فهرست مطالب

پژوهش های انقلاب اسلامی - پیاپی 19 (زمستان 1395)

نشریه پژوهش های انقلاب اسلامی
پیاپی 19 (زمستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/12/13
  • تعداد عناوین: 10
|
  • مسعود اخوان کاظمی، سید شمس الدین صادقی، حامد آقایی صفحات 7-34
    نیروهای اجتماعی سنتی همواره نقش مهمی در جامعه و تحولات معاصر ایران داشته اند و به ویژه در جریان دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی ایران مشارکتی فعالانه را نشان داده اند. در این میان، بازاریان از جمله نیروهای اجتماعی سنتی جامعه ایران می باشند که به لحاظ جایگاه مهم خود در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، نقش مهمی در دو انقلاب مذکور ایفا نموده اند. پژوهش حاضر به بررسی نقش بازاریان در انقلاب مشروطه از منظر جامعه شناسی سیاسی می پردازد و هدف آن تعمیق دانش سیاسی موجود در زمینه تحلیل میزان و چگونگی تاثیرگذاری این نیروی اجتماعی سنتی در این تحول سیاسی اجتماعی عمده تاریخ معاصر ایران می باشد. بدین ترتیب، سوال اصلی که این پژوهش در پی یافتن پاسخی برای آن می باشد، عبارتست از اینکه بازاریان به عنوان یک نیروی اجتماعی سنتی تاثیرگذار، چه نقشی در انقلاب مشروطیت ایران ایفا نموده اند. یافته های این پژوهش در نهایت نشان می دهند که بازاریان با بهره گیری از نفوذ اقتصادی، اعتبار اجتماعی و تاثیر گذاری سیاسی خود، در انقلاب مشروطیت حضور و نقشی تعیین کننده داشته اند.
    کلیدواژگان: بازاریان، نیروهای اجتماعی سنتی، انقلاب مشروطه، جامعه شناسی سیاسی
  • علی اشرف نظری، ناصر یوسف زهی صفحات 35-59
    انقلاب اسلامی ایران به عنوان «نخستین و بزرگ ترین انقلاب مذهبی قرن بیستم میلادی» توانست منجر به درهم شکنندگی نظام تئوری و ساختاری در سطوح ملی، منطقه ای و جهانی شود. انقلاب 1357 ایران با ماهیتی اسلامی و بازتاب های جهانی کوشید تا به مثابه ی یک الگوی انقلابی فرا سرزمینی به محیطی گیرا و تاثیرگذار برای کشورهای مسلمان و غیرمسلمان جهان مبدل گردد. ازاین رو، پژوهش حاضر بر اساس نظریه پخش که الگوی نظری مناسب برای واکاوی بازتاب انقلاب های فرا ملی است، این سوال را طرح نموده که کدام یک از کشورهای اسلامی بیشترین تاثیر را از انقلاب اسلامی ایران پذیرفته است؟ فرضیه ی این پژوهش بدین شرح است که افغانستان نخستین کشور در بین کشورهای اسلامی بوده که بیشترین تاثیر را از انقلاب اسلامی ایران پذیرفته است. نتایج یافته های نوشتار حاکی از آن است که علاوه بر عوامل داخلی، دخالت قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای یکی از موانع اصلی نفوذ هرچه بیشتر انقلاب اسلامی ایران در افغانستان بوده است. تحولات اخیر به ویژه تشدید حضور نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان بر صحت این ادعا می افزاید و از نظر نگارندگان مقاله ، این کارشکنی ها ادامه داشته و بیگانگان هیچ گاه دست از خدشه دار کردن چهره انقلاب اسلامی ایران در افغانستان برنخواهند.
    کلیدواژگان: نظریه پخش، انقلاب اسلامی ایران، افغانستان، مذهب، مجاهدین، تجاوز شوروی
  • محمود اکبری، جواد حق گو صفحات 61-80
    همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی نهادهای جدیدی برای تحقق آرمانهای انقلاب اسلامی تاسیس شد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یکی از این نهادهاست. درباره کارکردهای این نهاد تاکنون مباحث مختلفی مطرح شده است. برخی با تاکید بر نظامی بودن این نهاد ورود به حوزه های دیگری چون عرصه فرهنگی را ناصحیح می دانند. در مقابل برخی دیگر با تاکید بر اصولی چون اصل یکصد و پنجاه قانون اساسی بر کارکرد چند جانبه این نهاد برای «نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن» تاکید دارند. در این پژوهش برای شفاف شدن این مسئله به بررسی موضوع ورود سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عرصه فرهنگی از منظر قانون اساسی جمهوری اسلامی پرداخته ایم.
    بر اساس بررسی های صورت پذیرفته در این مقاله و ارائه ادله های «قرآنی - روایی»، «اصولی» و «فقهی» مشخص شد که سپاه پاسداران نهادی چند منظوره است که برای مقابله با تهدیدات گوناگونی که انقلاب اسلامی را تهدید می نماید کارکردهای متنوعی چون کارکرد فرهنگی دارد. لذا ورود این نهاد به عرصه فرهنگی برای تقابل با تهدیدات یکی از اصلی ترین ماموریت های این نهاد به شمار می آید.
    کلیدواژگان: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهدیدات فرهنگی، قانون اساسی
  • ماش الله ایزدی، فیض الله بوشاسب گوشه، علیرضا ابطحی صفحات 81-105
    در پژوهش حاضر هدف اصلی بررسی نقش مبارزاتی مردم استان چهارمحال و بختیاری در پیروزی انقلاب اسلامی است. روش تحقیق کیفی _توصیفی از نوع مطالعات تاریخی است و روش گردآوری داده ها اسناد و مدارک مربوط به انقلاب به تحلیل این روند پرداخته شده است. در این راستا با تاکید بر مردمی بودن انقلاب ایران و نقش موثر رهبری، ایدئولوژی و مذهب در انقلاب اسلامی، با استفاده از نظریه پخش «تورستن هاگراستراند»، ضمن بررسی راه های نفوذ و انتقال جریان ها و امواج انقلابی به استان، به چگونگی پیدایش و روند و قوع انقلاب اسلامی در استان پرداخته می شود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که مردم این استان در جریان انقلاب اسلامی، با وجود مراکزی چون حوزه های علمیه و مساجد استان که مرکز ثقل انقلاب و هسته اولیه تشکیلات آن محسوب می شد، با تکیه بر شخصیت های انقلابی و روحانیون که مروج ارزشهای انقلابی در بین مردم بودند، دست به اقدام عملی زده و با شرکت فعال در راهپیمایی ها، تظاهرات، و سایر اقدامات مبارزاتی، به نوبه خود نقش به سزایی در تحقق انقلاب اسلامی ایفا کردند. در پایان کارشکنی ها و فعالیت های سازمانها وگروه های مخالف انقلاب به ویژه سازمان های اطلاعاتی و امنیتی مدرن یعنی ساواک در ایجاد خلل در روند فعالیت های انقلابیون در استان بررسی شده است.
    کلیدواژگان: انقلاب اسلامی، چهارمحال و بختیاری، شبکه های موثر انقلابی، ساواک
  • شعیب بهمن، مسعود جعفری نژاد، علیرضا گلشنی صفحات 107-129
    در سال های اخیر بحث الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مباحث مختلفی را پیرامون ضرورت های طرح و تدوین چنین الگویی بوجود آورده است. با توجه به اهمیت بالای اندیشه های حضرت آیت الله خامنه ای در مورد الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، بحث حاضر در پی پاسخگویی به این سوال اساسی است که «چه عواملی تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را از منظر حضرت آیت الله خامنه ای ضروری کرده اند؟» بنابراین هدف اصلی بحث، بررسی ضرورت های تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از منظر حضرت آیت الله خامنه ای است. در این بحث سعی شده از آغاز پیش داوری و فرضیه ای تعیین نگردد. با این حال یافته های بحث که مبتنی بر تحلیل بیانات، نظرات و گفتمان مقام معظم رهبری درباره الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است، حکایت از آن دارد که ناکارآمدی الگوهای غربی توسعه (مفهوم تک بعدی، ماهیت غیر دینی و مادی و همچنین اهداف و آرمان های دنیوی)، ارایه تعریف بومی و مستقل از پیشرفت (عدم تبعیت بی چون و چرا از الگوها و نظریه های غربی توسعه، استخراج مبانی نظری و شیوه ی تحقق الگو از منابع اسلامی، بومی سازی تجربه ها و دستاوردهای نظریه ها و الگوهای سایر ملل و طراحی متناسب با ویژگی های فرهنگی و تاریخی ایران) و تبیین الگویی مبتنی بر شاخص ها و ارکان اسلامی (مسئله مبدا، مسئله معاد، مسئله عدم تفکیک دنیا و آخرت، مسئله انسان و نگاه اسلام به انسان، مسئله حکومت، مسئله عدالت و نگاه غیرمادی به اقتصاد) از جمله عواملی هستند که تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را از منظر حضرت آیت الله خامنه ای ضروری کرده اند.
    کلیدواژگان: الگو، پیشرفت، توسعه، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، حضرت آیت الله خامنه ای
  • ناصر جمال زاده، مهدی خزاعی گسک صفحات 131-165
    حزب و تحزب در نظام های سیاسی امروزه جایگاه خطیر را به خود اختصاص داده است، به گونه ای که نقش اساسی در برخی دموکراسی های نوین به عهده احزاب می باشد و آنها هستند که سرنوشت سیاسی جوامع و مردم را تعیین می کنند. حتی تحزب و توسعه در برخی جوامع در هم گره خورده اند و بدون تحزب نه تنها توسه سیاسی بلکه توسعه اجتماعی و اقتصادی نیز دچار اختلال می گردد. در نظام جمهوی اسلامی از آنجا که برای مردم در حکومت اسلامی نقش مهمی ترسیم شده و مبتنی بر مردم- سالاری دینی می باشد، احزاب می توانند نقشی اساسی و بنیادین ایفا نمایند. در این پژوهش بر اساس چارچوب نظری کارویژه های احزاب در نظامهای حزبی به این سوال پاسخ می دهیم که کارویژه های حزب در نظام اسلامی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب چیست؟ نسبت این کارویژه ها با کارویژه های مطرح برای احزاب در اندیشه سیاسی عرفی چگونه است؟
  • رضاسیمبر، دانیال رضاپور، خسرو دانش صفحات 167-190
    اساس دیپلماسی چه سنتی و چه عمومی (نوین) مبتنی بر قدرت است. البته در دیپلماسی سنتی قدرت سخت افزاری (نظامی و اقتصادی) و در دیپلماسی عمومی قدرت نرم افزاری وجه غالب را داراست. دیپلماسی هر چند یکی از ابعاد مهم قدرت یک کشور در عرصه سیاست خارجی می باشد اما ذاتا محتوایی ندارد و بیشتر ابزار بهره مندی از قدرت تلقی می شود. از این رو دیپلماسی عمومی به معنی هنر چینش و بهره مندی از عناصر قدرت نرم کشور به وسیله بازیگران دولتی و غیر دولتی به منظور تاثیر گذاری و اقناع مخاطبین دولتی و غیر دولتی خارجی می باشد. با رجوع به بیانات مقام معظم رهبری مشاهده می شود که تاکید و اولویت معظم له در سه زمینه یعنی مرجع، ماهیت و مخاطب دیپلماسی چه در وجه ایجابی آن به معنای اقداماتی که باید از جانب نهادهای مردمی و دولتی داخلی انجام شود و چه در وجه سلبی آن یعنی مقاومت در مقابل اقدامات مخربی که از جانب دشمن صورت می پذیرد بر عناصر قدرت نرم می باشد که مبنای عمل در دیپلماسی عمومی است. در راستای امتداد تاثیرگذاری دیپلماسی عمومی، اوج تجلی باور مقام رهبری بر اهمیت دیپلماسی عمومی در نامه ایشان به جوانان غربی در سال 1393 پس از وقایع فرانسه و پر رنگ تر شدن پروژه اسلام هراسی از جانب قدرت های غربی بوده است. بنابراین سوال پژوهش عبارت از این است که «بر اساس اندیشه های مقام معظم رهبری، دیپلماسی عمومی در وهله اول چه مخاطبان و اهدافی دارد و چگونه می توان آن را تقویت نمود؟» می توان این فرضیه را مطرح نمود که مخاطبان در مراتبی با تقدم و تاخر دسته بندی می شوند، مسلمانان منطقه در مرتبه اول و مخاطب عام غربی در مرتبه نهایی؛ و هدف دیپلماسی عمومی ترویج تجدیدنظرطلبی (گفتمان انقلابی) در میان ملت هاست و در تقویت آن علاوه بر داشتن طرحی مشخص باید از برنامه ریزی مناسب، بهرهگیری از رسانه ها، هنر و راهبرد آموزشی بهره گرفت.
    کلیدواژگان: آیت الله خامنه ای، دیپلماسی عمومی، قدرت نرم، انقلاب اسلامی، صدور انقلاب
  • علی شیاری، یعقوب توکلی صفحات 191-215
    فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی حادثه ای با ابعاد بین المللی و منطقه ای بود و ژئوپلتیک منطقه را نیز دچار تحول اساسی نمود. این تغییر ژئوپلتیک چالش های نوینی را برای کشورهای منطقه به بار آورد. یکی از مهمترین چالش های پیش آمده برجسته تر شدن مسایل قومی است. ولی آنچه که بیشتر کشورهای منطقه را دچار تشویش کرد رشد الحاق گرایی مبتنی بر قومیت در نبود یک ایدئولوژی انسجام بخش ملی (ملی گرایی مدنی) بود. در ظهور این تشویش علاوه بر تجربیات تاریخی (در این مورد به خصوص وقایع 1325 - 1324 آذربایجان و کردستان) تبلیغات عناصر پان ایرانیستی بسیار موثر بودند. توهم استفاده ی ابزاری از قومیت در روابط به همراه تندروی برخی عناصر ملی گرای آذربایجانی (به خصوص ائلچی بیگ) در روابط دو کشور مانع روانی و بی اعتمادی ایجاد کردند که به راحتی قابل رفع نمی باشد. مدعای نگارنده این است که اگرچه از دهه ی هفتاد به بعد به همراه رشد ملی گرایی نهان ایده ی اتحاد دو آذربایجان در میان برخی از روشنفکران ریشه دوانده بود و در دوره ی ائلچی بیگ نیز این گروه به حکومت رسیده سیاستی را در این راستا در پیش گرفتند، ولی این کشور در دوره ی بعد از ائلچی بیگ در تلاش بوده تا از طرح این مسئله و مشکلات ناشی از آن در روابط دو کشور جلوگیری کند. طرح این مسایل در چارچوب نظریه ی خطر «پان آذریسم» و «پان ترکیسم» توسط گروه های تندرو ملی گرایی ایرانی و تبلیغ آن توسط برخی از دوایر دولتی - سیاسی خود موجب برانگیختن جمهوری آذربایجان به طرح مسئله ی آذربایجان ایران به عنوان عنصر برقراری موازنه در روابط با ایران شده است.
    کلیدواژگان: مسایل قومی، ملی گرایی، موازنه ی فراگیر، پان ترکیسم، سیاست خارجی آذربایجان
  • زاهد غفاری هشجین، محمد آقایی صفحه 217
    انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک رویداد، مجموعه ای در هم تنیده از عوامل گوناگون و به عنوان یک جریان پیکری نامی از رخدادهایی بی شمار محسوب می شود. پر واضح است که برای مطالعه ی ابعاد گسترده چنین پدیده ای نیاز به مطالعات گسترده ای است. هدف این مقاله شناخت وجوه مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی در قالب بررسی دوره دکتری بین رشته ای طراحی شده و در حال اجرا است. از این رهگذر سوال اصلی پژوهش حاضر آن است که رشته ی مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی چگونه توانسته است به شناختی جامع از حوزه ی معرفتی سیاسی انقلاب اسلامی دست یابد؟ یافته های پژوهش بر اساس روش کیفی تحلیل و مطالعات اسنادی که جمع آوری داده های آن مبتنی بر ابزار فیش برداری بوده است، نشان می دهد که قرار گرفتن مفهوم انقلاب اسلامی بر تقاطع چهار حوزه ی روش شناختی اندیشه سیاسی رهبران انقلاب اسلامی، جامعه شناسی سیاسی جمهوری اسلامی اسلامی، آینده پژوهی انقلاب اسلامی، و بازتاب انقلاب اسلامی توانسته است به مثابه مدلی منسجم با کاربست چهار روش گوناگون و البته متقاطع به شناخت مناسب راجع به بعد سیاسی انقلاب اسلامی نایل شود.
    کلیدواژگان: مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی، روش شناسی، اندیشه سیاسی رهبران انقلاب اسلامی، جامعه شناسی سیاسی جمهوری اسلامی، آینده پژوهی انقلاب اسلامی، بازتاب انقلاب اسلامی
  • منوچهر محمدی، سید محمد معصومی صفحات 239-259
    راهبرد تجهیز رسانه ای و الزامات موثر حاکم بر آن از جمله مهمترین راهکارهای مقابله کننده با معضل فساد سیاسی در کشورهای برخوردار از نظام های مردمی است. فرضیه این است که مردم آگاه از مسائل تاثیرگذار حکومتی نظارت و کنترل بهتری بر رفتار کارگزاران سیاسی خواهند داشت و ارتکاب فساد دشوارتر خواهد شد و رسانه در صدر این آگاه بخشی عمومی قرار دارد. سئوال اصلی نیز این است که برای تجهیز جامعه رسانه-ای در ایران جهت مقابله کارآ با پدیده فساد می بایست چه اصول و الزاماتی را لحاظ کرد؟ پژوهش با این علت یابی که عامل اصلی بروز فساد سیاسی ناآگاهی عمومی در خصوص این پدیده و پیامدهای آن است ورود رسانه را جهت افزایش آگاهی عمومی نسبت به هزینه های کلان فساد و شیوه های مواجهه با آن پیشنهاد می دهد و با طرح همه جانبه الزاماتی که می تواند جامعه ای رسانه ای را در این ارتباط توانمند سازد به هدف نوآورانه خود که بیان تخصصی، کامل و شفاف این موارد است می پردازد. الزامات نه گانه ایه همانند استقلال رسانه ای که مستلزم حمایت های تضمین شده قانونی از جامعه رسانه است، تخصص گرایی که به کشف و افشاء هر چه بهتر فساد بعنوان یک پدیده پیچیده و کمک به تدوین راهبردهای کلان مقابله با این کژروی می انجامد و تامین مالی مناسب رسانه ها که سبب بیان آزادانه و غیرمحافظه کارانه نظراتشان و عدم همکاری با باندهای فساد می گردد. الزاماتی که هر یک به نوبه خود به ارتقا و توانمندی هر چه بهتر این راهبرد می انجامد.
    کلیدواژگان: فساد، فساد سیاسی، رسانه، تجهیز رسانه ای، راهبرد