ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 130 (اسفند 1394)

تنظیم گری که به عنوان یکی از عناصر حکمرانی خوب مطرح است می تواند در کنار سایر عناصر منجر به ایجاد حاکمیتی مطلوب و موثر شود . تنظیم گری به معنای وضع قوانین، به منظور هد ایت و اصلاح رفتار عوامل موثر در یک بازار تعریف شده است. بنابراین باید توجه داشت تنظیم گری ابزاری است که اساسا در پاسخ به ناکامی بازار استفاده می شود و هدف آن ارتقاء بازدهی بازار از طریق افزایش رقابت در بازار و کاهش انحصار است. همچنین نهاد تنظیم گری، یک مرکز دولتی مسئول یا سازمان غیرد ولتی با اختیارات قانونی است که اصول و قوانین کنترلی یک صنعت یا یک بخش اقتصادی را وضع می کند ، بر فعالیت های شرکت های د رون آن صنعت یا بخش نظارت (حسن اجرا) د ارد و در خصوص موارد اختلافی، د اوری می کند . با توجه به اسناد بالاد ستی کشور در بخش نفت و گاز، به روشنی وظایف وزارت نفت در زمینه ی راه اند ازی نهاد تنظیم گری جهت تسهیل فضای کسب و کار، ایجاد رقابت و رفع انحصار تبیین شده است. البته ساماند هی نهاد تنظیم گری باید بر اساس بررسی و تحلیل نیازها و شرایط خاص هر بخش و کشور انجام شود و نمی توان ساختار تنظیم گری یک کشور توسعه یافته را با همان مقیاس در یک کشور در حال توسعه پیاد ه کرد .

امروزه سرمایه گذاری خارجی به عنوان یکی از مهم ترین منابع تامین مالی و روش های انتقال فن آوری در کشورهای در حال توسعه مطرح است. چراکه سرمایه گذار خارجی نسبت به سرمایه گذار داخلی از برخی مزیت های رقابتی نظیر د سترسی به اطلاعات کافی، مهارت های مد یریتی، فن آوری پیشرفته و منابع مالی معتبر برخورد ار است. هدف این تحقیق شناسایی و اولویت بندی موانع موثر بر جذب سرمایه گذاری خارجی در پروژه های بالاد ستی صنعت نفت با استفاده از روش AHP است. نتایج تحقیق نشان می دهد مهم ترین موانع اصلی به ترتیب موانع سیاسی، موانع اقتصادی و موانع فرهنگی و حقوقی است. همچنین قوانین تحریم، گسترش بیش از حد بخش دولتی، عدم ثبات سیاسی، عدم اجماع داخلی، مشکلات امنیتی و بسته بود ن اقتصاد نیز به ترتیب مهم ترین موانع فرعی در این زمینه هستند .

از پیش نیازهای مهم اجرایی پروژه های صنعت نفت، تامین منابع مالی است. از نظر صاحب پروژه (به عنوان تامین کننده ی منابع مالی)، بهترین گزینه ی تامین مالی روشی است که منجر به حد اقل شدن هزینه ی سرمایه گذاری گردد . اما با توجه به جمیع شرایط و محیط کسب و کار حاکم، تامین مالی پروژه های صنعت نفت کشور ملاحظات اساسی د یگری نیز د ارد . بنابراین با د رنظر گرفتن این ملاحظات د ستیابی به مکانیزمی جامع جهت انتخاب روشی استاند ارد و همگن جهت تامین منابع مالی لازم برای اجرای انواع پروژه های صنعت نفت، امری ضروری محسوب می شود . بررسی ها نشان می دهد که ملاحظات مهمی از جمله بخش حاکمیتی در مقابل تصد ی گری در خصوص تطبیق با سیاست های کلی اصل-44، کوچک، متوسط یا بزرگ بود ن حجم سرمایه گذاری، کم، متوسط یا زیاد بود ن مقدار تقریبی بازدهی اقتصادی، کم، متوسط یا زیاد بود ن ریسک، پروژه ای، شرکتی یا دولتی بود ن تضمین ممکن، عمق و د امنه ی تاثیر تحریم بر پروژه، حجم ذخیره ی میدان، اقتصاد مقیاس، نوع میدان به لحاظ اشتراک یا استقلال و درجه ی اهمیت استراتژیک پروژه از اساسی ترین عوامل تصمیم ساز در اتخاذ روش بهینه ی تامین مالی پروژه ها محسوب می شوند . از سوی دیگر روند تحریم های بین المللی و فراگیر بود ن آنها بیش از سایر موارد مربوط به تامین منابع مالی، بر پروژه ها اثر د ارد . به عبارت دیگر اگر فضای حاکم بر صنعت نفت کشور در سطوح مختلف، متاثر از تبعات و آثار تحریم های بین المللی نبود سناریوهای بهینه برای تامین مالی انواع پروژه ها به گونه ای دیگر بود و در حالت تاثیرپذیری پروژ ه ها از عواقب ناشی از تحریم ها به گونه ای دیگر است.

آسفالتین ها با تغییر فشار، دما یا ترکیب نفت در شرایط مخزن رسوب می کنند . برای کاهش مشکلات مربوط به رسوب گذاری آسفالتین، بررسی عوامل کنترل کننده ی رفتار فازی و ناپاید اری آسفالتین در شرایط مخزن و آزمایشگاه ضروری خواهد بود . در این مطالعه نمونه ای از نفت خام های ایران در 1-متیل نفتالن (1-MN) رقیق و سپس با نرمال آلکان های منتخب تیتر شده است. سپس نمونه به صورت میکروسکوپی جهت تعیین شروع رسوب گذاری آسفالتین ارزیابی گردید . با هدف تعیین روند ناپاید اری آسفالتین (ASIST)، ضریب شکست مخلوط های تیتر شده درد ماهای مختلف کم و زیاد شرایط شروع رسوب گذاری اندازه گیری شده است. برای پیش بینی فشار شروع رسوب گذاری آسفالتین (AOP) در شرایط مخزن از روش ASIST استفاده شده است. به د لیل اثر سینتیکی بر رسوب گذاری آسفالتین، با استفاده از روش تیتراسیون آزمایش های رسوب آسفالتین در اثر کاهش فشار برای نمونه ی نفت سنگین انجام شد . نتایج نشان د اد که برای نفت خام های سبک رقیق شد ه، شروع رسوب گذاری آسفالتین فرآیند ی عمد تا تد ریجی و با شیب کاهشی نسبتا ثابت ضریب شکست در اثر جد ایش خوشه های آسفالتین از مخلوط است. این فرآیند تحت تاثیر سینتیک است. برای نمونه ی نفت سبک مطالعه شده پنج ساعت زمانی مناسب جهت انجام ASIST است که با روند های گزارش شده ی قبلی هم خوانی د ارد .

چاه های چندشاخه ای فن آوری جدیدی برای افزایش تولید به ازای هر چاه و کاهش هزینه های ناشی از گسترش میدان است که به سرعت در حال جایگزینی به جای روش های قدیمی است. برای مدل سازی این نوع چاه ها از روش های کلاسیک، نیمه تحلیلی و تحلیلی استفاده می شود. مدل های بسته که از روش های تحلیلی است برای پیش بینی شرایط وقوع جریان برگشتی در چاه های چندشاخه ای کاربرد دارند. در این روش ابتدا چاه و مخزن به n قسمت تقسیم و افت فشار چاه محاسبه می شود. یک بررسی موردی نشان می دهد که در یک چاه دوشاخه ای با فشارهای اولیه ی 1962 و 3444psi در فشارهای سرچاهی 120 و 800psi به ترتیب 45 و 22 درصد از تولید مربوط به چاه کم فشار است و حدودا در فشار سرچاهی 850psi جریان از شاخه ی پرفشار به شاخه ی کم فشار جاری می شود. برای جلوگیری از وقوع جریان برگشتی یا باید توسط شیرهای تنظیم فشار، فشار در شاخه ی پرفشار کاهش داده شود تا در نقطه ی تقاطع فشار به اندازه ی کافی کاهش یابد یا شاخه ی کم فشار بسته شود تا فشار در مخزن پرفشار به اندازه کافی کاهش یابد که این دو روش نیازمند استفاده از ابزار چاه هوشمند برای کنترل جریان است.

مخزن مورد مطالعه از مخازن گازی جنوب ایران است. با توجه به افت فشار زیاد این مخزن و کم بود ن ضریب بهره د هی چاه های آن و همچنین نزد یک شدن فشار سرچاهی و خط تولید به یکد یگر، ضروری است راهکارهایی جهت افزایش توان تولید این چاه ها ارائه گردد . در این مقاله پس از ارائه ی نمود ارهای عملکرد چاه و مخزن و تحلیل نمود ارهای گره ای در یکی از چاه ها از طریق حساسیت سنجی آن نسبت به فشار مخزن، پتانسیل تولید گاز چاه در آیند ه نشان داده شده است. همچنین بر اساس پیش بینی تولید مخزن در سال های آیند ه و در نتیجه پیش بینی فشار مخزن در آن سال ها، راهکارهایی از قبیل کاهش فشار ورود ی پالایشگاه، طراحی و نصب ایستگاه تقویت فشار جهت افزایش بازیافت گاز مخزن ارائه شده است.

هنگامی که اجسام تحت تنش های متناوب و نوسانی قرار گیرند پد ید ه ی خستگی اتفاق می افتد و منجر به شکست ناگهانی می شود . شکست ناشی از خستگی لوله های حفاری از مشکلات هزینه بر صنعت نفت در صنعت حفاری است. خستگی موضعی از یک نقطه ی رشته شروع و به تد ریج در مد ت طولانی جمع می شود و سبب سوراخ شد گی یا قطع رشته ی حفاری می گردد . این فرآیند در شرایطی رخ می دهد که هیچ تغییری در شرایط حفاری بوجود نیامد هاست. این اتفاق سبب توقف عملیات حفاری شده و زیان هنگفتی به شرکت های پیمانکار حفاری وارد خواهد آورد . به همین د لیل کنترل و مقابله با ضایعات ناشی از خستگی بسیار حساس و در عین حال مشکل است. با مشاهده ی نخستین شوئید گی در حین حفاری ضروری است تمامی رشته از چاه خارج شده و بازرسی گردد ؛ چرا که ترک های خستگی همزمان تشکیل شد ه، شروع به رشد می کنند و نخستین ترکی که به د رون رشته راه یابد سبب شکست می گردد . در حالی که با هر بار خارج کردن لوله ی حفاری از د رون چاه وقت و هزینه ی بسیاری صرف خواهد شد و در برخی موارد حتی خارج کردن آن از د رون چاه غیرممکن خواهد بود . بنابراین باید به دنبال روشی بود که در بسیاری از موارد بتوان از این آزمایش های پرهزینه جلوگیری کرد . در این پژوهش با طراحی سیستم فازی-عصبی استنتاجی تطبیقی (انفیس) و بارگذاری داده ها خستگی لوله ی حفاری بد ون خارج شدن آن از داخل چاه و با استفاده از داده های روزانه ی حفاری پیش بینی می شود . در نهایت با استفاده از این سیستم پیشگو، می توان خستگی را در هر نقطه از لوله ی حفاری پیش بینی کرد .

امروزه استفاده از روش های هوشمند جهت تخمین متغیرهای سنگ، گسترش فراوانی یافته است. اندازه گیری کل محتوای کربن آلی (6TOC) یکی از نخستین متغیرهای مهم و اساسی در ارزیابی اولیه ی سنگ منشا است. این متغیر با ارزش در آزمایشگاه توسط د ستگاه هایی مانند پیرولیز راک-اول اندازه گیری می شود که این روش ها با وجود د قت زیاد ، بسیار وقت گیر و پرهزینه است. تاکنون روش های مختلفی از جمله شبکه های عصبی، منطق فازی، الگوریتم ژنتیک و... جهت تخمین TOC استفاده شده اند اما همگی آنها از نگارهای چاه پیمایی که فقط در محد ود ه ی چاه هستند به این مهم دست یافته اند . بنابراین با توجه به گستره ی وسیع تر داده های لرزه ای نسبت به نگارهای چاه پیمایی، در این مقاله با تلفیق داده های مختلف از جمله داده های ژئوشیمیایی، زمین شناسی، چاه پیمایی و لرزه ای، با استفاده از روش نروفازی، تخمین TOC از مقطع لرزه ای دوبعد ی از طریق نشان گرهای لرزه ای انجام شد و چگونگی توزیع TOC سازند گد وان در بلوک مرکزی خلیج فارس علاوه بر چاه ها، در حد فاصل بین آنها نیز بررسی گردید .جهت تخمین TOC از داده های لرزه ای، ابتدا نگار هدف (TOC) در محل چاه تخمین زده شد ، سپس با استفاده از روش رگرسیون چند نشان گری، نشان گرهای بهینه ای که ارتباط مناسبی با نگار هدف د اشتند ، در محل چاه انتخاب شد ند . این نشان گرها شامل فاز وزنی د امنه، کسینوس فاز لحظه ای، فرکانس لحظه ای و مشتق دوم د امنه ی لحظه ای (به عنوان نشان گرهای داخلی) و امپد انس صوتی (به عنوان نشان گر خارجی) هستند . بعد از این مرحله داده های سازند گد وان در چاه های مورد مطالعه جمع آوری و با استفاده از شبکه ی نروفازی آموزش داده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که این شبکه با خطای 0096/0 برای داده های آموزش و ضریب همبستگی 87/0 برای داده های آزمایش، تخمین گر مناسبی جهت اعمال روی مقاطع لرزه ای میاد ین مورد مطالعه است.

توصیف و تعیین د قیق مشخصات شبکه ی شکاف برای تمامی مراحل مدیریت مخزن (اعم از حفاری)، تعیین محل چاه ها، شبیه سازی، تکمیل و طراحی پروفایل تولید اهمیت ویژه ای د ارد . در این مقاله مطالعه ای مورد ی برای توضیح روش جمع بندی اطلاعات به منظور د ستیابی به متغیرهای مورد نیاز در شبیه سازی شکستگی های مخزن انجام شده است. همچنین با استفاده از نرم افزار Petrel روند ی کلی نیز برای مدل سازی استاتیک مخازن شکاف دار ارائه شده است.
شیوه ی کار مورد استفاده در این مطالعه بد ین ترتیب است که ابتدا به منظور شناسایی سیستم های مختلف شکستگی، آنالیز آماری اطلاعات انجام شده و نمود ار شدت شکاف خورد گی برای هر د سته شکستگی محاسبه می شود . سپس با استفاده از متغیرهای مختلف زمین شناسی، ژئومکانیکی و ساختمانی به عنوان متغیرهای هاد ی، متغیرهای شکستگی مدل سازی می شوند . در انتها با استفاده از مدل شبکه ی شکاف و افزایش مقیاس آن به شبکه ی سه بعد ی مخزن، خواص شکاف محاسبه می شوند . بر اساس نتایج این مطالعه، صرف نظر از شدت شکاف خورد گی، شکاف ها در تمامی نواحی گسترش د ارند . ناحیه ی-1 بیشترین و نواحی-7و6 کمترین شدت شکاف خورد گی را د ارند . میانگین تخلخل شکاف به دست آمده در این مطالعه 2/0 درصد و میانگین مقاد یر نفوذپ ذیری موثر شکاف به دست آمده در جهات Y، X و Z نیز به ترتیب 1768، 2215 و 2733 میلی د ارسی است.

د ر این مطالعه سازند آسماری از لحاظ زیست چینه نگاری، پالئواکولوژی و محیط رسوبی در برش سطح الارضی شو در شرق لار در استان فارس بررسی شده است. برش سطح الارضی شو به ضخامت 400 متر و 263 مقطع نازک از برش مورد مطالعه تهیه گردیده است. نتایج این مطالعه در برش مذکور به شناسایی 34 جنس و 38 گونه از فرامینیفرهای بنتیک منجر شد . در این برش با توجه به حضور فرامینیفرهای بنتیک شاخص و معاد ل بود ن آنها با بایوزون های ارائه شده ی روپلین، سن سازند آسماری تعیین گردید . نتیجه ی مطالعه ی میکروسکوپی منجر به شناسایی هفت ریزرخساره گردید و با توجه به خصوصیات ریزرخساره ها محل رسوب گذاری آنها در مناطق سد و لاگون تعیین شد . در نهایت با توجه به ویژگی های محیط رسوبی رمپ، این محیط برای برش سطح الارضی شو پیشنهاد گردید .

د ر این پژوهش یکی از روش های نوین محاسبه ی عامل کیفیت یعنی روش استهلاک د امنه ی موج پایین روند ه برای داده های پروفایل لرزه ای قائم یکی از چاه های ایران روی داده های خام و داده های پرد ازش شده همراه با بازیابی د امنه و بد ون بازیابی د امنه بررسی گردیده که در آن بهترین روند موج پایین روند ه برای محاسبه ی عامل کیفیت استفاده شده است. در نهایت با مقایسه ی نتایج مشاهده می شود که عامل کیفیت در داده ها با بازیابی د امنه در تمامی لایه ها بیشتر از حالات دیگر است. همچنین عامل کیفیت حاصل از داده های خام بیشتر از داده های بد ون بازیابی د امنه است.

امروزه روش های زمین آماری در تخمین خواص مخزن نقشی مهم و اساسی ایفا می کنند . با توجه به اهمیت ویژه ی پیش بینی خواص مخزن در برنامه ی توسعه ی میدان و حفر چاه های جدید و همچنین اشباع آب به عنوان عاملی مثبت در جهت کاهش کیفیت و تولید مخزن، از طریق تلفیق داده های لرزه ای تخلخل و داده های پتروفیزیکی اشباع آب حاصل از چهار چاه، مطالعه ای جهت مدل سازی اشباع آب در میدان نفتی سعادت آباد انجام شد . بر این اساس با استفاده از اطلاعات ژئوفیزیکی، عمق سرسازند ها، نقشه های هم تراز زیرزمینی2 مربوط به زون های سازند های ایلام و سروک، لاگ های پتروفیزیکی و اطلاعات مربوط به گسل های میدان و پس از شبکه بندی مخازن به ابعاد 1×150×150، مدل سازی ساختمانی و چینه ای میدان انجام گردید و با استفاده از روش شبیه سازی پی در پی گوسی (3SGS) در نرم افزار پترل (2010) و تلفیق داده های لرزه ای تخلخل به عنوان داده ی ثانویه، بهترین مدل اشباع آب در این میدان نفتی شناسایی شد . نتایج نشان د اد که زون های سروک-5، 6، 4 و 3 به ترتیب بیشترین اشباع آب و زون های سروک-1، ایلام و سروک-2 به ترتیب کمترین اشباع آب را د ارند .