نشریه پژوهش ادبیات معاصر جهان
پیاپی 17 (بهار و تابستان 1383)

درگرا دیرا، داستان ویلهلم ینسن، دکتر باستان شناسی به نام نوربرت هانولد، از روی یک نقش برجسته باستانی، مجسمه ای برای خود تهیه می کند که زنی را در حال راه رفتن نشان می دهذ و خود نام «گرادیوا» بر آن می نهد. نوربرت علاقهء فراوانی به این مجسمه پیدا می کند و به تحقیق دربارهء شیوهء راه رفتن زنی می پردازد که شبیه به گرادیوا قدم بردارد. سرانجام آن زن را می یابد و «زوئه»، دوست دوران کودکی نوربرت با جادوی عشق، باعث درمان او می شود در عروسک پشت پرده، اثر صادق هدایت نیز جوانی به نام مهرداد به عروسک بزرگی که در ویترین مغازه ای در پاریس می بیند، علاقه مند می شود، عروسک را خریداری می کند و با خود به ایران می آورد. درخشنده، نامزد مهرداد، سر از راز او، که عروسک را پشت پرده ای مخفی می کند، در می آورد و با محبت بی دریغ خود سعی در درمان مهرداد می کند، لیکن سرانجام، خود اوست که قربانی عشق می شود. در این دو اثر، شباهت های عمیقی در احساسات و رفتار این دو شخصیت وجود دارند که مورد بحث قرار می گیرند.

ادبیات تطبیقی علمی است متحول که در طول حیاتش در اروپا و آمریکا تعاریف و گرایش های گوناگونی داشته است. بحث بر سر اروپا محوری گروهی از تطبیقگران، در مقابل موضع گیری گروهی دیگر، که تا چند صباحی موجبات تشتت را فراهم کرده بودند، در اواخر قرن بیستم بعد جدیدی یافت و در نتیجه، زمینه بعضی از مطالعات تطبیقی دوباره متحول شد و مفاهیم جدیدی ارائه گردید. در همین زمینه، ملیت گرایی، که محلی از اعراب نداشت) به شکل گرایشهای گوناگونی ظاهر شد. حوزهء تطبیقی بعضی از بخش های ادبیات تطبیقی، که وسیع شده است، مثل ادبیات ترجمه، هم اکنون زمینه های تطبیقی چندی، از جمله جایگاه مترجم و ترجمه را فراهم کرده است. در مقالهء حاضر به بررسی این روند تا به امروز پرداخته شده است و در مقاطع زمانی گوناگون هم، تعاریف ادبیات تطبیقی مورد بحث قرار گرفته است.

داستان کوتاه که نوع اروپایی آن ریشه در قرن های گذشته دارد و به دکامرون بوکاچیو می رسد به شکل امروزی خود از قرن نوزده، با صنعتی شدن اروپا و کم شدن فرصت مطالعه در جامعهء کتابخوان حضور پیدا کرد. شاید نگارش داستان کوتاه، از نگاه نویسنده ای مبتدی و نوپا و خوانندگان معمولی، کاری نه چندان پر زحمت به نظر برسد و چنین انگاشته شود که می توان با قرار دادن یک یا چند شخصیت، در بطن کنشی یگانه، داستان کوتاه نوشت اما در عمل، نگارش این نوع ادبی- همچون سایر انواع ادبی- گذشته از استعداد، قریحه، ذوق، انگیزه، آگاهی و دانش، هنر و دیگر ویژگی های نویسندگی، نیاز به راهبردهایی دارد که معمولا پس از مطالعهء تعداد قابل توجهی از داستان های کوتاه و تجزیه و تحلیل آن ها و استخراج عناصری که ساختار داستان کوتاه را تشکیل می دهند، به دست می آید. در این مقاله، با استفاده از نظریه های صاحبنظران در زمینهء نگارش داستان کوتاه، ویژگی های کلی آن برشمرده و راهبردهاییارانه می گردد.

هر رویداد یا داستانی را می توان به یکی از این سه روش بازگویی کرد: گونهء روایی گزارشگرانه (دانای کل) گونهء روایی با من راوی (اول شخص راوی) و، آخرین و جدیدترین روش، گونهء روایی با سوم شخص مفرد یا راوی شخصی. سه انگیزه باعث اهمیت و برتری رمان با ایستمان و وضعیت روایی شخصی شده است: خواست و تلاش نویسنده برای واقعی و بی طرف جلوه دادن داستان، نوآوری در فن روایت و سرانجام موضوع یا هشتهء تازه در ادبیات یعنی ضمیر آگاه و ضمیرناخودآگاه انسانی. نویسنده در این گونه روایی که موضوع این مقاله می باشد، بجای این که به عنوان دانای مطلق گزارشگرانه وارد پهنهء داستان بشود و یا به گونهء من راوی سخن بگوید، در پشت شخصیت های رمان پنهان شده، روایت می کند. او رمان را به تصویربرداری و نگارگری از دنیای داستانی به خود وامی گذارد، یعنی شخصیت های داستان چنین برداشتی را به دست می دهند، انگار آنها بالغ و مستقل از خالقشان باشند.

افزایش مطا لعات در حوزهء ترجمه و نضج رویکردهای نوین، در کنار انتشار ر وزافزون منابع علمی به زبان های مختلف، افزایش تعاملات. تعداد اندک مترجمان و در نتیجه، عدم تامین نیازهای کمی و کیفی، مراکز آموزشی را برآن داشته است تا با تدوین و یا بازنگری برنامه های درسی دوره های آموزش ترجمه و تربیت مترجم، نسبت به رفع نیاز ها بکوشند. از جمله انتظاراتی که از برنامه های (نوین)- در سی می رودکسب بیشترین میزان دانش در کمترین زمان ممکن و حصول قابلیت های نظری و عملی گوناگون است. ضمن آن که برنامهء درسی رشته های مترجمی در ایران همرار ه بایددر بطن خودد و وجه (آموز ش زبان) و(آموز ش ترجمه) راد اشته باشد. در مقاله حاضر چگونگی تعین این وجوه. از طریق تشریح کلیات و مختصات برنامه نوین رشتهء مترجمی زبان آلمانی. مورد بررسی قرار می گیرد.

یکی از مسائل مشکل و پیچیدهء زبان روسی، وجود جملات منفی است. ساخت این جملات با توجه به معانی مختلفشان. نه تنها برای افراد غیر اسلاو که برای سخنگویان ملت های اسلاو غیر روس نیز مشکل ساز و قابل بحث و بررسی است. گاهی اوقات با توجه به محل قرار گرفتن ادات نفی، دانشجویان دچار سر در گمی شده و چندین جملهء متفاوت روسی را توسط یک جملهء فارسی ترجمه کرده و جملهء به دست آمده را معادل آن ها می پندارند. در بعضی موارد، وقتی ساختار جمله منفی است، چه در سبک محاوره ای و یا کتابت، برای بیان مفعول مستقیم به طور گریزناپذیر به جای حالت مفعولی از حالت اضافی استفاده می شود. این مقاله بر آنست تا با مقایسهء انواع جملات منفی، ساخت و معانی متفاوت آن ها را در زبان روسی و معادلشان در زبان فارسی مورد بررسی قرار دهد.

در این پژوهش پاسخ های 2059 نفر از شرکت کنندگان در یک آزمون مهارت زبان، مورد بررسی قرار گرفت تا ارتباط بین دانش گرامری و تست های خواندن و درک مطلب که به سبک تافل و اف سی ای نشته شده اند، مشخص شود. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که مرتبط ترین متغیر برای تست های بخش خواندن تافل، تست های عبارات نوشتاری (قسمت دوم گرامر تافل) است که گزینه غلط در آن شناسایی می شود و اساسا برای سنجش نگارش طراحی شده اند. این نتیجه موید ارتباط نگارش و خواندن و درک مطلب می باشد. همچنین تست های خواندن تافل مرتبط ترن متغیر برای تست های خواندن به سبک افی سی ای، شناخته شدند. تحلیل آماری داده ها نیز بیانگر تفاوت معنی داری در پاسخ شرکت کنندگان به بخش های مختلف این ازمون بود. گرایش تحصیلی شرکت کنندگان نیز تفاوت معنی دار در پاسخ به ازمون را نشان داد.

مقالهء حاضر، به تشریح وجه تمایز صفت در زبان روسی و فارسی می پردازد. در زبان روسی صفت بخاطر داشتن ویژگی های جنس، شمار، حالت و پایانهء صرفی، متمایز از صفت در زبان فارسی است. ابتدا در مقاله، صفت در هر دو زبان از لحاظ صرفی و سپس خصوصیات نحوی آن ها مورد بررسی قرار می گیرد. چگونگی تشخیص صفت از سایر اجزاء کلام در زبان روسی بررسی می شود. نظرات زبان شناسان مختلف در مورد صفات و انواع تقسیم بندی صفت مورد بحث قرار می گیرد. در مقاله ویژگی های صفت در زبان روسی بیان می شود. سپس ویژگی های یاد شده دربارهء صفت زبان فارسی نیز مطالعه و بررسی می شود. گاهی در زبان فارسی، فقط نقش نحوی واژه در جمله می تواند صفت را از قید متمایز سازد. در مقاله، نظرات زبان شناسان مختلف در مورد زیرمجموعهء صفت، در زبان فارسی نیز، بررسی می گردد. در پایان، نتیجهء تحقیق و بررسی صفات در زبان روسی و فارسی بیان می شود.

زبان شناسان روسی در حوزهء علم صرف به بررسی ماهیت «معنای دستوری» پرداخته و سعی می کنند تا با یافتن و مطرح ساختن یک سری خصوصیات، معنای دستوری را از سایر معانی- به ویژه معنای لغوی- متمایز سازند. بسیاری از زبان شناسان روس، معنای دستوری را یک عنصر دو وجهی می دانند که در بر گیرندهء دو وجه «صورت» و«معنا» است. صورت معانی دستوری را «ابزارهای دستوری صرفی» و «ابزارهای دستوری همنشینی» تشکیل می دهند. این زبان شناسان همچنین در تعریف خود از معنای دستوری، «انتزاعی یا تعمیمی بودن» را به عنوان مهمترین مؤلفه معنای دستوری معرفی می کنند. اما، بررسی های زبان شناختی مؤید این مطلب است که مؤلفهء واقعی در تعیین ماهیت معنای دستوری «اجباری بودن» معنای دستوری است.

در دمشور سنتی زبان فارسی، ضمایر شخصی به دو دسته تقسیم می شوند، یک دسته ضمایر منفصل اند و دسته دیگر ضمایر متصل. در مقالهء حاضر سعی شده است تا ضمایر متصل، یا پسوندی، به صورت نظامی متشکل از سه صیغگان تحلیل و بررسی شوند: صیغگان اول شامل پسوندهای غیرفعلی اند که اصولا به ستاک فعل وصل نمی شوند، صیغگان دوم شامل پسوندهای فعلی اند که فقط به ستاک فعل متصل می شوند، صیغگان سوم شامل پسوندهای فعلی و غیرفعلی اند که ممکن است به ستاک فعل وصل شوند و یا نشوند. در نوشتهء حاضر، نمودهای این صیغگان ها به صورت توزیعی در زبان فارسی معیار و محاوره مورد بررسی قرار می گیرند. در ضمن نگارنده همراه با شواهدی نشان می دهد که اصولا در زبان آلمانی ضمایر پسوندی وجود ندارد.

یکی از ویژگی های بارز زبان روسی، تعداد زیاد افعال پیشوندد ار است. به کمک پیشوندها معانی زیادی که اغلب برای زبان آموزان ایرانی بسیار مشکل اند، بیان، می شوند. از آنجاکه پیشوندهای فعلی فارسی، معانی کمتری نسبت به پیشوندهای روسی بیان می کنند، در ترجمه روسی به فارسی مشکلات عمد های بوجود می آیند که اغلب این گونه پیشوندها تحت اللفظی ترجمه می شوند. در برخی موارد، حتی لازم است که برخی از معانی مربوط به پیشوندها تفسیر شوند، یا از «کلمات تکمیلی- توضیحی»دیگری، از قبیل: قیدها، حروف اضافه، افعال و غیره استفاده شود. در زبان روسی، معانی مختلف هرگونه عنصر زبانی، با توجه به بافت جمله مشخص می شود و با توصیف دقیق موقعیت های خاص جمله است که می توان به معانی مورد نظر دست یافت. با توجه به نقش بافت جمله، برخی معانی را فقط از کل جمله می توان فهمید. آشنایی با شیوه های بیان معانی پیشوندهای روسی، این امکان را به وجود می آورد تا زبان آموزان درک صحیحی نسبت به معانی افعال پیشوندد ار پیدا کنند.

می توان با اطمینان گفت، که مشکل ترین مقوله لغوی و دستوری در زبان روسی، مقوله افعال این زبان است. فعل در هر زبانی هستهء مرکزی صرف را تشکیل می دهد و در زبان روسی به لحاظ وجود برخی مکانیسم های دیگر که از مهم ترین آن ها نگرش گوینده به نحوهء چگونگی آن است، با زبان فارسی تفاوت دارد. همچنین مقوله مطلق و استمراری افعال در زبان روسی به لحاظ ایجاد تغییرات معنایی از ظرافت خاصی برخودار است. به همین علت مجریان آموزش این زبان، لغت نامه ها و کتاب های اختصاصی برای آموزش این مقوله تهیه و تدوین نموده اند. اما این لغت نامه ها و کتاب های اختصاصی که توسط روس ها برای خارجیان به چاپ رسیده است برای مخاطبان اروپایی در نظر گرفته شده است. ترجمه این آثار که از نیم قرن پیش تا کنون در ایران صورت پذیرفته به لحاظ عدم توجه کافی به مقولات لغوی و دستوری متفاوت در زبان روسی و فارسی آموزش این زبان را در ایران با مشکلاتی توام ساخته است که نیاز به برنامه ریزی و ارائهء کتاب های آموزشی و لغت نامه های مناسب دارد.