ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 84 (آبان 1390)

افزایش روز افزون جمعیت جهان، پیشرفت و توسعه تکنولوژی و رشد بالای فناوری و نیاز گسترده به انرژی، منجر به برداشت بیشتر از منابع طبیعی انرژی شده است؛ آمار مربوطه گویای این هسند که تا دهه آینده انرژی فسیلی هم چنان نقش موثری در تامین انرژی ایفا خواهد کرد.تولید و صادرات نفت ایران عملا بیش از یکصد سال پیش با راه اندازی پالایشگاه آبادان آغاز گردید و تاکنون، تولید آن با فراز و نشیب های فراوانی روبه رو بوده است. پس از گذشت یک سده هنوز هم نفت منبع اصلی درآمد اقتصاد ایران است و در خوشبینانه ترین حالت هم در سال های نزدیک نمی توان وابستگی به این محصول پر ارزش را انکار کرد.

شرکت ملی نفت ایران به عنوان پیشتاز علم و هنر روابط عمومی در ایران و پایه گذار ارتباطات رسانه ای مدرن در کشور همواره در تلاش است تا با ارائه دستاوردهای ارتباطی تازه و یا با بهینه سازی روش های مرسوم، نقش پیشتازی خود را در عرصه روابط عمومی و اطلاع رسانی حفظ و از این جایگاه تاریخی که به تاریخ پرفراز و فرود یک قرن حیات نفت در ایران پیوند خورده است، صیانت کند. از سویی دیگر، تولید و مصرف مجلات مکتوب به عنوان یکی از محصولات پر طرفدار رسانه ای، با کاربرد اطلاع رسانی تخصصی همواره مورد اقبال جامعه ایرانی قرار داشته است و در همین راستا شرکت ملی نفت ایران چند سالی است که ماهنامه فنی- تخصصی «اکتشاف و تولید» را منتشر و به جامعه دانشگاهی و متخصص این صنعت عرضه می نماید.

با افزایش عمر مخازن و کاهش تولید از یک سو و نیاز به نگهداشت و افزایش مقدار تولید از سوی دیگر و هم چنین بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه کشور، استفاده از تمامی روش های بهبود بازیافت تولید برای شرکت ملی نفت ایران یک تکلیف است. در حوزه تولید، این «چاه محور»، «تاسیسات محور» و «مخزن محور» هستند. در این مقاله سعی شده با تبین و تعریف نظام مند، استدلال شود که با توجه به شرایط فعلی کشور برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده، روش های «چاه محور» در اولویت می باشند؛ «این روش ها که مغز افزاری و مدیریتی هستند، با استفاده از منابع موجود و با اثر بخشی قابل توجه در کوتاه مدت منجر به افزایش تولید می شوند، برای به کارگیری این روش ها که مستلزم تغییر نگرش و روش تولید می باشد راه کاری علمی و اجرایی ارایه شده است. زنجیره ارزش در بخش بالادستی صنعت نفت شامل چهار مرحله:»اکتشاف«،»ارزیابی«،»توسعه«و»تولید«است. همان طور که در شکل 1 مشاهده می شود، نتیجه نهایی تمام فعالیت ها در این چهار مرحله، در تولید نفت و گاز خود را نشان می دهد. از این رو برنامه ریزی های کلان صنعت نفت با هدف رسیدن به سقف تولید خاص مشخص می شود. شرکت ملی نفت ایران بر اساس ماده 125 قانون برنامه پنجم توسعه کشور، موظف است با رعایت تولید صیانتی بر پایه آمار تولید سال 1389، در طی 5سال برنامه توسعه با استفاده از انواع روش های اکتشاف، توسعه و تولید، یک میلیون بشکه نفت خام به تولید روزانه خود بیافزاید.

شورای جهانی نفت در سال 1933 به عنوان یک سازمان بین المللی غیر سیاسی با هدف فراهم کردن فضایی موثر برای طرح موضوعات و چالش های مهم پیش روی صنعت نفت کشورهای جهان، در شهر لندن تاسیس شد و هم اکنون این شورا دارای 60 کشور عضو است که صنعت نفت ایران یکی از کشورهای عضو آن است. «بیستمین کنگره جهانی نفت» در روزهای 13 تا 17 آذر 1390، برای اولین بار در منطقه خاورمیانه در دوحه قطر برگزار می شود.
هدف اصلی این شورا، تسریع و تسهیل گفتگو و تبادل علمی و فنی میان تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و دست اندرکاران صنعت نفت در حوزه انرژی، جهت دستیابی به راه حل هایی موثر برای حل معضلات و مشکلات فنی، اجتماعی، محیط زیست و مدیریتی تعریف شده است.

با افزایش عمر مخازن و کاهش تولید از یک سو و نیاز به نگهداشت و افزایش مقدار تولید از سوی دیگر و هم چنین بر اساس قانون برنامه پبجم توسعه کشور، استفاده از تمامی روش های بهبود بازیافت تولید برای شرکت ملی نفت ایران یک تکلیف است. در حوزه تولید، این «چاه محور»، «تاسیسات محور» و «مخزن محور» هستند. در این مقاله سعی شده با تبیین و تعریف نظام مند، استدلال شود که با توجه به شرایط فعلی کشور برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده، روش های «چاه محور» در اولویت می باشند؛ این روش ها که مغزافزاری و مدیریتی هستند، با استفاده از منابع موجود و یا اثر بخشی قابل توجه در کوتاه مدت منجر به افزایش تولید می شوند، برای به کارگیری این روش ها که مستلزم تغییر نگرش و روشتولید می باشد راه کاری علمی و اجرایی ارایه شده است.

یکی از موثرترین عوامل در تدوین برنامه های مدیریتی بلند مدت و کوتاه مدت صنعت نفت و گاز و دیگر صنایع وابسته به آن، توانایی تولید سالانه میادین نفتی و گازی می باشد. از آنجا که بزرگ ترین چالش در این حوزه، تحلیل توان تولید میادین می باشد، تعیین میزان افت سالانه تولید میادین، اهمیت سزایی در برنامه ریزی، سیایت گذاری و تعیین مسیر راه مدیریت کلان صنعت نفت و گاز پیدا می کند. به همین منظور، در اینمطالعه با بررسی آماری تاریخچه تولیدمیادین نفتی و گازی ایران، میزان افت تولید سالانه میادین محاسبه گردیده و با مقادیر گزارش شده سایر کسورها(کشورهای عضو اپک و غیر اپک) مقایسه گردیده است.

تولید و صادرات نفت ایران عملا از حدود یکصد سال پیش با راه اندازی پالایشگاه آبادان آغاز گردید و به تدریج (به جز دوره ای کوتاه در جریان جنگ جهانی دوم و ملی شدن صنعت نفت) افزایش یافت. تولید نفت ایران در سال 1933 به 180 هزار بشکه در روز و در سال 1937 به روزانه 260هزار بشکه رسیده بود، لیکن به دلیل آغاز جنگ جهانی دوم این میزان تا 160 هزار بشکه در روز کاهش یافت. با آغاز کار کنسرسیوم، در تولید نفت روندی فزاینده آغاز گردید به طوری که تولید از 250 هزار بشکه در رور در سال 1955 به بیش از 4/5 میلیون بشکه در روز تا سال 1973 رسید.

اندازه گیری دقیق و مداوم ارتفاع و حجم سیالات (مایعات و یا گازهایی که تحت فشا به صورت مایع در آمده اند) موجود در مخازن ذخیره سازی، مخازن صادراتی واقع در پایانه های صادرات مواد نفتی، کشتی ها و تانکرهایی که مواد نفتی حمل می کنند، بسیار حائز اهمیت می باشد. اصولا اندازه گیری سطح سیال درون مخازن، به دلایل ذیل صورت می پذیرد:1- انتقال حفاظت شده محموله ها در پایانه های صادراتی در زمان تخلیه و بارگیری.

منابع بالقوه عظیمی از هیدرات های گازی با وزنی در حدود 15.10 در سیاره ما وجود دارد. اگر تنها 17 تا 20 درصد از این منابع به مرحله تولید برسد، ذخیره کافی انرژی برای 200 سال آینده وجود خواهد داشت. ذخایر هیدرات در نواحی همیشه یخبندان زمین و یا در نواحی دور از ساحل گسترده شده اند. تاکنون بیش از 230 مخزن هیدرات، در جهان شناسایی شده است که از این میان تنها سه میدان «مسیوخا» (روسیه)، «مالیک» (کانادا) و «نانکای» (ژاپن) تجربه تولید داشته اند، البته تولید از میادین «مالیک» و «نانکای» بسیار ناچیز (کمتر از 1000متر مکعب)بوده است. شکل 1 توزیع ذخایر هیدرات های گازی که وجود آنها به اثبات رسیده را نشان می دهد.