فهرست مطالب

اندیشه نوین دینی - پیاپی 52 (بهار 1397)

فصلنامه اندیشه نوین دینی
پیاپی 52 (بهار 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/02/03
  • تعداد عناوین: 8
|
  • احمدحسین شریفی* صفحات 7-26
    مقاله حاضر، به هدف بررسی دیدگاه شهید صدر درباره روش نظریه پردازی اسلامی در علوم انسانی، به سوالات زیر پاسخ می دهد: «روش ابداعی شهیدصدر در نظریه پردازی اسلامی در علوم انسانی چیست؟ و نقاط قوت و ضعف آن چیستند؟» برای پاسخ به این سوالات ابتدا با روش توصیفی، ضمن استخراج بنیان های دین شناختی و علم شناختی روش شهید صدر، فرایند پنج مرحله ای اکتشاف نظریه اسلامی از نگاه وی را توصیف و سپس با روش تحلیلی- انتقادی، نقاط قوت و ضعف آن را نشان داده ایم. این تحقیق نشان داد که اموری مثل «توجه به واقعیت ها» ، «برخورداری از نگاه اجتماعی» ، و «توجه به نقش نظریه پرداز در فرایند اکتشاف» از نقاط قوت دیدگاه شهید صدر و در مقابل، «بی توجهی به مبانی معرفت شناختی، انسان شناختی و ارزش شناختی» ، «تلقی پزیتیویستی از علم و انکار علم دینی» ، «تکیه بر فتاوای مجتهدان دیگر» ، «بی توجهی به ضوابط، قواعد و مقاصد فکر اسلامی» ، و «عدم ارائه مکانیزیمی برای نگاه مجموعی به متون دینی» از نقاط ضعف آن به شمار می روند.
    کلیدواژگان: روش، نظریه، نظریه پردازی، اکتشاف، علوم انسانی، شهیدصدر
  • جواد پورروستایی* ، صفورا مظاهری صفحات 27-44
    تفویض تشریع به معصومین^ در بسیاری از روایات، از مباحثی است که رد و پذیرش آن در علوم اسلامی، نزاع های زیادی را به همراه دارد. هر کدام از عالمان شیعه با توجه به یکی از ابعاد موضوع، سعی در ارائه مفهوم و دلیلی جهت رد یا پذیرش آن نموده اند و دو گروه مخالف و موافق را تشکیل می دهند که گاهی منجر به ارائه مفاهیم متعدد از این واژه و نیز مخالفت و موافقت با تفویض تشریع در آرای یک اندیشمند می شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، با فرض پذیرش تفویض تشریع از دیدگاه آیت الله جوادی آملی، تبیین های مختلف ایشان از مفهوم تفویض تشریع و ادله آن را ارائه و به این نتیجه می رسد که علی رغم اینکه ایشان از مخالفان تفویض تشریع به نظر می رسد، ولی مفاهیم و ادله ای از تفویض، با محوریت انسان کامل در نظام تشریع و نیز رابطه بین نظام تشریع و تکوین ارائه و تفویض تشریع را در محدوده «ولایت در تشریع» و «ولایت بر تشریع» می پذیرد.
    کلیدواژگان: تفویض تشریع، ولایت در تشریع، ولایت بر تشریع، انسان کامل، جوادی آملی
  • عبدالحسین خسروپناه* ، سیدمحمود حسینی واشان صفحات 45-62
    متفکران و الهی دانان در ادیان ابراهیمی درباره وحی نظرات یکسانی نداشته و گاهی تعارض جدی میان دیدگاه های آنان وجود دارد. برخی از وحی گزاره ای و عده ای از وحی غیرگزاره ای یاد می کنند. در بین متفکران اسلامی تا قبل از دوران معاصر و ظهور پاره ای از روشنفکران، اصل پدیده وحی و نقش قابلی پیامبر در دریافت وحی مورد وفاق بود. در چند دهه اخیر به تبع آشنایی برخی از روشنفکران با اندیشه های متفکران غربی مسئله وحی با رویکردی متفاوت از اندیشه متفکران اسلامی مطرح گردید. یکی از این دیدگاه ها که در چند سال اخیر در مجامع علمی سبب نقد و بررسی فراوان شده، دیدگاهی با عنوان رویاانگارانه بودن وحی است. صاحب این دیدگاه که خود دارای تطور فکری در مسئله وحی است، در دیدگاه اخیر خود قرآن را رویای پیامبر’ می داند و برای اثبات آن به شواهدی استدلال می کند. وی شواهد و استدلال هایی برای دیدگاه خود مطرح و از آنها دفاع می نماید. در این تحقیق با رویکرد توصیفی از نگره ایشان در مسئله یادشده اشاره، و به بیان مغالطات آشکار در استدلال های او خواهیم پرداخت. استفاده از مغالطه تعمیم، تمثیل، مقایسه، ابهام، حذف سیاق و… در ادله و شواهد وی وجود دارد.
    کلیدواژگان: رویا، رویای رسولانه، تجربه دینی، کلام محمد، سروش
  • عیسی مولوی وردنجانی* ، حسین ارجینی صفحات 63-82
    با پیدایش نهضت علمی و پیشرفت علوم تجربی، چالش های فراوانی میان علم و دین به وجود آمد و دیدگاه های گوناگونی در این باره پدیدار گشت. علی رغم سایر دیدگاه ها، اندیشه برخی افراد در رابطه علم و دین از برجستگی ویژه ای در میان روشنفکران دینی برخوردار است. برخی از روشنفکران با استفاده از یافته های علوم تجربی، تلاش در توجیه علمی آموزه های دینی داشته و بر این باورند که علم و دین دارای دستاوردهای مشابهی هستند. پژوهش پیش رو با رویکرد تحلیل محتوای کیفی، به دنبال آن است با نگاهی دقیق، به مطالعه موردی بنیان فکری علم گرایانه مهندس بازرگان بپردازد. یافته های تحقیق نمایانگر آن است که این نحله از نواندیشان دینی به جهت تاکید مفرط در بهره گیری از آموزه های پوزیتیویستی، مبانی دین را به محاق می برند و در نهایت در وادی سکولاریسم، به دین حداقلی بسنده می نمایند.
    کلیدواژگان: مهدی بازرگان، اندیشه دینی، علم گرایی، پوزیتیویسم
  • حامد نظرپور* ، قربان علمی صفحات 83-100
    از جمله مباحثی که در چند قرن اخیر مورد توجه بسیاری قرار گرفته است، مطالعه و بررسی دین، مسائل مربوط به آن و تلاش برای شناخت ابعاد مختلف آن بوده است. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی به بررسی روش شناسی مطالعات دینی ویلفرد کنت ول اسمیت، از دین پژوهان معاصر، می پردازد. از دیدگاه اسمیت یک محقق در مطالعات دینی نباید خود را به یک روش خاص محدود کند. ویژگی های رویکرد اسمیت در مطالعات دینی عبارتند از: شخص گرایی، موضوع محوری و پرهیز از تاکید بیش از حد بر روش، کثرت گرایی روشی، تاکید بر رویکرد مبتنی بر گفتگو و روش پرسش از افراد دین دار. نقاط قوت اسمیت در این باره تمرکز بر موضوع به جای روش، پرهیز از حصرگرایی روشی و تاکید بر رویکرد مبتنی بر گفتگوی بین دین داران است. نقدهای وارد به دیدگاه اسمیت در مباحث فروکاهش دین، نسبیت معرفت شناختی، کثرت گرایی دینی و تساهل و تسامح مطلق مطرح می شود.
    کلیدواژگان: کنت ول اسمیت، روش شناسی، دین پژوهی، کثرت گرایی، شخص گرایی
  • مهدی گنجور* صفحات 101-120
    علم کلام در سیر تطور تاریخی خود، همواره با رویکردهای مختلفی مواجه بوده است. یکی از رهیافت های مشهور در کلام شیعی، رویکرد عقل گرایی فلسفی است. در مکتب «کلام فلسفی» ، مسائل و دعاوی کلامی با استفاده از وجودشناسی و بهره گیری از قواعد و اصطلاحات فلسفی، در قالب روش برهانی تقریر و تبیین می شوند. دیدگاه رایج، شکل گیری و تاسیس این مکتب را در قرن هفتم توسط خواجه نصیرالدین طوسی می داند؛ لیکن ما دراین نوشتار بر آنیم تا با روش توصیفی تحلیلی، ضمن ارائه تعریفی جامع از کلام فلسفی، با استنباط معیارها و مولفه های این مکتب کلامی، به بررسی و تحلیل نقش ابواسحاق نوبختی در پیدایش کلام فلسفی شیعه بپردازیم. بی شک، بازشناسی ملاک ها و شاخص های این مکتب کلامی ازجمله: طرح مباحث وجودشناسی در آثار کلامی؛ بهره گیری از اصطلاحات و قواعد فلسفی؛ اخذ رهیافت برهانی در اثبات دعاوی کلامی؛ استقلال عقل و استناد حداقلی به ادله نقلی، در فهم نحوه شکل گیری و زمان پیدایش این مکتب از اهمیت فراوانی برخوردار است.
    کلیدواژگان: کلام فلسفی، ابواسحاق نوبختی، شیعه، وجودشناسی، اصطلاحات فلسفی
  • یحیی بوذری نژاد* ، مسلم طاهری کل کشوندی، حمید ریحانی صفحات 121-138
    در این پژوهش، داده ها به صورت اسنادی و کتابخانه ای گردآوری شده اند و با روش توصیفی تحلیلی به تحلیل محتوای آنها پرداخته می شود و نیز با رویکردی اجتماعی به علم کلام تلاش خواهد شد خاستگاه های اجتماعی پیدایش اندیشه کلامی شخصیتی چون ابن تیمیه مورد بررسی قرار گیرد. مهم ترین نتایج تحقیق حاکی از آن است که عوامل اصلی تاثیرگذار در شکل گیری اندیشه های وی را می توان در قالب مولفه هایی چون «شرایط سیاسی» ، «سقوط خلافت عباسی» و به دنبال آن، «اضمحلال اقتدار سیاسی بخشی از جامعه اسلامی» ، «مناقشه های معرفتی» ، «مناقشه های کلامی» ، «جهت دهی خاص به روش های فهم آیات، روایات و احادیث نبوی» و «فعالیت دراویش و نصیریه» در شام احصاء نمود. جاذبه های اندیشه ابن تیمیه با توجه به شرایط بحرانی جهان اسلام، وضعیتی را به بار آورده است که همچنان خود را در جریان های سلفی معاصر احیا می کند.
    کلیدواژگان: کلام اجتماعی، ابن تیمیه، سلفیه، سقوط خلافت، بحران اجتماعی، اقتدار سیاسی
  • حسن دوست محمدی* ، محمد جواد دانیالی صفحات 139-156
    مهم ترین چالش معاد جسمانی که از طرف برخی از فیلسوفان الهی مخالف، مطرح شده، این است که بدن مادی، چون جسمانی است، چگونه می تواند پس از جدایی از روح، بعینه دوباره محشور شود و همان روح به او بازگردد؟ آبا بازگشت عین بدن، در قیامت، مبتلا به شبهات فلسفی، مانند شبهه آکل و ماکول، حشر انسان عظیم و…، نمی شود؟ ما در این مقاله، سعی خواهیم کرد با روش تحقیق بنیادی، توصیفی و پس از بررسی نظریات سه گانه (عینیت، مثلیت و نظریه ملاصدرا) پیرامون معاد جسمانی و انطباق آنها با قرآن و روایات، ثابت کنیم که نظریه محقق طوسی و علامه حلی، تحت عنوان بازگشت اجزاء اصلی بدن، علاوه بر انطباق با نظریه شبیه سازی، با برخی از ظواهر آیات و روایات نیز تطبیق دارد. بنابراین، بدن انسان در قیامت، می تواند عین بدن دنیوی باشد، بدین نحو که از جزء اصلی بدن دنیوی که همان DNA است، چیزی باقی می ماند که در آخرت، محشور شده و بدن اخروی انسان، از آن تشکیل می شود.
    کلیدواژگان: معاد جسمانی، نظریه شبیه سازی، خواجه نصیرالدین طوسی، علامه حلی
|