فهرست مطالب

پژوهش های جغرافیایی - پیاپی 38 (مهر 1379)

فصلنامه پژوهش های جغرافیایی
پیاپی 38 (مهر 1379)

  • تاریخ انتشار: 1379/07/20
  • تعداد عناوین: 9
|
  • تشکیل و تکامل تنگ های منطقه ماکو
    رسول صمدزاده صفحات 1-18
    این مقاله حاصل مطالعه عکسهای هوایی1:55.000 و تصویر ماهواره ای کاسموس 1:100.000 و نقشه زمین شناسی1:250.000 منتقه میباشد که طی آن شکل گیری و تکامل تنگ های منطقه بررسی شده است.
    سپس طی یک بررسی میدانی با توجه به آثار و شواهد موجود و با در نظر گرفتن زمین ساخت منطقه، نتایج زیر بدست آمده است:شیب تنگ های ارتفاعات مرکزی از غرب به شرق و نیز ارتفاعات شمالی، از شمال به جنوب می باشد این مسئله ارتباط مستقیمی با اختلاف زمان پیدایش کوهستانها دارد. بطوریکه بعد از شکل گیری ارتفاعات شمالی با راستای غربی- شرقی، جریان آبها بصورت شمالی- جنوبی و بعد از پیدایش کوهستانهای غربی با راستای شمالی- جنوبی، جریان آبها بصورت غربی- شرقی بسمت قسمت مرکزی منطقه هدایت یافته اند. و همزمان با فرار ارتفاعات مرکزی آنها را بصورت پیشین رود شکافته اند. لذا در شکل گیری و پیدایش این تنگ ها دو عامل تکتونیک و فرسایش آبهای روان بطور همزمان نقش داشته اند.
    کلیدواژگان: آداغان، تنگ، زنگمار، ساری سو، فشل، قوریشکاک، قره سو، ماکو
  • توزیع فضایی مراکز خدمات درمانی و بهداشتی در مناطق شهری تهران
    جعفر شاعلی صفحات 19-31
    بی تردید یکی از عوامل مهم در هجوم و فشار ترافیکی بر بخش مرکزی شهر تهران توزیع نامتعادل و ناموزون خدمات عمومی شهری بویژه خدمات درمانی- بهداشتی است که با برنامه ریزی و مکانیابی بهینه برای استقرار آنها در سطوح خدمات شهری می توان از حجم ترافیک و مراجعات مکرر شهروندان به منطقه مرکزی کاست و به امر تعادل بخشی در نحوه توزیع رفاه اجتماعی کمک نمود.
    بدین منظور این مقاله سعی دارد تا مشکلات و نابسامانی های توزیع مکانی (فضایی) مراکز بهداشتی- درمانی را که بر ترافیک شهری اثر می گذارد، مورد ارزیابی قرار دهد.
    کلیدواژگان: انفجار متروپلیس، جدایی گزینی، فشار ترافیکی، حرکت آونگی، توسعه شعاعی، تمرکز زدایی، نظام سلسله مراتبی، نظریه مکانهای مرکزی
  • ارزیابی اهداف، سیاستها و برنامه های عمران روستایی در برنامه پنج ساله دوم توسعه کشور (78-1373) با تاکید بر ساماندهی فضاها و مراکز روستایی
    محمدرضا رضوانی صفحات 33-46
    در برنامه پنج ساله دوم توسعه کشور (78-1374) فصل مستقلی راجع به عمران روستایی دیده می شود و امکان ارزیابی مشخص اهداف، سیاستها و برنامه های اجرایی آن وجود دارد. نتایج ارزیابی ها نشان می دهد که این برنامه، حداقل نسبت به برنامه های توسعه بعد از انقلاب اسلامی، بدلیل رعایت نسبی اصول برنامه ریزی از لحاظ ترتیب و وضوح اهداف، سیاستها و برنامه های اجرایی و داشتن فصل مستقل عمران روستایی مزایایی دارد. با اینحال معایب و نارسائی های عمده ای نیز در محتوا و عملکرد برنامه عمران روستایی آن وجود دارد که از بین آنها می توان به عدم جامعیت اهداف و برنامه های توسعه روستایی بدلیل حاکمیت نظام برنامه ریزی بخشی در کشور، نارسایی و عدم هماهنگی و عدم انطباق کامل بین اهداف، سیاستها و برنامه های اجرایی با یکدیگر و همچنین اجرای محدود برنامه ها و تحقق نسبتا کم اهداف کمی اشاره کرد. در مجموع، نارسایی های اساسی در محتوای برنامه و عملکرد اجرایی آن باعث شده تا علیرغم تخصیص و هزینه اعتبارات نسبتا زیاد، باز هم اهداف کمی و کیفی عمران روستایی تحقق چندانی نیابد. به همین دلیل باید با بازنگری برنامه های گذشته، در برنامه های آتی عمران روستایی اصلاحات لازم بوجود آید.
    کلیدواژگان: هدف کیفی، هدف کمی، سیاست و خط مشی، برنامه، ارزیابی، عملکرد، انطباق، نظام برنامه ریزی، اعتبارات جاری و عمرانی
  • تاثیر برخی عوامل جغرافیایی بر شبکه راه های کشور
    نصرالله فلاح تبار صفحات 47-55
    همزمان با رشد و توسعه پایدار و تحولات اساسی و بنیادی در امور اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، نقش حائز اهمیت شبکه راه ها بویژه راه های زمینی (اتومبیل رو) و سازوکار حمل و نقل بعنوان یکی از بخشهای مهم زیربنایی توسعه نمایان می گردد و حتی بر فعالیت های دیگر در مکانها و فضاهای جغرافیایی گوناگون تاثیر می گذارد و منابع و استعدادهای بالقوه آنها را بارور و سیر پیشرفت اکثر طرحهای کارساز را سرعت بخشیده، زمینه رشد و شکوفایی را فراهم می نماید.
    سرمایه ای که جهت احداث شبکه راه ها در بسترهای گوناگون جغرافیایی و سازه های مورد نیاز آن و نیز حفظ و نگهداری و ایمن سازی آنها صرف می شود، جزء سرمایه های ملی محسوب می گردد. حراست این سرمایه ملی به منظور بهره برداری طولانی مدت از شبکه راه ها و جلوگیری از تاثیر عوامل جغرافیائی و تخریب زودرس راه ها، معابر و ناوگان حمل و نقل بار و مسافر الزامی است؛ بنابراین بجز از امنیت عبور و مرور که باید بر راه های کشور حاکم باشد و مسایل فنی- مهندسی و مهندسی ترافیک بطور دقیق مد نظر قرار گیرد، ضروری است که راه ها در برابر تاثیر عوامل جغرافیایی مخرب هم هر چه بیشتر ایمن شوند تا بستر مناسب و مطمئنی برای توسعه، بویژه توسعه پایدار، پدیدار گردد.
    کلیدواژگان: راه، حمل و نقل، عوامل جغرافیایی، سیل، بهمن، ریزش کوه، مه، کولاک، ماسه های روان
  • جغرافیای کاربردی و ساماندهی نظام فعالیتی با رویکرد ساختاری - راهبردی در سطوح ناحیه ای
    رحیم سرور صفحات 57-69
    بعد از طرح آمایش سرزمین و طرحهای منطقه ای، طرحهای ناحیه ای و یا به تعاریفی طرح جامع شهرستان مطرح می گردد. این طرحها به استناد "آیین نامه مربوط به استفاده از اراضی، احداث بنا و تاسیسات در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرها" مصوب 22 اردیبهشت 1355 و الحاقی 5/11/73 تهیه می شوند.
    ساماندهی به نظام فعالیت انسان در فضای خرد (شهرستان) به منظور استفاده بهینه از زمین یا بعبارتی دیگر، ساماندهی فضایی نظام اسکان و فعالیت، هدف اصلی و نهایی این قبیل طرحهاست که از طریق استخراج و ارایه دو سند تحقق می پذیرد:- تعیین کاربری بهینه (پیشنهادی) در قالب "نقشه منطقه بندی کاربری اراضی، محدودیتهای جغرافیای و اراضی توسعه شهرهای موجود و جدید".
    - ساماندهی نظام ساختار فضایی در قالب "نقشه مجموعه ها و حوزه های همیار".
    هدف این مقاله نشان دادن نحوه استخراج سند اول با تاکید بر نقش و جایگاه جغرافیای کاربردی در رویکرد ساختاری- راهبری است و برای این منظور ناحیه سراب انتخاب شده است.
    کلیدواژگان: طرح ساختاری، منطقه بندی، قابلیت های زمین، محدودیت های زمین (اراضی پرمخاطره)، جغرافیای کاربردی
  • ال نینو و دوره های خشکسالی- ترسالی در ایران
    قاسم عزیزی صفحات 71-84
    در این مقاله ال نینو و دوره های خشکسالی- ترسالی ایران بررسی شده است. ابعاد مطالعه به بارش های ایران و ارتباط آنها با ال نینوی نوسان جنوبی محدود می شود. بنابراین بی هنجاری ها و همینطور تغییرات سالانه و درون سالی (ماهانه، فصلی) بارش در ایران و ارتباط آنها با شاخص نوسان جنوبی مطالعه و بررسی شده و اجمالا نتایج زیر حاصل گشته است: ارتباط نسبتا قوی ای بین بارش سالانه ایران و شاخص نوسان جنوبی (SOI) وجود دارد. این ارتباط با ضریب همبستگی 0.37- که در سطح 5 درصد معنادار است، مشخص می شود. از 29 ایستگاه انتخابی جهت مطالعه بارش، ایستگاه قزوین از بالاترین ضریب همبستگی بین بارش سالانه و شاخص نوسان جنوبی همزمان آن برخوردار بوده است. در حالیکه این ضریب برای ایستگاه بیرجند 0.005 می باشد. در بررسی ماهانه ارتباط نیز مشخص گردید که بالاترین ضریب همبستگی بارش ماهانه ایران و شاخص نوسان جنوبی همزمان آن، در ماه اکتبر دیده می شود.
    کلیدواژگان: ال نینو، نوسان جنوبی، خشکسالی، بارندگی ایران
  • اثر تحولات جمعیت روستایی شهرستان بهار طی سالهای 75-1355 بر ساختارهای فضایی- مکانی ناحیه
    احمد پوراحمد، نبی الله سلطانی صفحات 85-96
    با توجه به تاثیر ساختار جمعیت و تحولات آن بر سکونتگاه های شهری و روستایی، در این مقاله سعی شده است تا تحولات جمعیت روستایی ناحیه بهار همدان را طی دوره 20 ساله (1375-1355) بر اساس ساماندهی فضایی سکونتگاه های روستایی و در چارچوب تقسیمات سیاسی موجود کشور مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. سپس نتایج حاصل که از جمله آن می توان به بروز عدم تعادل در توزیع نقاط روستایی و میزان جمعیت آنها و همچنین حرکت روستاها به سمت قطبی شدن اشاره نمود، مورد ارزیابی قرار گرفته است. روش تحقیق مبتنی بر روش های کمی و آماری و استفاده از مدلهای علمی در تجزیه و تحلیل آمارهای جمعیتی بوده است.
    کلیدواژگان: توزیع جمعیت، تعادل جمعیتی، ساختار فضایی- مکانی، سکونتگاه های روستایی شهرستان بهار، قطب گرایی
  • تحلیلی جغرافیایی بر توسعه و تباین رفاه انسانی در دنیا
    فاطمه به فروز صفحات 97-113
    مطالعه درباره تحلیل جغرافیایی در مورد توسعه و تباین رفاه انسانی، دارای جهت یابی بسوی تحقیق و بازجویی درباره ادبیات دانشگاهی کنونی بوده و در موقعیت جامع دنیا، از نقطه نظر کاربرد آن در برنامه ریزی های آینده ناحیه ای و ملی کشور ما حائز اهمیت می باشد. در این مطالعه، نظامهای بزرگ ملی دنیا در چهار گروه مورد بررسی قرار گرفته اند که عوامل بنیادی آن دربرگیرنده نظامهای اقتصادی، طبیعی (کارآمدی طبیعی و نقش مردم در توسعه منابع طبیعی)، اجتماعی و سیاسی است. در هر حال، شاخصهای توسعه نیز در این مقاله مورد بحث واقع شده و بدین ترتیب عناوینی چون شاخص کیفی طبیعی زندگی، شاخص توسعه انسانی و شاخص رفاه پایدار اقتصادی را شامل می شوند. در نتیجه کشورهای توسعه یافته، نسبتا توسعه یافته و تحت توسعه با توجه به مفهوم نظری رفاه انسانی مرتبه بندی شده اند. تحقیقات مربوطه بیشتر، می توانند زمینه های علمی و عملی را برای دستیابی به قوانین و تعمیمها فراهم سازند. با توجه به اهداف این مقاله، عناوینی چون مقدمه و جهت یابی های اولیه، تعاریف کلی در مورد توسعه، تباین رفاه انسانی در دنیا: شاخصی جدید از موقعیت توسعه، شاخصهای توسعه، نظام اکولوژیکال یا روابط انسان- محیطی، نظام اقتصادی، نظام اجتماعی، نظام سیاسی و یافته ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته، در نهایت پیشنهادات ارائه گردیده اند. امید مؤلف بر آنست که با تکامل گرایی این گونه تحقیقات بر جنبه های قانونمندی مطالعات جغرافیایی در کشورمان، به رهیافتهای نظری و تجربی جامعتری دست یابیم.
    کلیدواژگان: رفاه انسانی، توسعه، نظامهای جغرافیایی معین، کشورهای دنیا، جهان شمولی
  • ارتباط قطر ذرات ماسه و فراوانی سرعت های آستانه باد در منطقه بندریگ کاشان
    مجتبی یمانی صفحات 115-132
    وسعت زیادی از پهنه ایران را سطوح نسبتا هموار و کم ارتفاعی تشکیل می دهد که بدلیل ارتفاع اندک و سایر عوامل، از شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک برخوردارند. فقر پوشش گیاهی و همواری نسبی، موجب غلبه فرآیندهای کندوکاو و تراکم بادی در این مناطق شده است. میزان فرسایش بادی و حجم نقل و انتقال مواد، وابسته به ویژگی های باد اعم از سرعت، جهت و فراوانی آن است. قدرت حمل مستقیم باد محدود به ذراتی می گردد که قطر آنها کمتر از 2 میلیمتر باشد. هدف این تحقیق بررسی ویژگی های باد در منطقه بندریگ کاشان و ارتباط این ویژگی ها با نسبت قطر ذرات ماسه می باشد. روش تحقیق مبتنی بر "روش تحلیلی" است و برای تجزیه و تحلیل و یافتن ارتباط از روش "اختلاف" استفاده شده است. "روش" کار دانه سنجی ذرات ماسه نمونه برداری شده از پیرامون بندریگ می باشد و "تکنیک" کار مقایسه ارتباط قطر ذرات ماسه و سرعتهای آستانه باد از طریق شاخص بدست آمده در عملیات آزمایشگاهی است. نتایج نشان می دهند که قطر ذرات ماسه در محور شرقی بندریگ درشت تر از آستانه بادهای ثبت شده در ایستگاه کاشان است و این مساله بیانگر وجود بادهای شدیدتری از این سمت است که عمدتا بدلیل مانع توپوگرافی بندریگ، در ایستگاه کاشان ثبت نمی گردد. وجود فعالیتهای انسانی در حاشیه جنوبغربی بویژه در زمینهای زراعی و نیز مالچ پاشی گسترده در تمامی حاشیه شمالغربی، غرب و جنوبغربی طی 30 سال گذشته موجب تغییر سیستم و فرآیند حمل و نقل بادی شده است. از اینرو ذرات ماسه با ویژگی های باد، برازش نشان نمی دهند. تنها در نمونه های حاشیه شمالشرقی بدلیل توپوگرافی مساعد و عدم دخالتهای انسانی، بین سرعتهای آستانه با دامنه دانه بندی، همبستگی نسبتا قابل قبولی دیده می شود.
    کلیدواژگان: بندریگ، ماسه، فرسایش بادی، تپه های ماسه ای، ریگ بلند کاشان، سرعت آستانه باد، دانه سنجی ماسه