نشریه تاریخ اسلام در آینه پژوهش
سال سوم شماره 3 (پیاپی 11، پاییز 1385)

پیامبر اسلام، حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه وآله)درباره رعایت حقوق جانداران، اعم از انسان ها و حیوان ها دستورات و قوانینی مقرر فرموده اند. این قوانین و مقررات که در 1400 سال پیش، وضع شده، نشان دهنده توجه اسلام به حقوق تمام جانداران است. در این نوشتار، حقوق حیوان ها از دیدگاه رسول گرامی اسلام بررسی می شود. یکی از نتایج این بحث آن است که وقتی پیامبراعظم(صلی الله علیه وآله)به حقوق حیوانات توجه کرده اند، به طور مسلم به حقوق انسان ها نیز توجه داشته اند. بنابراین، نسبت هایی که گروهی از غربی ها در حال حاضر به وی می دهند، نسبتی نادرست و نارواست.

ایگناتس گلدزیهر (1850 1921م) شرق شناس یهودی الاصل مجارستانی، از مستشرقان مشهور و پرآوازه است که آثار متعددی در باب اسلام دارد. او در دشمنی با اسلام شهره است و در یکی از آثارش که به زبان عربی با عنوان العقیده و الشریعه فی الاسلام ترجمه شده، درباره اسلام نظریاتی مغرضانه و دور از واقعیت مطرح کرده است. در این مقاله، یکی از ادعاهای او مبنی بر اینکه اسلام تنها محدود به نیازهای عصر پیامبر بوده است، نقد و بررسی می شود.

عرفان و عبادت از مهم ترین محورهای بحث در سیره نبوی(صلی الله علیه وآله) است. عبادت، فرع و مترتب بر معرفت است، و از همین روی، پیامبراعظم(صلی الله علیه وآله)تحت تربیت الهی مسیر کسب معرفت را چنان طی کرد که آماده پذیرش رسالت عظیم الهی شد. درجات بالای معرفتی آن حضرت، حالتی قرین با ذکر و احساس حضور دایم در پیشگاه حق به او بخشیده بود. این حالت به صورت خشوع و خداترسی و خوف حقیقی از سخط الهی در عبادات آن حضرت متجلی می شد. جلوه های عبادت در سیره پیامبراعظم(صلی الله علیه وآله) در نماز و ذکر، تهجد و نوافل، روزه، اعتکاف و حج رخ نموده است. نماز ایشان، که آن را نور چشم خود می خواند، همراه بود با اوج توجه و حضور دل. حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) بر تهجد و نوافل نیز اهتمام خاصی داشتند. همچنین عبادات سنگین و طولانی همراه با فراهم سازی لوازم و مقدمات آن از قبل، و نیز آداب خاصی چون تقسیم نماز بر ساعات شب، بیداری پس از ثلث یا نصف شب و قرائت قرآن و مناجات در گزارش های مربوط به سیره عبادی آن حضرت به چشم می خورد.

یکی از مسائل مهم و اختلافی در تاریخ اسلام مسئله مطرح شده در آیات ابتدایی سوره مبارکه تحریم است که در آن از پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مورد چرایی تحریم حلالی از حلال های خداوند سؤال می شود. این مسئله به قدری مهم بوده که چند آیه از آیات قرآن کریم بدان اختصاص یافته است. البته قرآن کریم درباره موضوع حلال حرام شده و علت آن سکوت می کند تا جایی که مفسران شیعه و سنی دیدگاه های مختلفی درباره آن ارائه کرده اند که در این بین، برخی اغراض سیاسی نیز به عنوان تایید مذهبی خاص، پشت این مسئله قرار می گیرد.
در این مقاله و برای بررسی این موضوع، به تفاسیر مختلفی از شیعه و اهل سنت مراجعه شده که در مجموع از دیدگاه شیعه به شش قول و از دیدگاه اهل سنت نیز به شش قول موجود اشاره شده است.

مسلمانان از روزهای آغازین بعثت به بازگو کردن و نقل سیره و روش زندگانی رسول خدا(صلی الله علیه وآله) اهتمام ورزیدند. پس از آن، نگارش و تدوین سیره نبوی آغاز و سپس از مهم ترین رشته های علمی شمرده شد. نگارش سیره نبوی در قالب ها و با نگاه های متفاوتی صورت گرفت که یکی از شکل های تدوین آن، سیره نگاری بر اساس دلایل و معجزات است. اگر چه بسیاری از کتاب های دلایل، به ویژه نخستین نگاشته های از این دست، از میان رفته و جز اندکی باقی نمانده است، اما همان تعداد باقی مانده، به معرفی و شناخت بیشتری نیاز دارند. از آن جا که شناخت منابع و نگاشته هایی با این نگاه، محققان را برای پژوهش و تحقیق بهتر در زمینه سیره پیامبر و تاریخ اسلام رهنمون خواهد بود، در این نوشته به معرفی اجمالی مهم ترین کتاب های دلایل، بیان شیوه، روش و محتوا و تمایز بین آن ها و نیز نقد و بررسی برخی از آن ها پرداخته ایم.

اندیشمندان غیرمسلمان در مورد اسلام و تعالیم قرآن دیدگاه هایی مطرح نموده اند که بررسی آن ها به منظور رسیدن به واقعیت، همواره مورد توجه مسلمانان بوده است.
مونتگمری وات از دانشمندان مسیحی اسکاتلندی است که کتاب های متعددی در مورد اسلام و تاریخ عصر نبوی نوشته است. انکار وحی و طرح مسئله تخیل خلاق، ریشه بشری داشتن اسلام، تاثیر پذیری پیامبر(صلی الله علیه وآله) از تعالیم یهودیت و مسیحیت، تاثیر شرایط حاکم بر حجاز بر تعالیم اسلام، کامل نبودن قرآن و تناقضات آن، از مهم ترین دیدگاه های وات در مورد اسلام و پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله)است که در این نوشتار به بررسی آن می پردازیم.

عدالت اجتماعی از بزرگ ترین آرمان های بشر بوده و در جوامع مختلف، اعتبار و ارزش بالایی دارد. اسلام نیز به عنوان کامل ترین دین، خود را مدافع عدالت معرفی نموده است، به گونه ای که این موضوع، در سیره رهبران این دین، برجستگی و موقعیت کم نظیری دارد. از آن جا که پیامبراعظم(صلی الله علیه وآله)پس از هجرت، فرصت رهبری اجرایی جامعه را نیز پیدا کرد، مقوله عدالت اجتماعی در سیره ایشان، سخت مورد توجه بود. در این نوشتار، جایگاه عدالت اجتماعی را در سیره پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله)بررسی می نماییم.