فهرست مطالب

پژوهش های تاریخی ایران و اسلام - پیاپی 10 (بهار و تابستان 1391)

مجله پژوهش های تاریخی ایران و اسلام
پیاپی 10 (بهار و تابستان 1391)

  • تاریخ انتشار: 1391/04/15
  • تعداد عناوین: 9
|
  • حسن باستانی راد * صفحه 1

    کوی (محله) در کالبد معماری، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی اداری شهر در ایران، اهمیت بسیاری دارد. محله ها بر پایه هر کدام از عوامل فوق، شهرت و اعتبار می یابند و از همین منظر هویت محله ای پیدا می کنند. در منابع تاریخی، از آن میان تاریخ نوشته های محلی و جغرافیایی، آگاهی های بسیاری درباره محلات شهرهای گوناگون و وضعیت زندگی در هر محل ارایه شده است. محله از طریق برخی عوامل و یا اماکن و فضاهای عمومی و شاخص، پیوند میان گروهی از جامعه را در خود و در ارتباط با دیگر محله ها و همه شهر برقرار می کند. این ویژگی ها در محله های شهرهای ایران بویژه در قرون نخستین اسلامی وجود داشته و بنیان محله بر اساس ریشه ایرانی پیش از اسلام و توامانی با الگوهای دوره اسلامی از آن زمان نهاده شد. این مقاله بر آن است تا ویژگی های محله در شهرهای ایران سده های نخستین اسلامی را بر اساس تاریخ نوشته های محلی و جغرافیایی و با تاکید بر عناصر هویت بخش، ترکیب اجتماعی و مذهبی و فضاهای عمومی مانند مسجد، بازار و میدان بررسی کند.

    کلیدواژگان: کوی، محله، شهر ایرانی، اسلامی، بازار، میدان
  • فاطمه جان احمدی*، مهدی نیک آفرین آلانق صفحه 31

    وجود انحرافات فرهنگی و بدعت های دینی در عصر امویان لزوم بازنگری در فرهنگ اسلامی، بویژه فرهنگ مذهب تشیع را فزونی بخشیده بود. مناسب ترین شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مختص عصر امامین صادقین است که فرصتی مناسب را برای انجام فعالیت های فرهنگی فراهم آورد. امام صادق(ع) از بسترها و زمینه های موجود عصر خویش بهره جست و توانست با انجام فعالیت های فرهنگی گسترده، نظام فرهنگی جامعه شیعه را طراحی و مدیریت نماید. از محورهای مهم فعالیت آن حضرت، طراحی نظام آموزشی منسجم است که مولفه های ویژه ای را به خود اختصاص داده است. نظام آموزشی امام صادق(ع) می تواند الگوی مناسبی برای ساماندهی نظام آموزشی جامعه اسلامی باشد. از این رو شناخت و معرفی ویژگی ها و شاخصه های نظام آموزشی امام صادق(ع) ضروری به نظر می رسد. هدف مقاله حاضر پاسخ به این پرسش است که: مهم ترین ویژگی ها و شاخصه های نظام آموزشی امام صادق(ع) چه بود؟ با بررسی منابع و گردآوری اطلاعات لازم و پردازش آنها به شیوه توصیفی- تحلیلی نتایج ذیل:خدامحوری، عقلانیت، فرامذهبی، پژوهش محوری، تخصص گرایی و تنوع در آموزش به دست آمده است.

    کلیدواژگان: نظام آموزش، عصر امام صادق(ع)، تمدن اسلامی، مهندسی فرهنگی، تعلیم و تربیت
  • عظیم شه بخش*، بیات ستاریان صفحه 51

    با سقوط امپراتوری هخامنشی توسط اسکندر مقدونی دنیای غرب بر دنیای شرق چیره شد. اسکندر قبل از آنکه رویای یک امپراتوری هلنیستی در سراسر جهان را به واقعیت برساند از دنیا رفت و میراث او بین سرداران وی تقسیم شد. آسیای غربی و ایران سهم سردار او سلوکس شد که در سال 312ق. م. حکومت سلوکی را ایجاد کرد و نزدیک به نیم قرن دوام داشت؛ اما کشمکش های سلوکیان با نیروهای قدرتمند در غرب از جمله بطالسه، زمینه ی شورش اقوام شرقی بویژه پارتیان در قلمرو سلوکی را به وجود آورد. ریشه های جنبش قوم پارت علیه سلوکیان در این نوشتار به سه دسته تقسیم شده اند: 1- عوامل سیاسی از جمله جنبش استقلال طلبانه اقوام شرق در برابر یونانیان، کشمکش های سلوکیان در غرب و پیامدهای آن در شرق و حرکت استقلال طلبانه حکومت یونانی باکتریا. 2- عوامل اجتماعی، فرهنگی که به سیاست های شهرسازی اسکندر و سلوکیان و تاثیر آن در ساختار جامعه ایران و سیاست «برادری ملت ها» توسط اسکندر می پردازد 3- سیاست های اقتصادی اسکندر و سلوکیان که اعتراض دهقانان و بازرگانان را به دنبال داشت.

    کلیدواژگان: سلوکیان، اسکندر، پارتیان، یونانیان، باکتریا
  • سید احمد عقیلی* صفحه 69

    فضل الله نعیمی استرآبادی در قرن هشتم هجری آیینی را پی نهاد که هر چند از اندیشه های فرق دیگر متاثر بود، به نوبه خود در شکل گیری اندیشه ها و جریان های دیگر اثرگذار گردید. افکار و اندیشه های حروفیه مورد توجه شخصیت های سیاسی و علمی روزگار خود و جریان های سیاسی و فکری دوران پس از خود واقع شد. اصفهان از جمله شهرهایی بود که از موقع مطرح شدن اندیشه های فضل الله نعیمی بستر مناسبی جهت رشد و نشر اندیشه های حروفیه گردید. حروفیه در این شهر توانست هم به لحاظ علمی مورد توجه اهل زمانه قرار گیرد و هم تاثیرگذار در جریان های فکری پس از دوران تیموری واقع شود. به لحاظ سیاسی نیز توانست در حرکت های سیاسی داخل و خارج از حوزه های جغرافیایی ایران تاثیرگذار گردد. این مقاله ضمن مطالعه موردی حضور حروفیه در اصفهان، به بررسی تاثیرات فکری و سیاسی آنان در تاریخ ایران می پردازد.

    کلیدواژگان: فضل الله استرآبادی، اصفهان، علی الاعلی، سیدصائن الدین ترکه، حروفیان
  • علیرضا علی صوفی*، عباسعلی آذرنیوشه، ابوالفتح مومن صفحه 87

    انقلاب مشروطیت یکی از حوادث مهم و تاثیر گذار در تاریخ ایران است که در به ثمر رسیدن این انقلاب، افراد، گروه ها و طیف های مختلفی نقش داشتند؛ اما بعد از پیروزی انقلاب و پیش آمدن استبداد صغیر و به دنبال آن فتح تهران و بازگشت مشروطیت در24 جمادی الاخر 1327 بعضی از این گروه ها و افراد دچار تندروی ها و تکروی هایی شدند، چرا که انقلاب را در رسیدن به اهدافش ناکام می دانستند. به همین دلیل به زعم خودشان دست به اقداماتی علیه عوامل داخلی و سر سپردگان خارجی زدند، از جمله این افراد میرزا ابراهیم خان منشی زاده است که همراه با دوست خود اسدالله خان ابوالفتح زاده کمیته مجازات را تشکیل داد.هدف از این پژوهش بررسی روند سیر مبارزات سیاسی و آزادیخواهی میرزا ابراهیم براساس اسناد و منابع تاریخی است که به روش توصیفی - تحلیلی تبیین گردیده تا به سوالات زیر پاسخ گوید:منشی زاده چرا به نهضت مشروطه پیوست؟ در روند پیروزی و اعاده مشروطیت چه نقشی داشت؟ میرزا ابراهیم خان از چه طیفی بود و دارای چه جایگاهی در بین رجال بود؟ و بر اساس چه اعتقاد و مبانی فکری اقدام به تشکیل کمیته مجازات نمود و به چه سرنوشتی دچار شد؟

    کلیدواژگان: قزاقخانه، میرزا ابراهیم خان منشی زاده، انقلاب مشروطیت، استبداد صغیر، کمیته مجازات
  • علی اکبر کجباف*، محسن مومنی صفحه 111

    از نظر بسیاری از متفکران علوم سیاسی، حکومت ایران در عصر صفویه در طبقه بندی حکومت های استبدادی قرار می گیرد. این پژوهش به دنبال تحلیل علل و عوامل استبدادی بودن این حکومت می باشد. تکیه اصلی تحلیل داده ها بر سفرنامه ژان شاردن سیاح و جهانگرد فرانسوی می باشد که در دوران صفویه به ایران مسافرت نموده، بنابر آنچه که از این اثر مهم استنباط می شود و با مقایسه آن با اندیشه های متفکران ایرانی در دوره مورد بحث دیدگاه های شاردن مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته شده است. سوال اصلی این است که از دیدگاه شاردن چه عواملی در استبدادی بودن حکومت ایران عصر صفویه نقش داشته اند؟ شاردن در اثر خود به عوامل ثانویه تبدیل حکومت ایران به استبدادی اشاره می کند عواملی مانند ضعف ساختاری نظام قضایی، و نوع تسلط حکومت ها در ایران که به وسیله نیروی های مستبد بوده است؛ اما در ورای این عوامل او به عوامل اصلی تبدیل حکومت ایران عصر صفویه به استبدادی از دیدگاه روان شناسی اجتماعی مردم و اعتقادات آنان نسبت به شاه پرداخته است و با تاکید بر این موضوع که علت اصلی استبدادی حکومت ایران عصر صفویه دیدگاه خاص مردم نسبت به شاه و اعتقادات آنان می داند که این دیدگاه نیز از جنبه روان شناسی اجتماعی مبتنی بر دیدگاه روان شناس معروف، یونگ، تحت عنوان ناهشیار جمعی مورد بررسی قرار گرفته و تاکید او بر این موضوع است که مردم در طول تاریخ خود به این نوع از حکومت و شاهان مستبد عادت کرده بودند. نکته مهم در تحلیل های شاردن تاثیر پذیری این سیاح در تالیف اثر خود از اندیشه های اتین دولابوئتی، یکی از اندیشمندان فرانسوی قرن شانزدهم، است که رساله او تحت عنوان «درباب بردگی اختیاری» مورد توجه پروتستان های فرانسوی قرارگرفته بود و اندیشه او در یکی از نشریات بسیار تند ارگان هوگنوها به نام France Turquie La در سال 1575م. چاپ شده است و ما در سفرنامه شاردن نشانه هایی از تاثیرپذیری از این اثر را می بینیم.

    کلیدواژگان: شاردن، ناهشیار جمعی، مشروعیت، صفویه، بردگی
  • قباد منصوربخت*، محمدمحمود هاشمی صفحه 137

    پایه گذاران حکومت های سلطنتی در تاریخ ایران عمدتا از جوامع قبیله ای بر خاسته اند و پس از رسیدن به اوج قدرت به صورت ناخواسته فرآیند نزول و خروج از صحنه قدرت را طی کرده اند. این امیران برخاسته از میان قبایل، با ورود به عرصه یکجانشینی و تغییر شیوه زندگی، بناچار باعث تغییر در بنیان-های مادی و معنوی قدرت و یا علت فروپاشی این بنیان ها می گردیدند و لاجرم مدتی بعد مدعی تازه ای از راه می رسید و قدرت را تصاحب می کرد. قاجارها نیز با چنین ساز و کار به قدرت رسیدند؛ اما زوال و سقوط آنان نه بر پایه ی ساز وکار فوق که با ساز و کاری بی سابقه ای در تاریخ ایران روبرو گردید. یافته های این تحقیق نشان می دهد که قاجارها علی رغم ایستادگی در برابر نوسازی، به اجبار به نوسازی نظامی تن در دادند؛ اما عدم دریافت صحیح آنان از نوسازی نظامی و پیامدها و نتایج مترتب بر آن، موجبات سقوط و زوال آنان را به دست واحد نظامی نوین فراهم ساخت.

    کلیدواژگان: قاجاریه، قوای قزاق، نوسازی نظامی، ایل قاجار، تهران
  • مرتضی نورایی*، معصومه سمایی دستجردی، وحید عابدین پور جوشقانی صفحه 155

    به دنبال گسترش روابط خارجی ایران با دول بیگانه در قرون 19 و20م. اتباع این دول به منظور دستیابی به اهداف مختلف خود به این کشور رفت و آمد آغاز کردند. گروه ها و اقشار مختلف خارجیان حاضر در ایران منحصر به ملت یا کشور خاصی نبوده و از سایر دول و با ملیت های متفاوت در کشور حضور داشتند. تداوم رفت و آمدهای آنان به ایران گاه ضرورت سکونت ایشان را درکشور ایجاب می نمود. انگیزه ها و علایق متفاوت و متعدد اتباع بیگانه مقیم ایران، موجب تنوع مالکیت آنان می گردید، به گونه ای که آنان بتدریج صاحب املاک مختلفی نظیر املاک مسکونی، اداری، تجاری و زراعی شدند. این املاک در شهر یا منطقه ای خاص از کشور قرار نداشتند و در سراسر کشور پراکنده بودند و خارجیان مقیم ایران آن املاک را از طرق مختلفی همچون خرید، اجاره، ارث، مبادله زمین با زمین و دریافت زمین در ازای طلب خود به دست آورده بودند.
    ازدیاد مالکیت اتباع بیگانه در کشور در دو دهه اول قرن بیستم، تا آنجا پیش رفت که موجبات نگرانی دولتمردان ایرانی را فراهم نمود و آنان را به چاره اندیشی در این زمینه واداشت. بدین لحاظ در پژوهش حاضر ضمن بررسی سیاست دولت در این زمینه در ربع اول قرن بیستم، به مسایلی از قبیل ملیت ها و اقشار صاحب تملک، حوزه جغرافیای تملک، انواع مالکیت ها، چگونگی تملک و نحوه ثبت اسناد املاک اتباع بیگانه در ایران پرداخته شده است.

    کلیدواژگان: ایران، روابط خارجی، اتباع بیگانه، تملک، قباله
  • هادی وکیلی، محمدحسن پورقنبر* صفحه 173

    مازندران شاهد منازعات داخلی شدیدی میان مدعیان قدرت در قرن نهم هجری بود. از آنجاکه این مدعیان، برای رسیدن به اهدافشان، حتی حاضر به دراز نمودن دست یاری به سوی حکومت های خارج از منطقه و اظهار فرمانبرداری نسبت به آنان بودند. این حکومت ها نیز توانستند با حمایت از یکی از طرفین منازعه، موجب گسترش نفوذشان در منطقه مذکور شده و از این طریق توانستند به اهداف سیاسی و اقتصادی موردنظر خود دست یابند. چنانکه در پنج چالش سیاسی بزرگ مازندران در دوره زمانی مورد نظر، قدرت های خارج از این منطقه نقش بسیار مهمی ایفا نمودند. به عبارت بهتر، مازندران در این دوره زمانی به عنوان یکی از مناطق برجسته و مهم، مورد منازعه جدی حکومت های وقت؛ یعنی تیموریان، قراقویونلو، کیائیان گیلان و آق قویونلو به شمار می آمد.در این مقاله سعی شده تا با معرفی این قدرت های خارجی هدف آنان را از دخالت در امور مازندران هر چه بیشتر تبیین نماید و با بررسی تاریخ مازندران1 از ظهور تیمور در ایران تا تاسیس سلسله صفوی (907-790) به این پرسش ها پاسخ داده شود:1- نقش مدعیان داخلی مازندران، در گسترش نفوذ نیروهای خارج از مرکز بر این منطقه در قرن نهم چگونه بود؟2- این منازعات و حمایت نیروهای خارجی از مدعیان،چه نتایج اجتماعی در پی داشت؟

    کلیدواژگان: مازندران، مرعشیان، تیموریان، آق قویونلو، قراقویونلو
|
  • Dr. Hassan Bastani Rad* Page 1

    District (Koy / Mahalleh) is very important in social، cultural، economic، political، administrative and architectural structure of the cities in Iran. Based on these factors، districts receive identity. The historical sources، specially local historiography and geographical texts، present in formations about districts of variable cities and their lifestyle. Many reasons and features play role in communication between districts of a city. These features existed in the district of Iranian cities، especially in the early centuries of Islam era; and the foundation of district was based on pre-Islamic Iran roots together with Islamic patterns. This article is about to study characteristics of districts in the Iranian cities of early Islamic centuries، with use of local historiography and geographic sources، and emphasizing identifying elements، social and religious combination، and public areas such as mosques، bazaars and squares.

    Keywords: District, Iranian, Islamic City, Mosques, Bazaars, Square
  • Dr. Fatemeh Janahmadi *, Mehdi Nikafarin Alanoqh Page 31

    Cultural and religious heresies and perversions of the Umayyad era cause the need to revise Islamic culture particularly Shiite. Sadqyn Amamyn era provided the most appropriate opportunity for cultural activities. Imam Sadiq utilized a wide range of cultural activities to design and manage the Shiite community. The main topics of his work was to plan a coherent educational system that is allocated to a particular component. Educational System of Imam Sadeq can be an adequate model for the organizing of the educational system of the Islamic community. Therefore، it is necessary to introduce and study Imam Sadeq’s educational system. The purpose of this paper is to answer this question: what were the main features and characteristics of Imam Sadeq’s educational system? This research got the following results in Imam Sadiq’s educational system: godliness rationality، meta-religious، transnational، research-based study، specialization in diversity training.

    Keywords: Education, Imam Sadiq Period, Islamic Civilization, Culture Engineering
  • Dr. Azaim Shahbakhsh *, Bayat Satarian Page 51

    With the fall of the Achaemenid Empire was conquered by Alexander the Macedonian East world over the West world. Alexander''s Hellenistic empire in a dream world before the truth has died and his inheritance was divided among his commanders. West Asia and Iran shared Slvks who was Commander in 312 BC. The Seleucid rule was created and lasted nearly half a century. But the conflict with powerful forces in the West، including Btas•h Seleucids، Parthians، especially in the field of Near Eastern Rebellion created the Seleucid kingdom. Part folk roots movement against the Seleucids in this document are divided into three categories: 1- It is about political factors such as the independence movement in East nations against Greeks، Seleucids in West conflict and its aftermath in the East and the Greek rule of Bactria independence. 2. Social and cultural factors which deals Alexander and Seleucids’ urban policy and its impact on Iranian and politics of the “brotherhood of nations”. 3 - The economic policies of Alexander and the Seleucids، who had been objected by the peasants and the merchants.

    Keywords: the Seleucids, Alexander, Parthians, Greeks, Bactria
  • Dr. Ahmad Aghili * Page 69

    Fazlullah Naemi Astorabadi in the eighth century established the ritual that had mutual influences. Horufiyh thoughts were considered by contemporary and non-contemporary political figures. Isfahan was one of the cities which had a good atmosphere for the growth and spreading of Fazlullah Naemi’s ideas. This sect had an influence in political movements in Iran and other countries. This paper presents a case study about Horufiyh in Isfahan، it also investigates the effects of political and intellectual history deals with Iran.

    Keywords: Fazlullah Astarabad, Isfahan, Horufiy Sect
  • Dr. Ali Reza Ali Sufi *, Dr. Abass Ali Azar Niosheh, Abulfath Moamen Page 87

    An important happening (event) and activity in Iran history is constitution that many individuals، groups and classes have a role to the emergence of it. But after the victory of revolution and minor despotic rule (autocracy) and the return of constitution in 24 A. H 1327،some figures and groups willfully did some individualistic. Because they supposed that the revolution could not achieve its goals. Therefore they acted against local and foreign factors. As Ebrahim monshizadeh and his friend Asadolah kan Abolfathzadeh founded punishment committee. This paper studies Mirza Ebrahim’s political struggles based on historical documents and sources. This research tries to answer the following questions: 1. Why did Monshizadeh join to constitution? 2. What was his role in constitution’s victory? 3. Why did he found punishment committee?

    Keywords: Qazaqkhaneh Mirza Ebrahim kan Monshizadeh, Constitution Revolution, Minor Autocracy, Punishment Committee
  • Dr. Ali Akbar Kajbaf*, Dr. Mohsen Moameni Page 111

    Many scholars believe that the government of Iran in the safavid period can be categorized as the Autarchy. This study seeks to find the intricate factors for Autarchy in the history of Iran. The main source based on the travels of Chardin a French tourist that traveled to Iran during the safavid period. Chardin’s points of view have been analyzed and compared with those of the recent thinkers. The focus of this research has been the influential factors which led the country toward autarchy. Chardin in his work refers to the secondary factors leading to autarchy in the carrion government weak judicial system and the roles of force in government’s domination are among the secondary factors. Moreover، he cites the main factors transferring the government into autarchy from psychological point of view. This stance was analyzed from social –psychological view of Young. He emphasized that people accepted the government habitually not based on reason. The point worthy of citing is that chardin had been under the influence of Dolabboti a French thinker (16 th century) whose thesis entitled voluntary slavery attracted the French protestants and his views were published in La France Turqie (1515).

    Keywords: Chardin, Collective Unconscious, legitimacy, Safavid, Slavery
  • Dr. Ghobad Mansurbakht*, MohammadMahmud Hashemi Page 137

    Power seekers in Iranian political history came mainly from tribal communities. When they gained power they would fall and then they were removed from the power unconsciously. Getting into a tribal life style، living in a colonized form and changed life style played an important role in weakening their power economically and intellectually. This necessarily leads to the emergence of a new figure and the seizure of the power. Qhajar dynasty came to power in such a process; however their rising did not follow the said pattern، but a pattern which had no precedent in Iranian past history. The results of this research indicate that Qhajar dynasty was forced to accept military renovation، in spite of its resistance. Such a renovation paved the way for its fall.

    Keywords: Qhajarid Dynasty, Rising, Falling of Qhajar Dynasty, Cossack Forces, Renovation, Military Rrenovation, Qhajar Tribe
  • Dr. Morteza Nooraei*, Masoomeh Samaei, Vahid Abedinpoor Page 155

    Behind the spreading of the relationship between Iran and foreign states in 19th and 20th century، foreign subjects were going and coming in Iran in order to achieving of different goals. Different foreign groups and classes in Iran were not from a particular country or nation but they were from different countries and nationalities. Their going and coming caused the necessity of their residence in Iran. Different and several goals and interests of foreigners that resided in Iran، caused the various possessions، as if they gradually owned many lands for example residential، administrative، commercial and agricultural lands. These lands were not in particular city or region but dispersed all over the country. Foreigners owned these lands by the way of buying، renting، inheritance، exchange and demand of due. Increasing ownership of foreigners in the beginning of 20th century depressed Iranian politicians and persuaded them to tackle this subject. Therefore this article researches government''s policy in this subject، landed classes and nationalities، geographical regions of possessions، kinds of ownership and record manners of possession documents at first quarter of 20th century.

    Keywords: Iran, External Relation, Foreign nationals, Possession
  • Dr. Hadi Wakili*, MohammadHassan Purqhanbar Page 173

    Mazandaran witnessed intense internal strife among the contenders in the ninth century Hejri. These claimants extended willingly a helping hand to the foreign governments to achieve their goals. These governments could support one of the parties، thereby expanding their influence in the region and thereby to achieve their desired political and economic goals. As the five Caspian period of great political challenge، powers out of the region played an important role. In other words، Mazandaran during this period as one of the prominent areas was seriously disputed \by the Timurids، Qhra qhuonlu، Kiaeyan Gilan، Aqh- qhuonlu governments. This research is to study the competition of foreign powers meddling in Mazandaran in this period.

    Keywords: Mazandaran, Marashian, Timurids, Aqh, qhuonlu, Ale Kia, Qhra qhuonlu