فهرست مطالب

بین المللی ژئوپلیتیک - سال چهارم شماره 3 (پیاپی 13، پاییز و زمستان 1387)

فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
سال چهارم شماره 3 (پیاپی 13، پاییز و زمستان 1387)

  • تاریخ انتشار: 1387/07/10
  • تعداد عناوین: 7
|
  • بررسی تاثیر همسایگی بر انتخابات ایران / مطالعه موردی: دور نخست نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران
    مراد کاویانی راد، هادی ویسی صفحات 1-20
    تاثیر همسایگی یکی از جستارهای جغرافیای انتخابات است که پیامد عوامل و زمینه های جغرافیایی را در رفتار رای دهندگان بررسی می کند و بر این گمان است که ساکنان یک محدوده سکونتگاهی عموما همانند یکدیگر بر اساس ویژگی و شناسه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شان، به فرد و یا جریانی که با آنان احساس همانندی می نمایند، رای می دهند. این تحقیق به دنبال بررسی این مسئله است که آیا جستار همسایگی در فرهنگ سیاسی رای دهندگان ایرانی اثرگذار بوده است؟ بدین منظور مقاله حاضر آمارهای دور نخست نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران را انتخاب نموده و بر اساس روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از GIS به تحلیل داده و نقشه های تهیه شده پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که تاثیر همسایگی نقش مهمی در انتخابات ایران داشته است؛ به گونه ای که پیامد عوامل و زمینه های جغرافیایی مؤثر در رفتار رای دهندگان نواحی مختلف کشور باعث شده که رای گیری در ایران سرشتی محلی گرا و قومی بیابد. بنابراین چنین زمینه فرهنگی، یکی از بازدارنده های اساسی در کامیابی فرایند مردم سالاری بوده است.
    کلیدواژگان: جغرافیای انتخابات، مشارکت، تاثیر همسایگی، نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری
  • علی ولی قلی زاده، یاشار ذکی صفحات 21-56
    علی رغم اینکه پتانسیل های اقتصادی ایران از یک طرف و از طرف دیگر ضعف اقتصادی کشورهای تازه استقلال یافته و موقعیت محصور آنها در خشکی کوچک ترین بهانه طرفین برای برقراری روابط از نوع همکاری های گسترده تجاری- اقتصادی می-باشد، در حال حاضر واقعیت های ژئوپلیتیکی و سیاسی حاکم بر منطقه و نیز روند موجود در روابط ایران با کشورهای CIS به هیچ وجه با بسیاری از کدهای ژئوپلیتیکی تعریف شده در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مطابقت نمی کند. بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، با توجه به واقعیت های موجود، به نظر می رسد که ایران نتوانسته است جایگاه ویژه ای به لحاظ سیاسی- اقتصادی برای خود در منطقه تعریف نماید. در همین راستا، علی رغم وابستگی های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی بین ایران و کشورهای CIS، با توجه به روند موجود و نیز انزوای ژئوپلیتیکی ایران در منطقه به دلیل اقدامات ایالات متحده، بعید به نظر می رسد که ایران به این زودی و با توجه به رویکردهای سیاست خارجی جاری بتواند توازن ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی لازم برای احقاق منافع ملی خود را بدست آورد. در این مقاله سعی شده است با مطالعه واقعیت های ژئوپلیتیکی منطقه، در واقع مهمترین عوامل تاثیرگذار در جایگاه و منزلت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران در قبال کشورهای CIS مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند.
    کلیدواژگان: کشورهای CIS، ژئوپلیتیک، ژئواکونومی، ایران
  • جواد اطاعت، سیده زهرا موسوی صفحات 57-74
    مطالعه نظام تقسیمات کشوری در ارتباط با مؤلفه ها و شاخص های توسعه پایدار، موضوع اصلی پژوهش حاضر را تشکیل می دهد. این پژوهش با استفاده از روش مطالعات اسنادی و کتابخانه ای درصدد پاسخگویی به این سوال است که آیا نظام تقسیمات کشوری کنونی در جهت دستیابی به توسعه پایدار (توسعه در جهت دستیابی به عدالت در همه ابعاد با محوریت انسان) موفق بوده است؟ ابتدا مفاهیم مرتبط با نظام تقسیمات کشوری و توسعه پایدار و پس از آن سیر تحولات نظام تقسیمات کشوری از ایران باستان تاکنون مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت مقایسه ویژگی های نظام تقسیماتی کنونی با شاخص های توسعه پایدار این نتیجه را بدست داد که این نظام تقسیماتی نه تنها در دستیابی به توسعه پایدار موفق نبوده که خود مانعی بر سر راه توسعه محسوب می گردد.
    کلیدواژگان: نظام تقسیمات کشوری، توسعه پایدار، ایران
  • سید موسی پورموسوی*، مهدی میرزاده کوهشاهی، جهانبخش رهنما قره خانبگلو صفحات 75-101

    مردمی که درون چارچوب مرز های سرزمینی کشورهای مختلف زندگی می کنند به رغم اینکه یک ملت را تشکیل می دهند دارای تمایزات بسیاری هستند. ریشه این تمایزات در دین، مذهب، قومیت، زبان و عواملی از این دست که مجموعا فرهنگ را می سازند، قابل جستجو است. اگر افرادی که دارای یک فرهنگ واحد هستند در یک منطقه جغرافیایی خاص سکونت پایدار داشته باشند، نواحی فرهنگی رسمی به وجود می آیند. کشور ایران به سبب گستردگی سرزمینی و تاریخ پرفراز و نشیب آن از نواحی فرهنگی مختلفی تشکیل شده است از آنجا که فرهنگ های مختلف خواسته های گوناگونی دارند، برای پوشش دادن خواسته های آنها بهتر است در حد امکان مرز نواحی فرهنگی و کارکردی بر هم منطبق باشد. در این پژوهش نگارندگان با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی دلایل این عدم انطباق در کشور پرداخته و مشخص کرده اند که چه عواملی موجبات این عدم انطباق را فراهم و از سوی دیگر این عدم انطباق چه نتایجی را در پی داشته است؟ هدف از انجام این پژوهش شناخت حدود و پراکندگی نواحی فرهنگی رسمی در ایران است تا میزان کارایی این نواحی مشخص و علل و نتایج انطباق با هم تبیین شود.
    نتیجه بررسی نشان داد که عدم انطباق نواحی فرهنگی رسمی و کارکردی در ایران تحت تاثیر ملاحظات اداری، دفاعی – امنیتی، رقابت های محلی و خدمات رسانی بوده است و در برخی موارد نتایج دوگانه ای داشته است به طوری که ناهمگونی بیان شده از یک سو سبب کنترل واگرایی، تقویت همبستگی ملی و حفظ یکپارچگی سرزمینی شده است اما از سوی دیگر با توسعه نامتوازن ناحیه ای، قطبی شدن قدرت و ثروت نارضایتی از نظام حاکم را در پی داشته است.

    کلیدواژگان: ناحیه فرهنگی رسمی، ناحیه فرهنگی کارکردی، گروه فرهنگی، نظام سیاسی، امنیت ملی، ایران
  • فرهاد درویشی، محمد فردی تازه کند صفحات 102-136
    در مقاله حاضر، مفهوم «منافع ملی» و ارتباط آن با مفهوم «مصالح اسلامی» در عرصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی به صورت عام، و سیاست خارجی دولت خاتمی به صورت خاص؛ مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. به دلیل ارزشی بودن مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، به نظر می رسد که بررسی آن با برداشتی خردگرایانه از روابط بین الملل (نئورئالیسم و نئولیبرالیسم) نمی-تواند ما را به نتیجه مطلوب راهنمایی نماید. بنابراین با مفروض گرفتن آشنایی خواننده با مبانی نظریه سازه انگاری، و نقشی که این نظریه برای هنجارها، ارزش ها و هویتهای مختلف در به وجود آمدن «منافع» قائل است؛ سعی گردیده تا منافع ملی دوران ریاست جمهوری خاتمی از منظری سازه انگارانه مورد بررسی قرار گیرد. نویسنده معتقد است بازتعریف ارزشی و هویتی ایرانیت، اسلامیت، انقلاب اسلامی و نیز حاکمیت مردم سالاری دینی در اندیشه خاتمی در نهایت به تعریف مجدد مفهوم منافع ملی جمهوری اسلامی در دوران ریاست جمهوری وی منجر گردید.
    روش تحقیق مقاله توصیفی – تحلیلی بوده و یافته های این پژوهش نشان می دهد که دمکراتیزاسیون جامعه ایران و ارزش قائل شدن برای حاکمیت مردم در تصمیم گیری ها در عرصه داخلی، و نیز تنش زدایی در عرصه بین المللی و جایگزینی مفاهمه و گفتگو در سیاست خارجی، می تواند حافظ منافع ملی جمهوری اسلامی ایران باشد.
    کلیدواژگان: منافع ملی، سیاست خارجی، مصالح اسلامی، مردم سالاری دینی، تنش زدایی، گفتگوی تمدنها، ایران
  • محمد جعفر آجورلو، علی اعتبار صفحات 137-162
    بررسی ویژگی های قدرت های بزرگ از حیث تاثیر گذاری بر مؤلفه های روابط بین الملل و نیز ایفای نقش در مناطق و قلمروهای ژئوپلیتیکی جهان به منظور تامین منافع خود از اهمیت خاصی برخوردار است. بحث هژمونی از جمله همین ویژگی هاست که به طور خاص در مورد آمریکا باید مورد مداقه قرار گرفته و ابعاد و ویژگی های آن تبیین گردد. برای بازشناسی بهتر روندی که آمریکا برای تثبیت هژمونی خود بکار گرفته است، باید به یکی از مؤلفه های مهم در این میان که همانا موضوع قدرت نظامی است، پرداخته شود.
    مقاله حاضر با رویکرد ژئوپلیتیک، بحثی پیرامون مفاهیم هژمونی (تعاریف و ویژگی ها، قدرت هژمونیک و مکانیزم های متصور برای تثبیت هژمونی) ارائه نموده و در ادامه، ابعاد مختلف هژمونی آمریکا، فرصت ها و چالش های پیش روی و نیز جایگاه قدرت نظامی این کشور را برای تثبیت هژمونی خویش در جهان مورد توجه قرار داده و در انتها به نتیجه گیری پرداخته است.
    کلیدواژگان: هژمونی، قدرت نظامی، هژمونی آمریکا، تثبیت هژمونی
  • نقش انگلستان در تحدید مرزهای عراق و کویت / به روایت اسناد وزارت خارجه انگلیس
    اصغر جعفری ولدانی صفحات 163-196
    یکی از عواملی که صلح و ثبات را در منطقه خاورمیانه تهدید می کند، اختلافات مرزی و ارضی است. مرزهای کشورهای منطقه در راستای منافع قدرت های بزرگ تعیین شده اند و ناهمخوانی های شدیدی با ویژگی های جغرافیایی، فرهنگی و قومی کشورهای منطقه دارند. این مرزها که به گفته داریسدل وبلیگ هنوز به مرحله بلوغ نرسیده اند، همواره می توانند زمینه ساز بروز منازعات میان کشورهای منطقه باشند.
    نمونه بارز این گونه مرزها، مرزهای بین عراق و کویت است که صلح و ثبات منطقه را بارها به مخاطره انداخته است. در این مقاله نقش دولت انگلستان در تحدید مرزهای بین کویت و عراق به روایت اسناد رسمی وزارت امور خارجه آن کشور مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده که مرزهای تحدید شده به اندازه ای تصنعی و تحمیلی است که انتظار می رود اختلافات مرزی و ارضی بین عراق و کویت برای مدت های طولانی پایدار بماند.
    کلیدواژگان: انگلستان، عراق، کویت، مرز، خلیج فارس
|
  • Morad Kaviani Rad, Hadi Vaicy Pages 1-20
    The neighborhood effect is one of the subjects of electoral geography, studying the effects of geographical conditions on voting behaviors and believes. According to this approach the voting behavior of a residents of an area is similar, regardless of their social and economic conditions or affiliation to a political party. Generally, they vote to particular individuals and processes that they feel have similar identity with them. Iran’s geographical situation has created a sense of insecurity. Results of this descriptive –analytical research show that geographical conditions and elements have influenced voting behavior in various Iranian regions. As a result election in Iran is influenced by localism and ethnicism. This cultural background has been one of the fundamental obstacles to the success of democratic processes. An analysis of the data related to the first stage of the ninth presidential elections in Iran show that neighborhood had a strong effect on the outcome of elections.
  • Ali Valigholi Zadeh, Yashar Zaki Pages 21-56
    Despite the fact that Iran’s economic potentials on the one hand and economic weakness and landlockedness of the CIS countries on the other are the least reasons for cordial economic-commercial cooperation between the two sides, currently the geopolitical and political realities dominating Iran-CIS states relations do not conform with imaginative ideas of Iranian officials and geopolitical codes defined in Iran’s foreign policy. After the collapse of the Soviet Union, Iran not only during the geopolitical transition of the region and the world but also in its aftermath could never define a specific political-economic status for itself in the region. Despite the geopolitical and geoeconmic interdependence between Iran and the CIS countries, given the current trends in Iran foreign policy and due to US measures to geopolitically isolate Iran, it is unlikely that Iran would be able to attain a geopolitical and geoeconomic balance to restore its national interests. Attempts have been made in the present paper to shed light on the regional geopolitical realities which influence Iran’s geopolitical and geoeconomic position vis-à-vis the CIS countries.
  • Javad Etaat, Sayedeh Zahra Mousavi Pages 57-74
    The main thrust of the present paper is to study the administrative system of Iran in relation to indicators of sustainable development. The main objective of the present research is to find out whether national administrative division is effective in achieving sustainable development (with emphasis on justice). To data for the research have been garnered from library sources primary documents. The concepts related to national administrative division and sustainable development as well as the historical development administrative system in Iran, from ancient time to date, have been explained. The findings show that there is no significant relationship between the characteristics of Iranian administrative division and indexes of sustainable development rather in some cases there are negative correlations between them.
  • Sayed Mousa Pourmosavi, Mahdi Mirzadeh Kouhshahi, Jahanbakhsh Rahnama Qarakhan Pages 75-101

    If the people who enjoy a single culture live in a specific geographical area, formal culture is formed. Iran, due to its vast geography and tumultuous history, has different cultural areas. Since different cultures have different demands, adjustment of the borders of cultural areas with functional spaces will be helpful. The present research is an attempt to study the factors for incompatibility of cultural areas and functional spaces. Attempts have been made to study the consequences of this incompatibility. The objective of the research is to find out the borders and dispersion of formal cultural areas.The results indicate that incompatibility of formal cultural areas and functional spaces in Iran have been formed under the influence of administrative, defense-security issues as well as local rivalries and methods of rendering services. This has led to a dual

    Result

    on the one hand it has led to the containment of divergence, consolidation of national solidarity and preservation of territorial integrity; on the other hand it has led to imbalance regional development, polarization of wealth and power and dissatisfaction with the ruling system.

  • Farhad Darvishi, Mohammad Fardi Tazehknad Pages 102-136
    The present paper is an attempt to study the concept of national interests in relation to Islamic exigencies in foreign policy of the Islamic Republic of Iran. Given the fact that the concept of national interests is value-laden, it is not very useful to study it through a rational approach (neo-realism and neo-liberalism) in international relations. Hence attempts have been made to study Iran’s national interests during Khatami’s administration through structural approach. The main hypothesis of this paper is that redefinition of Iranian identity, Islamism, Islamic Revolution and religious democracy in Khatami’s thought led to the redefinition of national interests The findings of the paper indicate that democratization of the Iranian society, providing room for people’s participation in domestic affairs and détente in foreign relations are helpful in protection of national interests of Iran.
  • Mohammad Jafar Ajorlu, Ali Etebar Pages 137-162
    It is important to study the characteristics of the great powers and the way these features affect the features of international relations and how they influence their role in the world geopolitical areas in order to secure their own interests.One of these characteristics which should be studied exclusively about the United States is “hegemony”. One of the parameters of hegemony is military power. Attempts have been made in the present paper to discuss through geopolitical approach the concepts of hegemony, hegemonic power, mechanism for hegemony as well as US hegemony, its challenges and opportunities as well as the role of military power in consolidation of US hegemony.
  • Asghar Jafari Valdani Pages 163-196
    One of the factors that threatens peace and stability in the Middle East region is the territorial and border differences. Borders of regional countries were set and designed in accordance with the interests of the superpowers and are absolutely incompatible with the cultural, geographical and national characteristics of the regional states.According to Draison and Blikke, these borders which have not yet reached the process of maturity, can always be considered as a mechanism leading to disputes and clashes between the countries of the region. For instance, in this regard, we can refer to the border problems between Iraq and Kuwait which have frequently endangered regional peace and stability. In the present paper attempts have been made to study the role of the British government in delimitating the borders between Kuwait and Iraq according to the official documentations released by the British Foreign Ministry. The findings of ht present paper indicate that the delimitated borders are so much unreal and artificial that it territorial and border differences between Iraq and Kuwait will continue for a long time.