فهرست مطالب

معارف عقلی - پیاپی 9 (بهار 1387)

نشریه معارف عقلی
پیاپی 9 (بهار 1387)

  • منطق
  • 214 صفحه، بهای روی جلد: 6,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1387/09/20
  • تعداد عناوین: 11
|
  • صفحه 5
  • بخش اول: علوم عقلی اسلامی
  • احمد ابوترابی صفحه 11
    قضایای تحلیلی در فلسفه غرب، تعاریف گوناگونی دارد. برابر تعریف کانت، قضیه ای تحلیلی است که مفهوم موضوع و محمول آن یکی است یا محمول آن در موضوعش مندرج است. این تعریف با تعریف قضایای ذاتیه المحمول (ذاتی باب ایساغوجی)، شباهت زیادی دارد، اما در تطبیق این دو تعریف بر یکدیگر، چند مشکل اساسی وجود دارد: اول آنکه بحث ذاتیات، در ابتدا با توجه به ماهیات بنا شده است؛ دوم آنکه ذاتی جزء ذات است، نه تمام ذات؛ سوم اینکه بحث ذاتیات، بیشتر جنبه هستی شناختی دارد. اساسا این بحث برای رفع مشکل تعریف مطرح، شده است. افزون بر این، بحث ذاتیات، تنها در قضایای حملی مطرح شده است. این نوشته نشان خواهد داد این مشکلات در منطق مسلمانان حل شده است. البته امروزه بسیاری از فیلسوفان غرب از تعریف کانت، برگشته اند؛ یعنی قضایای تحلیلی را تعمیم داده اند. تعاریف غیر کانتی با قضایای ذاتیه المحمول، تطبیق پذیر نیست، بلکه با تعریف ذاتی باب برهان، بیشتر تناسب دارد.
    کلیدواژگان: قضایای تحلیلی، قضایای ترکیبی، ذاتی باب ایساغوجی، لوازم معنا، ذاتیه المحمول، عرضیه المحمول، ابن سینا، غزالی، شیخ اشراق، محقق طوسی، لایب نیتس، کانت، کواین، هیوم
  • عسکری سلیمانی امیری صفحه 33
    ابن سینا در نفی شکاکیت و اثبات علم، راه نوی پیموده است. وی براساس اصل امتناع تناقض که بدیهی ترین اصل است، میان ضرورت وجود علم و سفسطه مقابله می اندازد و با این اصل، نشان می دهد که سفسطه دچار تناقض است و از آن، ضرورت علم را نتیجه می گیرد. نیز براساس این اصل، بین اینکه همه علوم نظری باشند یا بعضی از آنها مبدا و غیرنظری باشند، مقابله می اندازد. سپس نشان می دهد نظری بودن همه علوم با تناقض روبرو می شود. بدین سان، تقسیم علم به بدیهی و نظری را نتیجه می گیرد. برهان ابن سینا، عقلی محض است و این برهان، ثمره هایی دارد که هرچند خود وی میوه های آن را نچیده است. از جمله آن ثمره ها این است که وجود علم و نفی سفسطه، ضرورت ازلی دارد. در نتیجه، با آن می توان وجود واجب را به اثبات رساند.
    کلیدواژگان: علم، نفی سفسطه، واجب الوجود، بدیهی، نظری
  • حسین عشاقی صفحه 57
    فهم درست حقیقت گزاره های حقیقیه، نقش تعیین کننده ای در حل بسیاری از مشکلات نظری دارد. آیا این گزاره به گزاره شرطی بازمی گردد؟ آیا افراد موضوع، باید دست کم وجود فرضی داشته باشند؟ آیا افراد موضوع، باید واقعی باشند یا فرد اعتباری هم می تواند فرد آن باشد؟ آیا گزاره حقیقیه می تواند وجود فردش را در خارج اثبات کند؟ در این نوشتار، به این پرسش ها و پرسش های دیگر پاسخ می گوییم.
    کلیدواژگان: گزاره حقیقیه، گزاره شرطیه، افراد واقعی، افراد اعتباری، افراد ماهوی، افراد نفس الامری
  • محمدرضا محمدعلیزاده صفحه 69
    منطق تکوینی از نظر تاریخی، همزاد اندیشه بشری است. اما تدوین قواعد منطق بنابر قول مشهور، نخست به دست ارسطو صورت گرفته است. س از او، شاگردان و پیروان وی به شرح و تفسیر آن رداختند و مجموعه کتاب های منطق ارسطویی را گردآوردند و آن را ارغنون نامیدند.
    از همان زمانی که ارسطو منطق را تدوین کرد، این علم در کانون انتقاد قرار گرفت. شکاکان، سوفسطائیان و رواقیان، از جمله معاصران ارسطو و تابعان او هستند که بر منطق انتقاداتی داشته اند. س از ترجمه منطق ارسطویی به زبان عربی در جوامع اسلامی بر منطق ارسطویی اشکال هایی وارد شده است. منتقدان منطق با تخصص ها و مذهب های مختلف فکری و عقیدتی و با انگیزه های گوناگون به مخالفت با منطق برخاسته اند. از میان منتقدان مسلمان منطق ارسطویی می توان سیرافی، ابن تیمیه، ابن قیم جوزیه، ابن خلدون، سیوطی و استرآبادی را نام برد.
    در این مقاله، شبهه ها و اشکال هایی که ابوسعید سیرافی بر منطق ارسطو وارد کرده است و نیز اسخی که منطق دانان از جمله متی بن یونس به این شبهه ها داده اند بررسی خواهد شد.
    کلیدواژگان: منطق ارسطو، ابوسعید سیرافی، متی بن یونس، فایده منطق
  • عباس عارفی صفحه 99
    در این مقاله، شش نظریه از نظریه هایی که درباره سر بداهت تصوری مطرح شده، بررسی و نقد شده است. این نظریه ها عبارتند از: الف) نظریه عمومیت؛ ب) نظریه بساطت؛ ج) نظریه تحویل به علم حضوری؛ د) نظریه مشاهده مثل؛ ) نظریه فطرت؛ و) نظریه تفصیل.
    در پایان، پس از پردازش نظریه تفصیل، به دفاع از آن پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: تصور، دبیهی، تصور بدیهی، بداهت، سر بداهت، سر بداهت تصوری، نظریه عمومیت، نظریه بساطت، نظریه تحویل به علم حضوری، نظریه مشاهده مثل، نظریه فطرت، نظریه تفصیل
  • ابراهیم نویی صفحه 129
    دانش منطق از همان آغاز ورود به عالم اسلام، در میان فقی هان شافعی مذهب روندی یکنواخت نداشته است؛ گاه با ورود تازیانه های اعتراض بر تارک منطق، این دانش در نشیب فررفته است و برهه ای دیگر، با پشتیبانی های همه جانبه شماری از اندیشمندان این مذهب فقهی که از وجوب عینی یا کفایی فراگیری این دانش سخن گفته اند، زمینه رشد آن فراهم آمده است. در این میان، یکی از فقی هان این مذهب به نام تقی الدین عبدالوهاب سبکی با دیدگاهی میانه به پندار خویش در پی توافق میان این دو گروه برآمده است. در این نوشتار، تلاش می شود پس از گزارش کامل دیدگاه سبکی و بررسی آن، نااستواری رای او نمایان گردد.
    کلیدواژگان: سبکی، منطق، ابن الصلاح، غزالی، فخر رازی
  • ابراهیم بازرگانی، عسکری سلیمانی امیری صفحه 161
    حملیه مردده المحمول پس از سده هفتم در میان منطق دانان مورد توجه واقع شده است. این قضیه، حملیه ای است که تردید در ناحیه محمول آن است. بنابراین، با قضیه منفصله که تردید بین دو قضیه است، تفاوت دارد. این قضیه در کنار حملیه های دیگر، می تواند در استدلال های مباشر و قیاس های اقترانی شرکت کند و نتایجی را به بار آورد. همچنان که این حملیه در کنار منفصله ها می تواند با شرکت در قیاس های استثنایی، نتایجی داشته باشد، ولی تا کنون منطق دانان به درستی احکام حملیه مردده المحمول را در استدلال ها به دلیل تشابهش با منفصله بررسی نکرده اند. از سوی دیگر، به سبب تشابه آن با منفصله احتمال رسوخ مغالطه در قیاس های استثنایی می رود. از این رو، شناسایی درست این دسته از حملیه ها برای جلوگیری از مغالطه های احتمالی لازم است. آنچه در این مقاله مورد نظر است، بررسی احکام استنتاجی مردده المحمول ها در استدلال های مباشر و قیاس های اقترانی است. اما بررسی احکام استنتاجی مردده المحمول ها در قیاس های استثنایی به نوشتار دیگری موکول می گردد.
    کلیدواژگان: مردده المحمول، قیاس اقترانی، تقسیم، نقیض موجه مرکبه جزئیه، منفصله
  • بخش دوم: مباحث دائره المعارف نویسی
  • سیدعباس الحسینی صفحه 203