فهرست مطالب

پژوهش های انقلاب اسلامی - پیاپی 18 (پاییز 1395)

نشریه پژوهش های انقلاب اسلامی
پیاپی 18 (پاییز 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/09/20
  • تعداد عناوین: 10
|
  • محمدحسن حبیبیان صفحه 7
    جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر به عنوان یک قدرت منطقه ای و نیز متحد راهبردی حکومت سوریه، بر اساس قراردادهای امنیتی منعقده شده میان دو کشور مساعی خود را جهت حل و فصل این بحران از رهگذر انجام گفتگوهای سیاسی و دیپلماتیک میان طرفین درگیر مبذول داشته است. ازآنجاکه تاکنون اهتمامی نسبت به فهم و بررسی علمی فنون به کار گرفته شده توسط جمهوری اسلامی ایران به منظور مدیریت بحران ها صورت نگرفته است، این پژوهش تلاش می کند تا با نگاهی نظام مند به تحولات سوریه و نقش آفرینی ایران در این بحران، نسبت به شناسایی الگوی مدیریت بحران جمهوری اسلامی ایران مبادرت کند. در این راستا این پرسش مطرح شده است که چرا جمهوری اسلامی ایران به بحران سوریه ورود کرده و در راستای مدیریت بحران در این کشور چه اقداماتی را در دستور کار قرار داده است؟ پاسخ احتمالی آن است که جمهوری اسلامی ایران، سوریه را به عنوان متحد راهبردی خود تلقی می کند و سعی کرده است تا ضمن ارائه کمک های مستشاری به دولت این کشور، ممانعت از تجزیه آن و نیز توسعه بحران در منطقه، انجام اقدامات لازم جهت حل و فصل سیاسی بحران را در دستور کار قرار دهد. یافته ها نشان می دهند که ایران مجموعه از ابزارها ازجمله مشارکت و ایفاء نقش محوری در نشست های دیپلماتیک، ارائه کمک های مستشاری نظامی و امنیتی، عدم اجرای تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه سوریه و نیز ارائه معاضدت اقتصادی به این کشور و نهایتا بهره گیری از توانایی رسانه ای جهت بیان واقعیات بحران مزبور در عرصه بین المللی را جهت مدیریت بحران در سوریه به کار گرفته است.
    این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و الکترونیکی انجام شده است.
    کلیدواژگان: مدیریت بحران، سوریه، جمهوری اسلامی ایران، ابزارهای نرم، ابزارهای سخت
  • یونس خداپرست، علیرضا گلشنی، احمد آذین صفحه 27
    هدف اصلی در این نوشتار، بررسی تطبیقی مبانی حکومت در دو الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و لیبرال دموکراسی در قالب نقاط اشتراک و افتراق آنهاست. بنابراین روش پژوهش، روش مقایسه ای است. مراد از مبانی حکومت، در واقع مبانی تصوری و تصدیقی آن می باشد. با توجه به اسلامی بودن الگو، بخشی از این مبانی به صورت نقلی و با استناد به منابع و متون اسلامی خواهد بود. در عین حال صبغه ی فلسفی و علمی بحث اقتضا می کند که بخشی از مبانی نیز با روش های عقلی و تجربی بررسی گردد. با توجه به فرضیه پژوهش، نتایج تحقیق حاکی از این است که مبانی تصوری و تصدیقی حکومت در این دو الگو، جز در پاره ای از موارد شکلی، متفاوت و متباین است. بدین معنی که دو الگوی مورد بحث، به لحاظ تصوری، تلقی و تعریف متفاوتی از ماهیت حکومت داشته و به لحاظ تصدیقی نیز، در زمینه های هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی، روش شناختی و جامعه شناختی، با هم تفاوت های اساسی دارند.
    کلیدواژگان: الگو، اسلامی، ایرانی، لیبرال دموکراسی، پیشرفت، مبانی، حکومت
  • محمدباقر خرمشاد، مهدی بشارت صفحه 55
    هم زمان با ورود تجدد به ایران بحث درباره نوع مواجهه با آن در میان جریان های فکری _ سیاسی و اندیشمندان ایرانی آغاز گردید. این رویارویی اهل فکر و اندیشه را به تفکر و تعمق واداشته است و راه حل هایی نیز از جانب آنان برای مواجهه با آن ارائه شده است. جریان فکری _ سیاسی اصول گرایی به عنوان یکی از گفتمان های تاثیرگذار در پهنه سپهر سیاسی ایران معاصر با اتخاذ رویکردی خاص به این مواجهه در پی معنادهی و مفصل بندی دال های انقلاب اسلامی برای هژمونیک شدن گفتمان خود است. نوع مواجهه این جریان با سنت و تجدد بر اساس اندیشه های آیت الله مصباح عبارت است از اخذ دستاوردهای دوران تجدد در حوزه هایی که در تعارض با ارزش های دینی نیست و تولید علوم اسلامی در چارچوب احکام ثابت و متغیر اسلام و بر اساس عنصر زمان و مکان برای پاسخ گویی به پرسش های دوران معاصر در حوزه هایی که مدرنیته در تعارض با دین است. بر این اساس این جریان حول دال مرکزی اسلام با تاکید بر ولایت فقیه، مردم سالاری دینی، تهاجم فرهنگی، علم دینی و الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت سعی در ارائه قرائتی بومی و اسلامی از دال های انقلاب اسلامی دارد.
    کلیدواژگان: گفتمان، جریان شناسی، اصول گرایی، آیت الله مصباح یزدی، سنت و تجدد
  • مصطفی رستمی صفحه 83
    در آیات شریف قرآن، تلاش برای تغییر در ساختار اجتماعی و سیاسی و عدم تمکین در برابر حاکمیت ناصالح جامعه که در برخی تعاریف از آن به عنوان انقلاب یاد می شود، مورد توجه قرار گرفته است. نوشتار حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که الگوی مورد نظر قرآن درباره تغییر در ساختار سیاسی و اجتماعی چیست. مقاله مفهومی بنام «انقلاب متعالیه» در الگوی انقلاب قرآنی را مطرح نموده و از آن به عنوان الگوی انقلاب قرآنی یاد می نماید. در این الگو بر اساس آیات قرآن، رسالت پیامبران الهی اصلاح و ایجاد جامعه ای متعالی بوده. آنان موانع اصلی تحقق این جامعه را در دو قالب موانع درونی و بیرونی می دیدند. از این رو در سیر مبارزات ایشان مبارزه دو جبهه دیده می شود. اول مبارزه فکری که با جهالت و نابخردی حاکم بر افکار و باورهای جامعه خود درگیرند و با استفاده از شیوه های حکمت و موعظه و جدال احسن به اصلاح انحرافات اندیشه ای جامعه اقدام نموده اند. دومین نوع از مبارزه پیامبران الهی در قالب مبارزه عملی قابل تبیین است. این مبارزه با حاکمیت ناصالح جامعه صورت پذیرفته است. مهم ترین این اقدامات، تلاش برای مقابله با طاغوت های زمان، ایجاد تحول در جامعه، تاسیس حکومت صالح و در نهایت بنا نهادن جامعه آرمانی بوده است. بر این اساس الگوی انقلاب متعالیه قرآنی با از تحول در درون انسان ها آغاز و با تحول در ساختار سیاسی- اجتماعی جوامع، به کمال می رسد. غایت انقلاب های انبیا در این دیدگاه، رسیدن فرد و جامعه به حیات طیبه است.
    کلیدواژگان: قرآن، انقلاب، انقلاب متعالیه، حیات طیبه
  • مرتضی شیرودی صفحه 105
    تحلیل پارادوکس های رفتار سیاسی نخبگان فکری، کارگزاران حکومتی و اندیشمندان سیاسی، مشتاقان بسیار در عالم دور و نزدیک سیاست داشته (تاریخچه موضوع) اما تاکنون هیچ تحلیلی، کام تشنه همه پویندگان و جویندگان سیاسی را در درک رفتار سیاسی سیراب نکرده است (تبیین مسئله) و البته پاسخی در چارچوب تئوری نقش در تبیین تضادهای رفتار سیاسی عالمان دینی معاصر با تاکید بر سیدجمال الدین اسدآبادی، آیت الله محمدحسین نائینی غروی و روح الله الموسوی خمینی (امام خمینی) صورت نگرفته است (پیشینه تحقیق) از این رو، همچنان با این سئوال اساسی مواجه ایم که: علت رفتارهای سیاسی متمایز و متضاد سه عالم دینی معاصر مورد اشاره چیست؟ (سئوال) گمان این مقاله آن است که دگرگونی ها و اختلاف های رفتار سیاسی این سه را می توان با تئوری نقش تحلیل کرد. (فرضیه) مقصود مقاله، دست یافتن به دلایل جدید در بروز واکنش های متفاوت سیاسی آن سه از دریچه تازه است. (هدف) دسترسی به این هدف، از طریق بخش منتخب تئوری نقش دنبال می شود. (روش) اثبات توانایی تئوری نقش در تحلیل رفتار سیاسی اندیشمندان مسلمان، نشان دادن نقش زمان، مکان و نظایر آن در شکل گیری در برخوردهای سیاسی و... از نتایج مقاله است. (یافته ها)
    کلیدواژگان: تئوری نقش، رفتار سیاسی، سیدجمال الدین اسدآبادی، آیت الله محمدحسین نائینی غروی و روح الله الموسوی خمینی (امام خمینی)
  • هادی طلوعی، محمدجعفر جوادی ارجمند، محمد باویر صفحه 125
    طبقه متوسط جدید روایت پرفرازونشیبی در تاریخ ایران داشته است. این طبقه از دوره معاصر و در قالب روشنفکران و تحصیل کردگان به مشارکت در جنبش مشروطه پرداخته است. جنبش ملی کردن صنعت نفت عرصه دیگری برای نقش آفرینی این طبقه در مبارزات اجتماعی ایرانیان بوده است. در این دو نهضت آزادی خواهانه، طبقه متوسط جدید نقش پیشرو و اصلی را داشته است، اما این هدایتگری در انقلاب اسلامی به حاشیه رانده شد و این طبقه نظاره گر قدرت آفرینی طبقه متوسط سنتی و روحانیت گشت. درحالی که در جوامع غربی طبقه متوسط موتور محرک تغییرات و فرایندهای مدرن بوده است. در ایران اما طبقات دیگری هم انحصار این طبقه را در رهبری جنبش ها به چالش طلبیده اند. هدف اصلی این تحقیق بررسی علل ناکامی طبقه متوسط در رهبری انقلاب اسلامی است. بدین منظور ابتدا به مطالعه شکل گیری و تحولات کیفی این طبقه در تاریخ معاصر می پردازیم و سپس نقش دیگر اقشار اجتماعی را در مبارزات پیشرو و ضداستبدادی مردم ایران از نظر می گذرانیم. فرضیه اولیه نیز این است که به دلیل اجرای سیاست های مدرنیستی در دوره پهلوی، طبقه متوسط نسبت بدان علاقمندی نشان می داد و توان رهایی و نقش آفرینی در قالب گفتمان مخالف رژیم را نداشت. بدین ترتیب انقلاب اسلامی را عرصه ایفای نقش سازنده دیگر طبقات نمود.
    کلیدواژگان: طبقه متوسط جدید و سنتی، انقلاب اسلامی، حکومت پهلوی
  • سید حسین علیانسب، محمد کاویانی صفحه 149
    جنگ نرم پدیده ای است که در آن دشمن با استفاده از کالاهای فکری و فرهنگی در صدد تغییر افکار، عقاید و مدیریت ترجیحات دیگران بر می آید. این پدیده ی به ظاهر جدید که سابقه ای به اندازه عمر انسان دارد برای رسیدن به اهداف خود پیوسته از راهبرد روانی بهره برداری کرده است و سلطه گران در طول تاریخ همواره برای تسخیر اندیشه و اراده جامعه هدف از روش های روان شناختی استفاده کرده و آنها را وادار کرده اند در مسیر خواسته های دشمن گام بردارند. حال با توجه به این که روان شناسی دانش مطالعه رفتار است این سوال ایجاد می شود که آیا طراحان جنگ نرم برای مقابله با جمهوری اسلامی از دانش روان شناسی نیز بهره می برند؟ پژوهش حاضر چندین نظریه و رویکرد روان شناختی را مورد بررسی و مطالعه تطبیقی قرار داد و در نهایت بدین نتیجه رسید که برخی رویکردهای روان شناسی به طور گسترده در خدمت جنگ نرم قرار دارند و دشمنان جمهوری اسلامی از آن بهره می برند. بنابراین تشکیل جبهه مقابله با جنگ نرم بدون شناخت این نظریات و رابطه آنها با جنگ نرم به راحتی امکان پذیر نیست.
    کلیدواژگان: جنگ نرم، روان شناسی، انقلاب اسلامی
  • سیروس فیضی صفحه 167
    جنبش های اسلامی در دوران اخیر به ویژه پس از سپتامبر 2001، با به خطر افتادن موقعیت غرب در جهان اسلام و نیز لرزان شدن حکومت های وابسته به آن، فرصت های بسیار خوبی برای به دست گرفتن قدرت سیاسی و حتی متحول نمودن اوضاع منطقه به دست آوردند. از تحولات افغانستان و فلسطین گرفته تا رویدادهای بیداری اسلامی در مصر، تونس، و...، همه فرصت هایی از این دست بود که پیش روی جنبش های اسلامی گشوده شدند. اما با این وصف، در سال 2013 موج بیداری اسلامی فرو نشست و فرصت ها یکی پس از دیگری از کف رفتند، نیروهای وابسته به غرب دوباره برگشتند و این جنبش ها ناکامی های مهمی تجربه کردند که از آن میان می توان به ناکامی اسلام گرایان مصری، افغانی، فلسطینی و... اشاره کرد. این جنبش ها یا گروه های سیاسی همسو با آنها در جاهای دیگر مانند عراق، سوریه، ترکیه، الجزایر، مراکش و... نیز موقعیت های برترشان به خطر افتاد و بیم هایی از فروافتادن دارند. در بررسی حاضر، مساله این است که چرا اسلام گرایان با وجود چنان فرصت های مهمی دچار ناکامی شدند. مقاله از طریق شناسایی شیوه نوین مبارزه غرب با جنبش های اسلامی نتیجه می گیرد که سرسپاری این جنبش ها به فرایندهای سیاسی غربی، فرصت مصادره مشروعیت و نهایتا سرکوب شان را فراهم کرده است.
    کلیدواژگان: جنبش های اسلامی، اسلام گرایان، ایران، غرب، بیداری اسلامی
  • مسعود مطلبی صفحه 193
    امروزه دیگر آموزش عالی و دانشگاه نهادی پیرو و موازی نهادهای مدنی و اجتماعی محسوب نمی شود بلکه نهادی پویا و راهبر در جامعه بشمار می آید. به عبارتی دیگر جامعه، آموزش عالی را شکل می دهد و آموزش عالی نیز به به نوبه خود به شکل گیری جامعه کمک می کند. با توجه به این امر، این سوال پایه مطرح می گردد که رشد آموزش عالی چه تاثیری بر جامعه و سیاست ایران در بعد از انقلاب اسلامی گذارده است و به خصوص، فعال تر شدن جنبش دانشجویی به عنوان جنبشی وابسته به طبقه متوسط جدید این سوال را بیش از هر زمان پراهمیت می نماید که چگونه رشد آموزش عالی و فعال شدن محیط دانشجویی به لحاظ فرهنگی و سیاسی بر مجموعه اجتماع ایران و حوزه سیاست تاثیر گذارده است؟ با توجه به این امر، فرضیه ای اتخاذ می شود عبارتست از اینکه رشد آموزش عالی باعث گسترش بی سابقه و فزاینده طبقه متوسط جدید به عنوان یک گروه تحول آفرین سیاسی - اجتماعی شده است. همچنین، فعال شدن و پویایی فرهنگی - سیاسی محیط دانشجویی، موجب پیوند دانشگاهیان با تحولات مهم سیاسی و تاثیرگذاری روز افزون آن در محیط سیاسی کشور گردیده است. در طول این پژوهش تلاش شده است پس از بررسی مفهومی «طبقه متوسط جدید» و سابقه تاثیرگذاری آن در تحولات اجتماعی و سیاسی مختلف، از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده های آماری موجود با بهره گیری از رویکرد کارکردگرایی به بررسی تاثیر آموزش عالی بر تغییر بافت اجتماعی و نیز سیاسی ایران بعد از انقلاب اسلامی پرداخته شود.
    کلیدواژگان: آموزش عالی، دانشگاه، ساخت سیاسی و اجتماعی، توسعه سیاسی، طبقه متوسط جدید، جنبش دانشجویی
  • مهدی نادری، عصمت احمدی صفحه 215
    در فرآیند جامعه پذیری سیاسی، افراد نسبت به وظایف، حقوق و نقش های سیاسی خویش در جامعه آگاه می شوند. در جوامع شیعی، دین و نهادهای دینی (هیئت های مذهبی، مناسک و مراسم عزاداری عاشورا) نسبت به سایر عوامل، نقش فعال تر و موثرتری در فرآیند جامعه پذیری سیاسی برعهده دارند. امام خمینی با نوع نگاه و برداشت متفاوت خود از نهضت عاشورا، به خوبی ارزش ها و هنجارهای عاشورایی را در جامعه ایران نهادینه کرد و توانست با جامعه پذیری سیاسی برآمده از فرهنگ عاشورایی، انقلاب اسلامی مردم علیه ظلم و استبداد پهلوی را به فرجام رساند. نظر به تجربه موفق قیام ملت ایران به رهبری امام خمینی و اهمیت ابزار، سازه و محتوا در روند جامعه پذیری سیاسی در جوامع شیعه، این پژوهش با رویکرد کیفی و روش تحلیل اسنادی درصدد پاسخ به این سوال اصلی است: «بر اساس دیدگاه امام خمینی، نقش و کارکرد مجالس عزاداری در فرآیند جامعه پذیری سیاسی جوامع شیعی چیست ؟». یافته های تحقیق مبین آن است که مجالس عزاداری مذهبی در جوامع شیعی با کارکرد هویتی (حفظ مکتب اسلام و حفظ کیان ملت)، کارکرد سیاسی (در امر نهادینه کردن هنجارهای سیاسی، وحدت بخشی، ثبات قدرت سیاسی، قدرت سازماندهی)، کارکرد تربیتی (در امر بصیرت افزایی، آگاهی بخشی، رشد سیاسی، صبر و استقامت) و کارکرد فرهنگ سیاسی (در امر شهادت طلبی، ایثار و فداکاری، ولایتمداری، حق طلبی، ظلم ستیزی) در جامعه پذیری سیاسی افراد ایفای نقش می نمایند.
    کلیدواژگان: اسلام سیاسی، امام خمینی، هیئت عزاداری، جامعه پذیری سیاسی