ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 88 (فروردین 1391)

جهاد خودکفایی باتوجه ویژه به ساخت داخل و حمایت از کار و سرمایه داخلی پایان سال جهاد اقتصادی همانند آغاز آن، با حضور مقام معظم رهبری در مجموعه های مرتبط با صنعت نفت همراه شد و این نشان دهنده «تاثیر بسیار حساس و عمیق» و نقش آفرینی ممتاز این مجموعه در حرکت و جهش اقتصادی کشور است. در این میان آن چه که بیش از همه در بیانات ایشان نمود داشت، لزوم توسعه سطح دانش و فن آوری در این حوزه با خود اتکائی این صنعت معظم به توانمندی های داخلی و استفاده حداکثری از ظرفیت های تولید ملی بود. استفاده حداکثری از ظرفیت های تولید داخلی بدون اشتغال نیروهای انسانی و بلکه ارتقاء آنها از طریق دانش و مهارت ممکن نیست و تمرکز بر تولید به کاهش بیکاری و فقر، رشد دانش و مهارت ها و افزایش بهره وری نیروی کار منجر می شود. در یک جمله می توان گفت توانمندی تولیدی، مقصدی است که بی شک از راه دانایی محوری می گذرد. بسنده کردن به خام فروشی منابع طبیعی هیدروکربوری در حقیقت اکتفا به ارزش افزوده حداقلی بوده و نوعی اتلاف سرمایه های ملی است و رشد اقتصادی مطلوب را در کشور محقق نمی کند. نام گذاری سال 1391 به نام تولید ملی محمل بسیار خوبی برای تشویق تولید و کارآفرینی به عنوان یک حسنه ی اجتماعی و اخلاقی و همچنین یادآوری به مدیران اجرایی در مورد لزوم رفع موانع تولید است. تسهیل امر تولید در شرایط کنونی از اهمیت مضاعفی برخوردار است، زیرا تولیدکنندگان داخلی در صف نخست جهاد اقتصادی در برابر تحریم های بین المللی، دشواری مبادلات بین المللی و نوسانات ارزی قرار دارند. بر این اساس، اقتصادهای نفتی مانند ایران باید بسیار جدی به سوی تولید بومی حرکت کنند و از وابستگی خود به تولیدات خارجی بکاهند.

سال 1391 سال تلاش دو چندان در صنعت نفت کشور بازدید مقام معظم رهبری از بخش های مختلف وزارت نفت در ابتدا و انتهای سال 1390، این سال را به سالی به یاد ماندنی و متمایز در تاریخ صنعت نفت تبدیل کرد. سالی با این طلیعه نمی توانست بدون دست آوردهای مهم به گذشته پیوند بخورد. در سالی که گذشت، علی رغم تغییرات اساسی، متعدد و بی سابقه در سطح وزارت نفت، نهایتا با انتخاب وزیری مورد اعتماد همگان، ثبات و اطمینان به این وزارتخانه بازگشت و لوکوموتیو پر قدرت آن به حرکت شتابان خود ادامه داد. تشدید تحریم ها و همراستایی بدخواهان بین المللی اگر چه آزاردهنده و آسیب رسان بود، لیکن نتوانست حرکت شتابنده توسعه و پیشرفت را متوقف کند. ازجمله شاخص ترین اقدامات در سال 90 که کمتر رسانه ای شده و کمتر در مورد آن اطلاع رسانی شده است، باید به بازنگری و نهایی سازی برنامه پنج ساله تولید و توزیع نفت و گاز در شرکت ملی نفت ایران که با حضور فعال و مداوم وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران صورت گرفت، اشاره کرد. این برنامه نقشه ی راه تمام فعالیت های شرکت ملی نفت ایران در دوره پنج ساله 95-1390 خواهد بود. براساس برنامه مزبور که از آن به عنوان سنگین ترین برنامه پنج ساله تاریخ صنعت نفت یاد می شود، ظرفیت تولید نفت خام به بیش از 5 میلیون بشکه در روز و ظرفیت تولید گاز به حدود 1450 میلیون متر مکعب در روز می رسد.

در اختیار داشتن بیشترین مجموع ذخایر هیدروکربنی، موقعیت خاص جغرافیایی، اقتصاد انرژی محور، وجود تاسیسات پالایشی و پتروشیمیایی و لزوم توسعه بیش از پیش صنعت نفت ایران در اکتشاف و استخراج از منابع جدید و افزایش ضریب بهره برداری از میادین فعلی، نشانگرهای اهمیت تقویت توانمندی در تامین قطعات و مجموعه های مورد نیاز صنعت نفت و گاز با تکیه بر توان داخلی است. داخلی سازی به همراه توسعه فن آوری، برگ برنده صنعت نفت و اقتصاد ایران در رقابت جهانی بوده و نقشی اساسی در جلوگیری از اعمال فشارهای سیاسی می تواند داشته باشد. کپی کاری و دنباله روی صرف از تولیدات شرکت های دیگر، هیچ گاه نتوانسته موفقیت سازمانی را به دنبال داشته باشد بلکه حتی مسبب کوتاه بینی صنعتی و عدم سرمایه گذاری بلند مدت در تحقیق و توسعه نیز می شود تاجائی که می توان گفت انتخاب فن آوری صحیح در زمان مناسب، بزرگترین مسئولیت مدیران چه در شرکت های بهره بردار و چه در شرکت های تولیدی و خدماتی است. عملکرد یک فن آوری در طول زمان، الگوی مشخصی دارد که از آن می توان در برنامه ریزی استراتژیک به خوبی استفاده کرد. نادیده انگاشتن این الگو به عنوان عاملی کلیدی در فرآیند برنامه ریزی، بسیار پرهزینه بوده و منجر به از دست رفتن جایگاه رقابتی یک شرکت خواهد شد. مدیریت ساخت داخل در صنعتی با پیچیدگی های فنی هم چون صنعت نفت، مستلزم درکی عمیق از چرخه حیات فن آوری، محصول، فرآیند و سیستم است.

کشور ایران یکی از کشورهای در حال توسعه جهان است که علاوه بر در اختیار داشتن نیروی کار جوان و تسهیلات کافی برای آموزش و تربیت این نیروها جهت ورود به بازار کار، پتانسیل خودکفایی و توان ساخت داخل و توانایی صدور علم و تکنولوژی را نیز دارا می باشد. اما اینکه چرا این موضوع مهم تاکنون کمتر محقق گردیده، ناشی از حلقه ی گمشده زنجیره نیروی انسانی، آموزش و خودکفایی است. این مطلب بر آن است تا پژوهش و ارتباط صنعت با دانشگاه را به عنوان یکی از مواردی که ممکن است در به هم پیوستگی این زنجیره یاری نماید، مورد بحث و بررسی قرار دهد. همچنین موضوع ساخت داخل از منظر موانع پیش رو با توجه و تاکید بر پژوهش و فن آوری مورد بررسی قرار می گیرد. متاسفانه در کشور ایران علی رغم بحث و گفتگوهای بی شماری که در زمینه ی ساخت داخل و حمایت از سازندگان داخلی شده، در عمل به همان اندازه، حمایتی صورت نگرفته است و همان افرادی که داعیه ی این حمایت را دارند در عمل محتاطانه تر حرکت نموده و بیشتر به اشتراک مسئولیت ها تا پذیرش صددرصدی خود مسئولیت تمایل دارند.
اختلاف فاز زمانی پرداختن به موضوع ساخت داخل نسبت به سایر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه جهان از دیر باز گریبان گیر کشور بوده و در اکثر موارد شرایط اضطراری باعث تحرک کشور برای ساخت قطعه ای جهت رفع نیاز واحدهای صنعتی شده است. شاید مصداق بارز این موضوع، تحریم کشورهای غربی باشد. اگرچه بروز چنین تحرکی در شرایط تحریم در جای خود قابل ستایش است، اما بهتر آن است که قبل از وقوع بحران به فکر پیش گیری و تلاش در جهت توسعه مساله ساخت داخل باشیم. به امید آن که روزی مرزهای خودکفایی توسط مردان این سرزمین در نور دیده است.

توسعه صنعت نفت و گاز نیازمند شکل گیری مجموعه ای از صنایع مکمل، صنایع تامین کننده و سطوحی از قابلیت های تکنولوژیکی در بازار ملی است. گسترش این شبکه نیازمند برنامه ریزی و سیاست گذاری در سطح ملی و ایجاد شرایط و زیرساخت هایی است که توسعه زنجیره ارزش را امکان پذیر می سازد. صنعت نفت کشور ایران در گذشته عبارت بود از مجموعه ای از مراکز بهره برداری و کارخانجات صنعتی که به وسیله خارجیان ساخته شده و تقریبا تمام فن آوری مورد نیاز خود را از خارج از کشور تهیه می نمود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی کمپانی های خارجی از ایران خارج شدند و کشور در محاصره اقتصادی قرار گرفت. در این دوره تلاش برای اداره مستقل صنایع نفت، گاز و پتروشیمی منجر به پایه گذاری مجموعه ای از کارخانجات و شرکت های تامین کننده مورد نیاز صنعت گردید. امروزه در حالی که صنایع تامین کننده خدمات و فن آوری های مورد نیاز صنعت نفت و گاز در جهان، صنایع بالغی هستند که سابقه حضور طولانی مدت در بازار را دارند؛ این صنایع در کشور ما دوره نوجوانی یا جوانی خود را می گذرانند. برای شناخت وضعیت صنایع تامین کننده در کشور، شرایط صنایع تامین کننده در کشورهای توسعه یافته و مفهوم زنجیره ارزش و سطوح فن آوری را مرور کرده و وضعیت این صنایع در کشور و چشم انداز توسعه آن را توضیح داده و در پایان پیشنهادهایی برای حرکت به سمت چشم انداز مطلوب دراین صنعت ارائه می شود.

• طراحی سامانه یکپارچه سفارش و خرید کالاهای صنعت نفت • برنامه ریزی برای ساخت همه کالاهای پرمصرف در صنعت نفت و صادرات برخی اقلام • افزایش چهار برابری خریدهای داخلی طی 6 سال اخیر • ورود سازندگان داخلی به بخش های بالادستی و پروژه ها و تغییر نگرش صنعت نفت در استفاده از تولیدات داخلی • تشکیل شورای سیاست گذاری ساخت داخل مرکب از بخش خصوصی و دولتی • تعاملات ایجاد شده بین انجمن های سازندگان داخلی و وزارت نفت در قالب 18 کنسرسیوم در زمینه های مختلف • ممنوع بودن واردات کالاهای ساخته شده در داخل از طریق سیستم های کدینگ • ایجاد بانکهای اطلاعات سازندگان داخلی به صورت On Line با مشخصات کالاها و ظرفیت خالی ساخت آنها • طراحی، استقرار و بهره برداری از سیستم یکپارچه صدورگواهینامه کیفیت برای کالاها و تجهیزات ساخت داخل • تکمیل بانکهای اطلاعاتی کلیه خریدهای اقلام پرمصرف و نیازهای 5 ساله آتی صنعت نفت • ایجاد تارنمای فهرست سازندگان مورد تایید وزارت نفت به منظور شفاف سازی سازندگان داخلی • نهایی سازی سامانه های یکپارچه زنجیره تامین جهت شفاف شدن و کیفیت بهتر خرید • اتمام ا5 طرح پژوهشی و تصویب بیش از 69 طرح تحقیقاتی مرتبط با حوزه بالادستی صنعت نفت

• ایجاد ساختار استانداردگذاری و شبکه آزمایشگاهی مرجع برای کالاها و تجهیزات ساخت داخل • تدوین شیوه نامه های مرتبط با نظام جامع پژوهش و فناوری • تدوین فرایند تعریف، غربالگری، تصویب خواهی از مراجع ذی صلاح، اجرا و نظارت عالی بر سبد طرحها و پروژه های پژوهش و فناوری • طراحی، پیاده سازی، بهره برداری و توسعه سامانه قطب بندی مراکز دانشگاهی و پژوهشی کشور و اعطای گواهی کیفیت و صلاحیت به گروه های پژوهشی • طراحی، پیاده سازی، بهره برداری و توسعه سامانه یکپارچه پژوهش و فناوری • تدوین شیوه نامه اجرایی در خصوص حمایت بیمه ای از سازندگان و مصرف کنندگان کالاها و تجهیزات ساخت داخل • ایجاد ساختار استانداردگذاری و شبکه آزمایشگاهی مرجع برای کالاها و تجهیزات ساخت داخل • ایجاد کنسرسیوم های علمی، پژوهشی و اجرایی مشتمل بر مراکز دانشگاهی، فناوری و سازندگان • طراحی و استقرار نظام جامع راهبری و مدیریت دانش حاصل از پژوهش و فناوری

مقایسه دوره قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران با بعد از آن بیانگر آن است که قبلا تمامی اقلام و تجهیزات صنعت نفت (حتی اقلام خوراکی جهت فروشگاه ها و یا لوازم تنظیفات اداری) از خارج وارد می گردید، در حالی که امروز پس از گذشت 33 سال می توان ادعا نمود که هیچ کالای پر مصرفی درصنعت نفت وجود ندارد که ساخت داخل آن انجام نشده و یا درشرف ساخت نباشد به طوری که حتی در برخی اقلام، صادر کننده نیز بوده ایم. بر این اساس نکات و موارد زیر قابل تامل است: - تمامی کالاها و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت تاکنون تامین شده است. - طبق آمار و اطلاعات مربوط به خریدهای انجام شده از سال 1358 تاکنون، همواره میزان خرید داخلی رو به افزایش بوده و طی 5 سال گذشته(با توجه به تشدید شرایط تحریم) جهش بسیار زیادی درساخت داخل صورت گرفته است. - تعاملات ایجاد شده بین انجمن های سازندگان داخلی و وزارت نفت منجر به جهت گیری سیاست های صنعت نفت به سمت ساخت داخل گردیده است به طوری که با تشکیل 18 گروه کنسرسیوم در زمینه های مختلف گام های جدی برداشته شده است. - تمامی کالاهای ساخت داخل در سیستم های کدینگ خرید، تغییر وضعیت داده شده، به طوری که جهت خرید آنها تخصیص ارز امکان پذیر نبوده و خرید آنها از خارج ممنوع گردیده است. - با کمک انجمن های سازندگان داخلی و درج قابلیت های ساخت و ظرفیت تولید هر قلم به همراه درج ظرفیت های خالی بصورت ON Line، بانک های اطلاعات سازندگان داخلی در حال تکمیل است تا در سراسر صنعت نفت، تکمیل ظرفیت سازندگان داخلی دراولویت قرار گیرد. - بانک های اطلاعاتی کلیه خریدهای داخلی وخارجی، اقلام پر مصرف و نیازهای 5 ساله آتی صنعت نفت، در شرف تکمیل بوده تا هدایت سازندگان داخلی به سمت نیازهای واقعی جهت سرمایه گذاری صحیح صورت پذیرفته و رفع کمبودها و وابستگی به خارج بیش از پیش محقق گردد.

شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به منظور دستیابی به فن آوری ساخت قطعات مصرفی خود و تامین نیازهای صنعت نفت از سال های اولیه پس از انقلاب اسلامی نسبت به تاسیس واحدی با نام خودکفائی اقدام نمود که با گذشت زمان و رشد کمی و کیفی این مجموعه و با ادغام آن در مدیریت تدارکات و امور کالا تحت عنوان مهندسی ساخت کالا، تاکنون به موفقیت های چشمگیری در زمینه ساخت قطعات به روش مهندسی معکوس و شناسائی سازندگان توانمند داخل کشور و معرفی آن ها به واحدهای خرید و بررسی کالا نائل گردیده است.

قریب به 16 سال از تصویب قانون استفاده حداکثری از توانمندی های داخلی می گذرد. قانونی که در اسفند ماه سال 1375 به منظور توسعه پیمانکاری و حمایت از توان فنی مهندسی تولیدی کشور در اجرای پروژه های ملی در 8 ماده تصویب شد. آغاز فشارهای بین المللی و افزایش تحریم ها و ممانعت از ورود کالاهای صنعتی برای تامین نیازهای صنایع ایران به ویژه صنعت نفت ایران واقعیتی بود که بیش از هر زمان دیگری صنعتگران ایرانی را به قدم نهادن درراه سخت و دشوار تولید کالاهای صنعتی مورد احتیاج صنایع نفت و گاز ترغیب نمود. صنعت این مرز و بوم اگرچه در سال های گذشته فشارها و تحریم های گوناگونی را تجربه کرده است؛ اما در طول این مدت متخصصین ایران زمین با تلاش خود از متوقف شدن چرخ های آن جلوگیری نموده اند. اما امروز به لطف خداوند قادر و متعال و تلاش بی وقفه متخصصین ایرانی، سیاست حمایت از تولید کنندگان داخلی به ثمر نشسته و هم اکنون نتایج و ثمره آن واضح و قابل رویت است و بر هیچ کس پوشیده نیست. امروزه بعد از گذشت یک سده از احداث اولین چاه نفت در ایران توسط انگلیسی ها، صنعت نفت ایران در این زمنیه به تکامل و بلوغ کامل رسیده به طوری که توانایی و دانش فنی حفر و راه اندازی یک چاه را به طورکامل در اختیار دارد.

شرکت نفت فلات قاره ایران همواره و به ویژه در سال های اخیر گام های جدی و مهم در زمینه استفاده حداکثری از توانمندی های ساخت داخل و کمک و حمایت از آن برداشته است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد: نصب سینی های سانتریقیوژ ابداعی شرکت آذر انرژی تبریز در برج سولفورزدای کارخانه سلمان منطقه لاوان بروز پدیده های نا مطلوب چون رسوب گذاری، ایجاد کف و طغیان بر روی سینی های برج های مختلف جذب، باعث کاهش راندمان، کاهش ظرفیت عملیاتی و اتلاف انرژی می شود. استفاده از سینی های تولید شده توسط شرکت آذر انرژی در برج های جذب منطقه لاوان، علاوه بر کاهش شدید هزینه ها و در دسترس بودن تولید کننده برای خدمات نگهداشت آن، به طور عمده مزایای زیر را برای شرکت نفت فلات قاره ایران به همراه داشته است.

شرکت ملی حفاری ایران به عنوان یکی از شرکت های زیر مجموعه شرکت ملی نفت ایران و متولی حفاری در کشور، در سه دهه فعالیت، موفق به ثبت ابداعات و خدمات متعددی برای کشور شده و توانسته است با بهره گیری از دانش مدیران و تکیه بر توان متخصصان داخلی در مسیر خودکفایی میهن اسلامی گام بردارد. توجه به ساخت قطعات پرمصرف تجهیزات دستگاه های حفاری و خدمات فنی وابسته در خشکی و دریا در داخل کشور از موفقیت های ارزنده مجموعه کارکنان تلاشگر این شرکت است که با همیاری و همکاری نزدیک صنعت گران و تولید کنندگان داخلی تحقق یافته است. متخصصان صنعت حفاری با تلاش و جدیت در زمینه فناوری، طراحی و ساخت بخش عمده ای از قطعات و تجهیزات پیچیده این صنعت مهم گام های موثری برداشته اند، به طوری که هم اکنون می توان امیدوار بود که در آینده نزدیک دستگاه حفاری بطور کامل در ایران ساخته شده و مورد بهره برداری قرار گیرد. جهت بررسی بیشتر و طبقه بندی مناسب تجهیزات ساخته شده کلیه فعالیت های صورت گرفته در این صنعت به دو بخش ذیل تقسیم می گردد.

بدون تردید در مسیر خودکفایی و استقلال ملی داشتن ظرفیت های علمی و انسانی به عنوان لازمه های بنیادین محسوب گردیده و با توجه به قدمت یکصدساله صنعت نفت کشور، وجود یک مرکز فناوری نظیر پژوهشگاه صنعت نفت با داشتن استعدادهای بالقوه، یک مزیت نسبی در مسیر دستیابی به این هدف استراتژیک محسوب می گردد. بدون شک گستره فعالیت های صنعت نفت و نیاز روز افزون این صنعت به فناوری های نوین به منظور نگهداشت چرخه تولید، نقش پژوهشگاه در قطب این صنعت عظیم را حائز اهمیت و در راستای پاسخگویی به این نیازمندی ها پررنگ می نماید. با توجه به ساختار و ماموریت های پژوهشگاه صنعت نفت، فعالیت های پژوهشگاه در سه حوزه بالادستی، پائین دستی و انرژی و محیط زیست دنبال گردیده به نحوی که در این سه حوزه، کارهای منحصر به فردی انجام یا در حال اجرا می باشد. این فعالیت ها با توجه به جایگاه پژوهشگاه در توسعه فناوری مورد نیاز صنعت نفت حائز اهمیت است. استراتژی پژوهشگاه خلق ثروت از طریق توسعه و تجاری سازی فناوری بوده و پر واضح است که این مهم در سایه تدوین استراتژی فناوری میسر خواهد بود. ثبت بیش از یکصد عنوان اختراع در 26 کشور جهان و تجاری سازی نزدیک به 70 مورد فناوری در سطح کشور به عنوان نکات بارز این مرکز محسوب گردیده، به نحوی که مراکز تحقیقاتی کشور خواستار استفاده از الگو های موفق پژوهشگاه در این زمینه می باشند. در ادامه با ذکر تاریخچه فعالیت پژوهشگاه صنعت نفت به معرفی برخی از پروژه های مطرح در این مرکز پرداخته می شود.

در یک طبقه بندی کلی سیالات حفاری به سه گروه پایه آبی، سیالات بر پایه روغن های نفتی و سیال پایه سنتزی تقسیم بندی می شوند. در سیالات پایه روغنی، فاز پیوسته یک هیدروکربن مایع یا ماده نامحلول در آب است. اجزای دیگر شامل باریت، بنتونیت ارگونوفیل، امولسیفایرها، آب، کلریدکلسیم و آهک است. در این حالت فاز آب نمک در غلظت های10 تا حداکثر 50 درصد به صورت فاز پراکنده داخل فاز آلی قرار می گیرد. جهت این کار حضور امولسیفایر ضروری است. قطر ذرات در حدود چند میکرومتر است که یک امولسیون معکوس نامیده می شود. سیالات پایه روغنی گران تر از سیالات پایه آبی هستند، اما به دلیل مزایای متعدد(علیرغم مشکلات زیست محیطی) عملا در حفاری ها لایه های رسی کاربرد وسیعی یافته اند. یکی از مهمترین موارد مصرف گل های پایه روغنی، در حفاری سازندهای شیلی است. اگر حفاری اینگونه سازندها با گل های آبی صورت گیرد، احتمال وارد آمدن لطمات شدید از جمله انسداد کلی یا جزئی و همچنین خیس شدن و تورم رس های جاذب رطوبت در اثر نفوذ صافاب گل به داخل سازند وجود دارد. بطورکلی در مورد مزایای گل روغنی می توان به موارد زیر اشاره کرد: 1- خصوصیات رئولوژی مطلوب در حفاری چاه های عمیق.

وجود شبکه ی شکاف ها در مخازن شکافدار باعث شده تا پدیده های خاصی در این مخازن مشاهده شود که جریان همرفت و نفوذ از جمله ی آنهاست. در ستون نفتی قبل از تولید، اختلاف دمای پایین و بالای ستون باعث اختلاف چگالی نفت در این دو ناحیه می شود. پس از تولید و با کاهش فشار مخزن، به تدریج گاز از نفت بالای مخزن خارج می شود و گرادیان چگالی معکوس بیشتر می گردد. با تشدید ناپایداری، پدیده ی همرفت رخ داده، جای نفت بالا و پایین مخزن عوض می شود. پدیده ی همرفت تابع یک پارامتر بدون بعد به نام عدد ریلی است. هنگامی که عدد ریلی در سیستم به مقدار بحرانی خود برسد، پدیده ی همرفت آغاز می شود. در این مطالعه با ساخت یک میکرومدل و انجام آزمایش، عدد ریلی، سرعت همرفت و پهنای سلول های همرفتی با تغییر ضخامت شکاف، طول شکاف و نوع سیال بررسی و تحلیل شده و داده های آزمایشگاهی با روابط و فرمول های ارائه شده مقایسه گردیده و درنهایت شکل سلول های همرفتی از شروع جریان همرفت تا گسترش کامل سلول بررسی شده است. با افزایش ضخامت شکاف و طول شکاف، عدد ریلی، سرعت همرفت و پهنای سلول ها افزایش می یابد بطوریکه برای سرعت همرفت در مخازن باید ضریب در رابطه ی دارسی ضرب شود.

دانش مکانیک سنگ2 در تمامی دوران توسعه میادین هیدروکربوری از مرحله اولیه اکتشاف نظیر بررسی تنش حاکم بر میدان، تا مرحله ارزیابی و توسعه مانند پیش بینی تراکم مخزن و وجود گسل نقش اساسی دارد. یکی از نتایج مفید این شناخت، پی بردن به دلایل برخی از پدیده های ناشناخته ای است که به طور معمول و مستقیم قابل شناسایی و اندازه گیری نیستند. از آن جمله می توان به ریزش دیواره چاه در سازندهای گاز زده کربناته اشاره کرد که نمودارهای ارزیابی مخازن بطور قطعی قادر به تشخیص گاز در آنها نیستند. در نظر گرفتن رفتار مقاومتی سنگ مخزن سبب به دست آوردن اطلاعات بسیار مفیدی در مورد نحوه پاسخ سنگ به تنش های وارده حین حفاری سازند و نیز جلوگیری از ایجاد خطاهای قابل توجه در طراحی و در نتیجه کاهش هزینه های حفاری و تولید در طول عمر مخزن هیدروکربوری می شود. در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از نشانه های به دست آمده از نمودار قطر سنج و به استناد مقاومت مکانیکی سنگ، احتمال حضور گاز در سازندهای کربناته تشخیص داده شود.

نرخ تولید از میادین نفتی با گذشت زمان، در اثر عوامل مختلف کاهش پیدا می کند. لذا نیاز است از روش هایی استفاده شود که تا حدی کاهش نرخ تولید نفت و گاز را جبران کند. فرازآوری مصنوعی جزء روش های افزایش میزان تولید از طریق کاهش فشار ته چاهی است. فرازآوری مصنوعی شامل پنج روش بوده و انتخاب بهترین روش برای هر میدان با توجه به شرایط حائز اهمیت است. در این مقاله ابتدا با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره، روش مناسب برای میدان مورد نظر انتخاب می شود که مدل مطالعه شده TOPSIS می باشد.(کدنویسی این روش چند معیاره توسط نرم افزار Matlab نوشته شده است) در این تحقیق از 25 پارامتر موثر در انتخاب روش فرازآوری برای یکی از میادین نفتی ایران استفاده شده که با مقایسه نتایج به دست آمده از روش های تصمیم گیری چند معیاره بهترین روش فرازآوری در این میدان انتخاب گردید. سپس با استفاده از برنامه شبیه ساز لوله تاثیر روش منتخب در افزایش میزان تولید مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت.

مشبک کاری به عنوان بهترین روش برای ایجاد ارتباط بین چاه و مخزن برای تولید نفت دارای ویژگی های مهمی مانند تراکم گلوله ها، زاویه مشبک کاری، عمق نفوذ و اندازه حفرات ایجاد شده دارد که به طور قابل ملاحظه ای بر عملکرد چاه تاثیر گذار می باشد. بنابراین در زمان طراحی مشبک کاری برای چاه ابتدا باید تاثیر هر یک از این پارامترها شناخته شود و سعی گردد که برنامه مشبک کاری بر اساس مطالعات تئوری و آزمایشگاهی قبل از مشبک کاری چاه بهینه شود که کمترین آسیب را به سازند تولیدی برساند. در هنگام بهینه سازی برنامه مشبک کاری باید به توان به سوالات پیش آمده جواب داد. برای مثال 1)آیا مشبک کاری تحت تعادل با تفنگ های لوله مغزی بهتر است یا مشبک کاری بالای تعادل با تفنگهای لوله جداری؟ 2)کدام تفنگ داخل لوله مغزی از لحاظ هزینه ای موثر است؟جواب ها تحت تاثیر فاکتورهایی مثل زاویه مشبک کاری، تراکم گلوله ها، عمق مشبک کاری، سطح تحت تعادل، هزینه ها، قابل اعتماد بودن، فشار و دمای ته چاه، ضایعات گلوله ها و قرارگیری تفنگ در چاه می باشد و همچنین هرکدام از روش های مشبک کاری کمترین آسیب را به سازند تولیدی وارد می کند. بهینه سازی عملیات مشبک کاری توسط نرم افزار رایانه ای SPAN انجام میگیرد. در این مقاله سعی می گردد که برنامه مشبک کاری برای دو چاه در میدان نفتی مارون با استفاده از برنامه فوق بهینه شود.

هدف از این مطالعه بررسی مشخصات پتروگرافی و تفسیر محیط رسوبی سازند فراقان (پرمین پیشین) با استفاده از روش آزمایشگاهی در میدان گلشن می باشد. میدان گازی گلشن در حدود 180 کیلومتری جنوب شرقی بوشهر و بین میادین پارس جنوبی، پارس شمالی و میدان فردوسی قرار گرفته است. در این تحقیق با استفاده از 130 مقطع نازک از خرده های حفاری، آنالیز پتروفاسیس ها و رخساره ها انجام گردید و 8 پتروفاسیس و 5 رخساره کربناته در چاه مورد مطالعه شناسایی گردید. بلوغ ترکیبی بسیار خوب و بلوغ بافتی نسبتا خوب این ماسه سنگ ها به همراه شواهدی مانند شکستگی دانه های گرد شده کوارتز دلالت بر ساحلی تا دریایی بودن ماسه سنگ های سازند فراقان دارد. این پتروفاسیس ها نشانگر نهشته شدن این رسوبات در یک محیط ساحلی تا دریایی کم عمق هستند. رخساره های شناسایی شده در زیر محیط های خلیج دهانه ای، سبخا، بخش پیشانی ساحل، جلوی ساحل و دور از ساحل نهشته شده اند.

در این مقاله تطابق بین تخلخل مفید به دست آمده از نگار (log) رزونانس مغناطیسی هسته2(NMR) و نشانگرهای لرزه ای از طریق دو روش رگرسیون خطی چندگانه و شبکه عصبی مصنوعی بررسی شده است. در ابتدا نمودارهای هر چاه از طریق ایجاد لرزه نگاشت مصنوعی با اطلاعات برداشت لرزه ای مطابقت داده شدند. برای ساختن لرزه نگاشت مصنوعی در هر چاه از نگار صوتی3 و چگالی4 استفاده شده است. سپس داده های لرزه ای پس برانبارش5 با استفاده از این لرزه نگاشت ها به مقاومت صوتی6 برگردانده شدند. تفکیک پذیری داده های لرزه ای معمولا از نگارها کمتر است. این تفاوت از طریق مدل سازی به سلول های سه بعدی7 و میانگین گیری داده های لرزه ای و نگارها در هر سلول مرتفع شده است. در ادامه مختصه های8 میانگین گرفته شده در هر سلول به عنوان ورودی و خروجی در تمام پردازش های بعدی در نظر گرفته خواهند شد. رگرسیون مرحله ای جهت انتخاب بهترین ورودی ها جهت تخمین تخلخل مفید به کار گرفته شده و معادله رگرسیون خطی چندگانه و ضریب همبستگی با هدف در هر مرحله ارائه گردیده است. در نهایت شبکه عصبی مصنوعی (چند لایه) با الگوریتم توزیع خطای پس انتشار9 با همان ورودی ها برای تخمین به کار گرفته شد و جواب بهتر از میان روش های رگرسیون خطی و شبکه عصبی مصنوعی برای تعمیم به کل حجم مخزن مورد استفاده قرار گرفت. روش مذکور در داده های میدان گازی پارس جنوبی از حوزه رسوبی خلیج فارس به کار گرفته شد. نشانگرهای لرزه ای از سه بخش داده لرزه ای مجزا استخراج شده اند. نگارهای پتروفیزیکی چهار حلقه چاه جهت ساخت و صحت سنجی مدل رگرسیون و شبکه عصبی به کار گرفته شده اند.