نشریه مطالعات راهبردی بسیج
پیاپی 69 (زمستان 1394)

با توجه به اهمیت خانواده در تمدن اسلامی و نقش بی بدیل این نهاد مقدس در انتقال فرهنگ و عقاید به نسل ها و همچنین تاثیر شگرف سلامتی خانواده بر صحت روحی و روانی جامعه، ارائه الگوی مطلوب خانواده تراز اسلامی، می تواند گام بزرگی در جهت رشد و تکامل جامعه باشد. بدین منظور متن کتاب های «خانواده» و «مطلع عشق» که شامل بیانات رهبر معظم انقلاب در حوزه خانواده در صدها سخنرانی ایشان است و در آن ها تمامی نکات اصلی موردنظر رهبری در حوزه خانواده، جمع آوری شده اند، به روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد استقرایی موردبررسی قرار گرفت. نتیجه کدگذاری باز دستیابی به 204 کد از بیانات معظم له در باب خانواده بود که در 30 مفهوم و سه محور «دیدگاه های نظری اسلام درباره خانواده»، «راهکارهای عملی تحکیم خانواده» و «عوامل تزلزل خانواده» دسته بندی شدند. هر یک از این محورهای کلی، زیرمجموعه هایی را دربر می گیرند. در بخش دیدگاه های نظری، «دیدگاه رهبری نسبت به زوجین» در سه بخش ترسیم جایگاه مرد، ترسیم جایگاه زن و نکات مشترک مرتبط با زوجین، «دیدگاه ایشان در باب تشکیل خانواده»، «رابطه میان خانواده و جامعه» و «ویژگی های مطلوب محیط خانواده» آمده است. در قسمت راهکارهای عملی تحکیم خانواده نیز زیرمجموعه هایی چون «تشکیل خانواده» در دو بخش ملاک های انتخاب همسر و ویژگی های جشن ازدواج اسلامی، «اقتصاد خانواده» و «وظایف اعضای خانواده» قرار گرفتند. درنهایت و در بخش عوامل تزلزل خانواده نیز زیر مقولاتی چون «موانع تشکیل خانواده» و «عوامل تزلزل خانواده پس از تشکیل آن» جای داده شدند.

امروزه در نظام های سیاسی، مشارکت مردم در امور مختلف به عنوان ابزار کارآمدی در حل مسائل و مشکلات و توسعه اجتماعی و سیاسی محسوب می شود. بااین حال مشارکت مردم به عنوان ارکان اصلی نظام، در سطوح و درجات مختلف امکان پذیر است. در پایین ترین سطح، مشارکت صرفا به «اطلاع رسانی مردم در خصوص درک مسائل و مشکلات، جایگزین ها، فرصت ها و نیز راه حل ها» و در بالاترین سطح، «سپردن تصمیم گیری نهایی به دست مردم» هست.
مقاله حاضر تلاشی برای بررسی اجمالی ساخت درونی قدرت ملی و نقش مشارکت سازمان یافته مردمی در ایجاد، استقرار و تقویت آن از طریق ارائه یک الگوی مفهومی است. این تحقیق بر اساس هدف، کاربردی توسعه ای و به لحاظ روش، پیمایشی و توصیفی است. ابزار و روش گردآوری داده ها شامل دو بخش کتابخانه ای جهت تهیه ادبیات موضوع و میدانی بر اساس جمع بندی مباحث، نقطه نظرات و خرد جمعی خبرگان است. یافته ها، نشان می دهد اگر مشارکت با سه ویژگی برجسته «سیهم شدن مردم در قدرت (ساخت، استقرار و اعمال)»، «امکان نظارت مردم بر سرنوشت خویش» و «بازگشودن فرصت های پیشرفت به روی مردم» باشد، می تواند موجب اعتلای مسئولیت پذیری، اعتماد، تعهد و نهایتا تاب آوری مردم به عنوان ارکان اصلی جامعه شود. در این صورت چنین مردمی می توانند جامعه ای مولد، منسجم، عقلایی و یادگیرنده را بسازند.
نوآوری مقاله حاضر این است که در طراحی الگوی مفهومی اشاره شده، پیش فرض اساسی ابتناء بر ظرفیت درون زا و پیامد مورد انتظار استحکام ساخت درونی قدرت تحقق استحکام ساخت درونی قدرت شامل «چیستی»، «چرایی» و «چگونگی» مشارکت موردتوجه قرار می گیرند. همچنین بازتعریف مفهوم مشارکت مبنی بر اینکه فرآیندی مسئولانه توسط مردم برای ایجاد، استقرار، تقویت و اعمال قدرت است، از دیگر نوآوری این مقاله است.

وقوع انقلاب اسلامی در ایران تاثیرات شگرفی بر کشورهای مسلمان جهان و علی الخصوص شیعیان آن ها داشته است. یکی از مهم ترین این کشورها، یمن هست. شیعیان یمن که به مدت بیش از هزار سال، قدرت و حکومت را در این کشور در دست داشتند، با کودتای سرهنگ سلال که با حمایت و تحریک مصر در سال 1962 رخ داد، قدرت را از دست دادند؛ اما طولی نکشید که وقوع انقلاب اسلامی در ایران و پیامدهای منبعث از آن سبب شد تا شیعیان یمن به تدریج از انزوای ژئوپلیتیکی بیرون آیند و با وقوع خیزش های مردمی از سال 2011 در جهان عرب موسوم به بیداری اسلامی، دوباره به احیا و تجدید قدرت خود بپردازند. هدف پژوهش حاضر با روش توصیفی تبیینی و با بهره گیری از دو نظریه قدرت نرم و پخش، بررسی و مطالعه پیامدهای انقلاب اسلامی ایران بر ژئوپلیتیک شیعیان یمن و هویت یابی مجدد، بیداری و تجدید قدرت آن ها در این کشور هست. بدین منظور پژوهش حاضر ناظر بر این پرسش است که پیروزی انقلاب اسلامی ایران چه پیامدهایی بر ژئوپلیتیک شیعه در یمن داشته است؟ بدیهی است که پاسخ به سوال مذکور می تواند در اتخاذ سیاست خارجی ایران در قبال یمن، به ویژه تحولات (2011-2016) موثر واقع شود. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که وقوع انقلاب اسلامی در ایران سبب هویت یابی و خودآگاهی، رشد و ارتقای سطح فکری و بینش سیاسی و همچنین گسترش فعالیت شیعیان با هدف دست یابی به حقوق سیاسی و اجتماعی در قالب جنبش ها و احزاب شیعی، در یمن شده است

عرصه سازندگی در کشور بسیار پرتلاطم و محل نزاع بازیگران و عوامل مختلفی است که هر یک به نحوی درگیر آن هستند. سوال اصلی مقاله این است که چگونه و با چه چارچوبی می توان نوع مداخله و اثرگذاری مطلوب را برای بسیج سازندگی به عنوان یکی از بازیگران کلیدی این عرصه طراحی کرد؟ در این مقاله از «چارچوب تحلیل نهادی» که مولفه های آن با استفاده از شاخص های بومی تکمیل و تدوین شده، استفاده می شود. این شاخص ها در مصاحبه با ده نفر از متصدیان بسیج سازندگی و استخراج 17 بند از بیانات امام خمینی و مقام معظم رهبری و با استفاده از روش «تحلیل مضمون» استنتاج شده است. مهم ترین نتیجه و یافته این مقاله ارائه چارچوبی است که به مثابه یک نقشه راه عملیاتی است و با توجه به شاخص های طراحی شده، وضعیت نهادی عرصه های سازندگی در کشور قابل شناخت است. از طرف دیگر در چهار سطح راهبردهایی برای اقدام کارآفرینانه متناسب با شرایط موجود در نظر گرفته شده است. این راهبردهای کلی متناسب با هر شرایط و موقعیت خاص مکانی و زمانی، جهت کلی حرکت بسیج سازندگی را مشخص می کند

این مقاله به تبیین تاثیر هوش اجتماعی برکارآفرینی اجتماعی مدیران بسیج استان چهارمحال و بختیاری پرداخته است. طرح آن از نوع توصیفی بوده که به روش همبستگی انجام گرفته است. جامعه آماری آن را کلیه مدیران بسیج استان چهارمحال و بختیاری که تعداد آنها 80 نفر می باشد، تشکیل می دهد که از بین آن تعداد 64 نفر به روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شده است. ابزار اندازه گیری بکار رفته در این پژوهش پرسشنامه هوش اجتماعی ترمسو(2001)و کارآفرینی اجتماعی دس(1998) می باشد، که روایی محتوایی آن مورد تایید متخصصان قرار گرفته و پایایی آن به روش آلفا کرنباخ محاسبه و برای متغیر های تحقیق بالاتر از 70/ به دست آمد. برای تحلیل اطلاعات نیز از آزمون t، همبستگی و رگرسیون چندگانه استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داده است که میزان برخورداری مدیران بسیج استان چهارمحال و بختیاری از ابعاد و مولفه های هوش اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی بالاتر از میانگین متوسط است؛ بین تمامی مولفه های هوش اجتماعی(پردازش اطلاعات اجتماعی، مهارت اجتماعی، آگاهی اجتماعی با کارآفرینی اجتماعی (عامل تغییر، ایجاد حس مسئولیت پذیری، فعالیت بدون محدودیت، حضور در فرایند، شناخت فرصت، ترسیم اهداف، خلق مکانیزم) رابطه معنا دار وجود دارد؛ همچنین بین مدیران بسیج استان چهارمحال و بختیاری بر اساس هوش اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی به لحاظ جنسیت، گروه سنی و تحصیلات تفاوت معناداری وجود ندارد

نوآوری موضوعی بسیار مهم برای همه صنایع، به ویژه صنایع دفاعی است. این صنایع برای پشتیبانی از قدرت دفاعی نیازمند نوآوری هستند. البته نوآوری فرایندی پیچیده بوده و عوامل مختلفی می تواند آن را متاثر سازد. با توجه به نقش روزافزون تغییرات محیطی؛ این پژوهش تمرکز خود را معطوف به شناسایی و بررسی عوامل محیطی موثر بر نوآوری کرده است. لذا سوال اصلی این است که کدام عوامل محیطی بر نوآوری در صنایع دفاعی تاثیر می گذارند؟ تاثیرگذاری کدام عوامل محیطی بیشتر است و آیا تاثیر این عوامل بر نوآوری های جهشی و تدریجی یکسان است؟ در پژوهش به روش توصیفی-پیمایشی از بین 27 عامل محیطی موثر شناسایی شده در ادبیات، به کمک نظرسنجی از خبرگان مجموعا 15 عامل موثر به وسیله آزمون دوجمله ای تایید شد. در مرحله میدانی، از بین جامعه 500 نفری مدیران و کارشناسان، نمونه ای 100 نفری به پرسشنامه پاسخ دادند و نظراتشان با آزمون تی بررسی و برای رتبه بندی عوامل، از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج کلی پژوهش نشان داد هرچند تمامی 15 عامل محیطی مذکور بر نوآوری موثرند، ولی شدت تاثیرگذاری آن ها متفاوت بوده و تاثیرگذاری آن ها بر نوآوری های جهشی و تدریجی نیز اختلاف دارد. با توجه به یافته های پژوهش، در نوآوری های تدریجی مهم ترین عامل نوآوری، «درک نیاز و مطالبات مشتری»، ولی در نوآوری های جهشی «تهدیدات آینده» بسیار حیاتی است. با توجه به یافته های پژوهش، رویکرد مدیریتی به نوآوری های جهشی و تدریجی باید تا حدی متفاوت باشد و به خصوص مطالعات آینده پژوهی به منظور پایدارسازی و اثربخشی نوآوری ها در محیط های آینده موردتوجه قرار گیرد.