نشریه زن در توسعه و سیاست
سال یکم شماره 7 (پاییز 1382)

توانمند سازی فرایندی است که طی آن زنان از نیازها و خواسته های درونی خود آگاه می شوند- جرئت دستیابی به هدف را در خود تقویت می کنند و از توانایی لازم برای عملی ساختن خواسته های خود برخوردار می شوند. هدف این پژوهش بررسی عوامل موثر بر توانمند سازی زنان است که از نظریه های فمینیستی – به ویژه نظریه فمینیست های لیبرال- تاثیر پذیرفته است. این پژوهش به روش پیمایشی تحلیلی درباره 380 زن 20 تا 50 ساله ساکن در مناطق ده گانه شهر اصفهان انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که عواملی همچون افزایش سطح تحصیلات – دسترسی به منابع مالی – بهبود وضع سلامت – برخورداری از حق مالکیت قانونی – رفع تبعیض از بازار کار و حذف باورهای سنتی عوامل موثری در توانمند سازی زنان هستند.

زنان روستایی بخش قابل توجهی از وقت و انرژی خود را صرف فعالیت هایی می کنند که غالبا در محاسبات تولید و درآمد ملی نادیده گرفته می شود. انعکاس نادیده گرفته می شود. انعکاس نادیده انگاری در افزایش نا برابری و کاهش بهره مندی آنها از منابع و فرصت هاست. هدف این بررسی شناخت انواع فعالیت های زنان در روستای دونا – از توابع استان مازندران – و ترسیم الگوی صرف وقت به هر یک از این فعالیت هاست. مطالعه حاضر با بهره گیری از روش پژوهش کیفی در مدت چهار فصل از سال 1381 صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد زنان مورد مطالعه بیش از دو سوم اوقات بیداری خود را صرف فعالیت های تولیدی می کنند. این رقم به طور متوسط برابر 10 ساعت و 26 دقیقه در شبانه روز است. همچنین این زنان به طور متوسط در شبانه روز حدود 17 دقیقه وقت به نظافت – درمان و اوقات فراغت خود اختصاص می دهند و آموزش و مطاله در الگوی صرف وقت آنها جایی ندارد.

این مقاله با استفاده از نظریه توانمند سازی به موضوع دسترسی زنان به اعتبارات نظام بانکی می پردازد. این نظریه مبتنی بر پنج مرحله رفاه – آگاهی – دسترسی – مشارکت و کنترل است و به برابری جنسیتی در فرایند توسعه توجه دارد. این پژوهش با روش پیمایشی در شهر تهران انجام شده است و سعی دارد به این پرسش ها پاسخ دهد: زنان تا چه حد با نظام اعتباری در ارتباط اند؟ سطح بهره مندی آنان از اعتبارات چگونگی است و در کدام یک از مراحل نظریه توانمند سازی هستند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که همه زنان وارد فرایند دسترسی به اعتبارات نظام بانکی نشده اند و مهمترین نوع ارتباط آنها با بنک ها برای پرداخت قبض های آب – برق و... و پس انداز است – ارتباط زنان با نظام بانکی برای پس انداز و سپرده گذاری (به ویژه از نوع قرض الحسنه) بیش از ارتباط آنها با هدف برخورداری از منابع اعتباری بانک هاست – میزان وام در خواستی زنان برای سرمایه گذاری کلان نیست – زنان در مراحل آگاهی و دسترسی از فرایند توانمند سازی هستند.

جامعه پذیری جنسیتی فرایند باز تولید نا برابرهای جنسیتی است. گذار جوامع از وضعیت سنتی به مدرن و ضرورت تغییر ساختارها و ارزش های کهن و باز تعریف هویت انسانی زنان و مردان – نیازمند بررسی های جامعه شناسان و صاحب نظران علوم اجتماعی است. هدف این پژوهش بررسی تحول الگوی جامعه پذیری جنسیتی در یک جامعه روستایی است که با روش کیفی و با استفاده از تکنیک مصاحبه گروهی متمرکز و مشاهده مشارکتی انجام شده است. در این پژوهش نحوه یادگیری نمادها، هنجارها و نقش های جنسیتی در زندگی اجتماعی، دگرگونی ساختاری در خانواده، و همچنین تحول جامعه پذیری جنسیتی بین زنان و مردان و میان سه نسل بررسی شده است. نتایج به دست آمده از پژوهش حاکی از تحولی وسیع و نامتوازن در فرایند جامعه پذیری جنسیتی نسل جدید است. تفاوت سطح توقعات و انتظارات زنان جوان با واقعیات موجود، تنش ها و تضادهای گوناگونی بین نیروهای اجتماعی ایجاد کرده است.

این مقاله نشان می دهد که سرمایه گذاری در آموزش زنان نه تنها شکاف جنسیتی را کاهش می دهد بلکه موجب ارتقای سطح بهره وردی – تولید بیشتر و درآمد بالاتر خواهد شد. چارچوب نظری پژوهش مبتنی بر نظریه سرمایه انسانی و تاکید بر سرمایه گذاری در آموزش زنان است. یافته های این پژوهش که با استفاده از روش اسنادی انجام شده است نشان می دهد که افزایش تحصیلات به طور مشابهی در میزان دستمزد مردان و زنان تاثیر می گذارد، و سرمایه گذاری بیشتر در مقاطع بالاتر آموزشی (به دلیل هزینه های پولی و فرصتی فزاینده) با بازده نزولی روبروست. ولی از آنجا که متوسط تحصیلات زنان در ایران و بیشتر کشورهای جهان تاکنون کمتر از مردان بوده است، بازده نهایی تحصیلات زنان تحصیل کرده نقش مهمی در ارتقای سطح بهداشت، سلامت و پیشرفت تحصیلی فرزندان خود ایفا می کنند. اقتصاد دانان معتقدند که زنان تحصیل کرده مشارکت بیشتری در نیروی کار دارند و با شرکت در فعالیت های تولیدی و درآمدزا، مالیات بیشتری به دولت می پردازند. و بدین ترتیب پایه مالیاتی را وسعت می بخشند.

متخصصان توسعه (کنترل شهروندی) را عالی ترین سطح و نوع مشارکت تشخیص دادن اند. در این گونه مشارکت – مردم در تصمیم گیری هایی که زندگی روزانه آنها را تحت تاثیر قرار می دهد دخالت می کنند. مسئله مهم در تحقیق چنین مشارکتی شناخت متغیرهایی است که موفقیت مردم (زنان و مردان) را در کنترل امور جامعه تضمین می کند. شناخت انواع مشارکت اجتماعی زنان و عوامل مرتبط با آن هدف این مقاله است که بر ÷ایه یاقته های پژوهشی در شهر تهران تدوین شده است. در مدل تحلیلی پژوهش – از نظریه ها و مطالعات تجربی پیشین کمک گرفته است. در مجموع – شش نوع مشارکت: مدنی – حمایتی – فرهنگی – تفریحی – محلی – مذهبی – خیریه ای و شرکت در فعالیت های انقلابی شناخته شده است. میانگین مشارکت مدنی پایین تر و میانگین مشارکت مذهبی – خیریه ای بالاتر از سایر انواع مشارکت است. به طور کلی – میزان مشارکت اجتماعی زنان شهر تهران در سطح پایینی قرار دارد.

تحولات سریع تکنولوژیکی و فرهنگی دو سده اخیر کشورهای توسعه یافته و تاثیر آن در نوسازی سایر جوامع از جمله جامعه ایران توجه پژوهشگران بسیاری را به خود جلب کرده است. نظریه های نوسازی تاکید دارند که عواملی همچون میزان شهرنشینی – صنعتی شدن – سطح تحصیلات – ارتباطات – مشارکت اجتماعی – چگونگی اجتماعی شدن و پایگاه اجتماعی – اقتصاد فرد نوگرایی در جوامع را تسریع می کنند. فرد نوع گرا نیز دارای ویژگی هایی مانند علم گرایی – پذیرش تجربیات جدید – پیشرفت گرایی – نگرش های مدنی و جهانی و دموکراتیک – تساوی طلبی – استقلال طلبی و خطر پذیری است. هدف این پژوهش سنجش میزان نوگرایی زنان فعال در حوزه فرهنگی (دبیران) و عوامل موثر بر آن است که با روش پژوهش کتابخانه ای و پیمایشی انجام شده است و جامعه آماری آن زنان دبیر شهر تهران هستند. یافته های پژوهش نشان می دهد که 3/72 در صد زنان دبیر مطالعه نوگرا هستند و دو عامل طول مدت تحصیل و پایگاه اقتصادی – اجتماعی با میزان نوگرایی رابطه معانادار دارد.