مجله جامعه شناسی ایران
سال ششم شماره 1 (پیاپی 9، بهار 1384)

این پژوهش به منظور اندازه گیری سطح تعهد سازمانی کارکنان شرکت های پالایش گاز فجر و بیدبلند و تعیین اولویت عوامل موثر بر آن انجام شده است. پژوهش درصدد است مشخص کند که نوع رابطه و دلبستگی کارکنان به شرکت های مورد مطالعه بر چه مبنایی شکل گرفته است: آیا آنان به شرکت علاقه و دلبستگی قلبی (تعهد عاطفی) دارند؟ آیا نوعی الزام اخلاقی (تعهد هنجاری) آنان را به شرکت وابسته کرده است؟ و یا وابستگی آنان به شرکت بر اساس نیاز آنان (تعهد مستمر) است؟ همچنین، در پژوهش حاضر عوامل موثر بر هر یک از مولفه های تعهد سازمانی با استفاده از روش آماری تحلیل مسیر اولویت بندی شده است. نتایج پژوهش نشان داد که متغیر درک حمایت سازمانی با قوی ترین رابطه مستقیم و مثبت بیشترین سهم را در تبیین تعهد عاطفی و هنجاری کارکنان در هر دو شرکت داشته است. متغیرهای مشارکت سازمانی، احساس عدالت سازمانی، فرصت های ارتقای شغلی و احساس امنیت شغلی نیز با میانجی درک حمایت سازمانی اثر غیر مستقیم و مثبت بر تعهد عاطفی و هنجاری در هر دو شرکت داشته اند، ولی اولویت اثر هر یک از این متغیرها متفاوت بوده است. متغیر فرصت های شغلی خارج از سازمان قوی ترین اثر مستقیم و منفی را بر تعهد مستمر داشته است. یافته های نظری پژوهش نشان داد که گرچه می توان رابطه جداگانه هر یک از متغیرهای مستقل با مولفه های تعهد سازمانی را بر اساس نظریه های مبادله، برابری، انتظار، و نظریه سلسله مراتب نیازهای مازلو تبیین کرد، اما نتایج حاصل از تحلیل های چند متغیری و مقایسه آن با پژوهش های قبلی بیانگر آن است که الگوی تحلیلی تنظیم شده بر اساس نظریه سیستم ها و نظریه ساخت یابی به نحو مطلوب تری از طریق داده ها پشتیبانی شده است.

بیش از پنج دهه نیست که بررسی انواع، میزان و تغییرات دینداری موضوع مطالعات تجربی و میدانی قرار گرفته است. ابعاد و شاخص های دینداری از اوایل دهه 60، که گرهارد لنسکی نخستین مدل دینداری را پیشنهاد کرد تاکنون، تحولات بسیاری را به خود دیده است؛ اما همگی در دو خصوصیت مشترک بوده اند: ملهم بودن از آموزه های مسیحی و متاثر شدن از فرایندهای تاریخی- اجتماعی غرب. وجود همین دو ویژگی امکان بهره برداری از این مدل ها را در بستری های دینی و اجتماعی مغایر دشوار ساخته؛ مع الوصف مانع از انجام دادن برخی تمرینات در مطالعه دینداری با استفاده از سنجه های مشهورتر آنان نگردیده است. اینک پس از سپری شدن بیش از یک دهه از مطالعات دینداری در ایران و آشکار شدن ضعف ها و نارسایی های موجود در مدل و قالب های رایج، عزم جدیدی برای ساخت و به کارگیری سنجه های منبعث از آموزه های اسلامی و منطبق با شرایط اجتماعی ایران شکل گرفته است که نویدبخش رفتن به سوی مدلی جامع و سنجه ای معیار برای این کار می باشد. این مقاله با همین پیشینه و در راستای همین هدف، پس از تعریف دینداری، برخی از مشهورترین مدل های دینداری را معرفی نموده است تا با وارسی و نقد اجمالی آن ها، زمینه برای ارائه «مدلی برای سنجش دینداری در ایران» فراهم آید. دینداری دارای ابعاد و اجزایی است که از وجوه مختلف دین منبعث می گردد و به نوبه خود نسبتی با ابعاد وجودی انسان دارد. لذا تلاش شده است تا مدل پیشنهادی، از یکسو، بیانگر نسبت های منطقی میان این مقولات باشد، و از سوی دیگر، علاوه بر «ابعاد»، تجلیات دینداری، مثل «آثار» و «پی آمدهای» عمیق آن را که در سنجش به کار می آیند نمایان سازد. اشاره به رعایت چند نکته اساسی در پیاده سازی و تبدیل مدل به یک سنجه عملیاتی و شرح و توضیح مفاهیم و اصطلاحات به کار رفته در آن بخش انتهایی کار است که برای اطلاع از ضعف و خطاهای احتمالی و بازبینی و اصلاحات لازم در معرض مداقه و ارزیابی اساتید فن گذارده می شود.

شکل گیری و چگونگی مشارکت دانشجویان در نهادها و تشکل های دانشجویی تحت تاثیر عوامل و متغیرهای گوناگون فردی و اجتماعی است. در این مقاله با هدف تبیین بخشی از عوامل موثر بر مشارکت اجتماعی- فرهنگی دانشجویان چگونگی تاثیر و ارتباط بین ویژگی های شخصیتی و اعتماد اجتماعی دانشجویان با مشارکت اجتماعی- فرهنگی آن ها مورد بررسی قرار گرفته است. ویژگی های شخصیتی در قالب متغیرهای عام گرایی، بیگانگی اجتماعی، آینده گرایی و موقعیت کنترل؛ اعتماد اجتماعی در دو سطح اعتماد بین فردی و اعتماد نهادی به عنوان متغیرهای مستقل و مشارکت اجتماعی- فرهنگی به عنوان متغیر وابسته این مقاله در قالب روحیه مشارکتی، میزان مشارکت و فعالیت مشارکتی مورد بررسی و سنجش قرار گرفته است. به لحاظ ویژگی های شخصیتی، غالب بودن جهت گیری های عام گرایانه، آینده گرایی، موقعیت کنترل و نیز فقدان بیگانگی اجتماعی در فرد موجب آمادگی بیشتر در بروز رفتارهای مشارکتی است. این ویژگی ها همراه با متغیر اعتماد اجتماعی زمینه ساز میزان مشارکت و چگونگی آن در نهاد ها و تشکل های دانشجویی می شوند. بر اساس یافته های این مقاله هر چند که بیشتر متغیرهای مورد بررسی با مشارکت اجتماعی- فرهنگی دانشجویان رابطه معناداری را نشان می دهند، لیکن در مجموع توان تبیین آن ها در واریانس متغیر وابسته تحقیق در سطح بالایی قرار ندارد. به نظر می رسد عوامل فرافردی و کلان خارج از مجموعه نهاد دانشگاه باید تاثیر قابل ملاحظه ای در میزان و چگونگی مشارکت اجتماعی- فرهنگی دانشجویان داشته باشند.

این مقاله به استناد اعداد و ارقام به نقد و تحلیل پدیده زندان پرداخته است. اهم مطالبی که در این مقاله بررسی شده است عبارتند از: تاثیرات سیاست های جهانی سازی نئولیبرال بر سیاست های مجازات؛ بررسی رابطه میان سیاست های «جهانی کردن»، «ایجاد فقر»، «مجازات کردن» و تعیین مفهوم و چارچوب کلی فرآیند «اصلاح مجازات»؛ بررسی اصول اصلاح قوانین مجازات با روش های جدید و ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن؛ ارزیابی عملکرد دولت از حیث تاثیر آن بر سیاست های کنترل اجتماعی و قوانین مجازات سالب آزادی و شمار زندانیان که در سطح جهان رو به تزاید است؛ واکنش های اجتماعی گوناگون که امکان انتخاب آن ها فراروی یک دولت معین وجود دارد؛ بررسی و نقد شدت استثمار (بهره کشی) از دسترنج زندانی و خصوصی سازی سازمان زندان ها.

نارضایتی شغلی اگر چه در ابتدا موجب کاهش کارآیی و افزایش هزینه ها در محل کار می شود، اما تداوم آن سست شدن تعهد افراد نسبت به ارزش ها، هنجارها، اهداف نظام و اعتماد اجتماعی را در بر دارد. طی چند سال اخیر بعضا شاهد بروز نارضایتی هایی در میان معلمان به صورت اعتصابات و راهپیمایی بوده ایم. از آن جایی که پیامدهای نارضایتی شغلی معلمان برای جامعه بسیار گرانبار است، بررسی میزان و سرچشمه این نارضایتی ها ضروری به نظر می رسد. مقاله حاضر برگرفته از پژوهشی است به منظور شناخت میزان نارضایتی شغلی معلمان و عوامل اجتماعی موثر بر آن. جامعه آماری تحقیق کلیه معلمان شهر نیشابور به تعداد 4673 نفر هستند که از این بین 209 نفر با استفاده از نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. بر اساس یافته های تحقیق، 49 درصد معلمان در جمعیت نمونه از شغل خود ناراضی هستند. همچنین، میان احساس محرومیت، میزان نیازهای ارضا نشده، بی عدالتی در اداره، منزلت اجتماعی شغل و تحصیلات معلمان با نارضایتی شغلی آنان رابطه معناداری وجود دارد و این متغیرها جمعا 63 درصد تغییرات نارضایتی شغلی را تبیین می کنند.

در مقاله حاضر لئو لوونت هال به مرور کارهای قبلی خود در زمینه جامعه شناسی ادبیات می پردازد. این مقاله به لحاظ روشن کردن دیدگاه یکی از اعضای برجسته مکتب فرانکفورت درباره نظریه انتقادی و کاربرد آن در جامعه شناسی ادبیات حائز اهمیت است. نویسنده با اشاره به گروه های منزوی و در حاشیه، مانند فقیران بزهکاران، کولی ها و زنان، می کوشد نشان دهد که از نظر او ادبیات هم پیمان با نظریه انتقادی پژواک صدای محرومان و رانده شدگان جامعه است. به باور وی نظام سرمایه داری نوپدید با توسل به فرهنگ توده ای سعی می کند ادبیات را به صورت کالایی مصرفی درآورد و آن را چون ابزاری برای نظارت اجتماعی به کار برد.