فصلنامه روان شناسی و دین
پیاپی 1 (بهار 1387)

مطالعه بنیادی درباره مؤلفه های شخصیت و تاثیر آن در حوزه های شناختی، عاطفی و رفتاری افراد مورد توجه فزاینده محققان بوده است.
پژوهش حاضر نیز با هدف بررسی مؤلفه های شخصیتی، به ویژه هوش طلاب موفق و ناموفق حوزه علمیه قم انجام شده است. بدین منظور 120 نفر آزمودنی از پایه های دوم و چهارم پنج مدرسه به طور تصادفی انتخاب و در دو سطح موفق و ناموفق طبقه بندی شدند.
پس از اجرای دو آزمون (پرسش نامه 16 عاملی شخصیت کتل، فرم A و تست هوش کتل، فرمB) داده های به دست آمده با استفاده از روش های آماری شامل محاسبه ضریب هم بستگی، میانگین، انحراف استاندارد و تحلیل واریانس دو طرفه، تجزیه و تحلیل شد و نتایج زیر به دست آمد:1. بین طلاب موفق و غیر موفق حوزه علمیه در عامل O (بی اعتمادی اضطراب آمیز؛ اعتماد توام با آرامش) از عوامل 16گانه شخصیت کتل، تفاوت معنادار وجود دارد؛ یعنی اینکه طلاب موفق از سطح اضطراب و نگرانی کمتری نسبت به طلاب غیر موفق برخوردارند.
2. سطح هوش طلاب موفق بالاتر از سطح هوش طلاب غیر موفق است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه تقید به نماز و آرامش روان در دانش آموزان دبیرستانی شهرستان قم انجام شده است.
برای انجام این پژوهش، 604 نفر از دانش آموزان شهرستان قم در مقطع دبیرستان از مناطق چهارگانه قم به طور تصادفی انتخاب شدند.
پس از اجرای دو پرسش نامه (پرسش نامه تقید به نماز و پرسش نامه اضطراب اشپیل برگر) داده های به دست آمده با استفاده از فنون آماری مربوطه تجزیه و تحلیل شد و نتایج زیر به دست آمد:1. بین تقید به نماز و سطح اضطراب دانش آموزان، رابطه معنادار وجود دارد و هر قدر تقید دانش آموزان به نماز بیشتر باشد، از آرامش روانی بیشتری برخوردار می شوند.
2. تقید دانش آموزان دختر به نماز بیشتر از دانش آموزان پسر است.
3. رابطه تقید به نماز و اضطراب حالت، بیشتر از رابطه تقید به نماز و اضطراب صفت است؛ یعنی نقش تقید به نماز در کاهش اضطراب حالت بیشتر است.

ابعاد گوناگون اختلال های عاطفی رفتاری کودکان سبب شده است که دیدگاه ها و پژوهش های علمی زیادی در این باره متمرکز گردند. کودکانی که در معرض خطر مشکلات رفتاری، سازگاری و عاطفی هستند، درصد زیادی از جوانان امروز را تشکیل می دهند. از سال 1374 ه. ش مطالعه در مورد اختلالات عاطفی رفتاری کودکان و نوجوانان بیشتر شده و مطالعات نشان داده است که مداخلات خانوادگی در این زمینه مؤثرتر از مداخلات و درمان های فردی است که این امر دال بر شکل گیری هسته این مشکلات در خانواده می باشد. این پژوهش درباره 85 تن از دختران نوجوان (با میانگین سنی 5/12 سال) از منطقه محروم همدان که به عنوان یک منطقه آسیب پذیر در نظر گرفته شده بود اجرا شد. هدف این پژوهش تعیین نقش عوامل خانوادگی در سلامت روانی اجتماعی دختران نوجوان در چارچوب الگوی نظری «آسیب پذیری روانی اجتماعی» است. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش عبارتند از:1. مصاحبه نیم ساخت یافته عوامل خطر که با مادران انجام شد؛ 2. پرسش نامه رویدادهای نامطلوب خانواده (کوبین، 1998م.) که کودکان تکمیل کردند؛ 3. پرسش نامه مشکلات عاطفی رفتاری کودکان (کودمن، 2001م.) که مادران تکمیل کردند.
تحلیل داده ها به وسیله هم بستگی و تحلیل رگرسیون چند متغیره انجام شد. نتایج نشان داد که بین عوامل خطرزای خانواده و مشکلات عاطفی رفتاری دختران از یک سو و بین حوادث نامطلوب خانواده و مشکلات عاطفی رفتاری دختران از سوی دیگر، ارتباطی قوی، مثبت و معنادار وجود دارد.

نوشتار پیش روی، با هدف بیان ساز و کارهای تامین بهداشت روانی در دین به نگارش در آمده است. بدین منظور، نخست گذاری گذرا بر چیستی بهداشت روانی در مکتب های گوناگون روان شناسی و نیز در اسلام دارد؛ آن گاه به مؤلفه هایی از بهداشت روان می پردازد که پژوهشگران غربی نیز بدان ها اذعان دارند و سپس نقش دین را در تحقق آنها بررسی می کند. در این نوشتار، مفهوم بهداشت روانی، با مروری بر تعریف های اندیشمندان مختلف مانند گلدشتاین، جاهودا، ونتیز، آلپورت، چاهن و مکتب های گوناگون زیستی نگری، روان تحلیل گری، رفتارگرایی و انسان گرایی ارزیابی می شود و آن گاه ساز و کار دین در تحقق مؤلفه های آن (پرستش و تجربه های معنوی و. .. ) بیان می گردد.

امروزه، بررسی پی آمدهای دین داری بر بهداشت روانی، از بحث های کاربردی و پرطرفدار در میان پژوهشگران و عموم مردم به شمار می رود. گرچه مؤلفه های گوناگون دین داری، پیوند تنگاتنگی با یکدیگر دارند، می توان آنها را در دو مقوله اساسی «باورها» و «رفتارها» جای داد و جداگانه به بررسی هر کدام پرداخت. در اینجا، تنها به نقش رفتارهای دینی در سلامت روانی می پردازیم.
در نگاه نخست، خود رفتارهای دینی را نیز می توان در دو دسته رفتارهای عبادی و رفتارهای اخلاقی قرار داد. رفتار عبادی معمولا در زمینه ارتباط با خداوند (یا اولیای او) انجام می گیرد و رفتار اخلاقی به منظور برقراری رابطه با دیگران است. در این مقاله، به نقش رفتارهای عبادی در بهداشت روانی می پردازیم و در شماره آینده، نقش رفتارهای اخلاقی را می کاویم. رفتار عبادی، انواع گوناگونی مانند نماز، روزه، حج، زیارت، اعتکاف و دعا را شامل می شود. این عبادت ها، پی آمدهای مشترک و نیز ویژه ای دارند که از میان پی آمدهای مشترک آنها، به این موارد پرداخته ایم: آرامش روانی، بالا بردن ظرفیت روانی، ارضای نیاز به پرستش، انسجام شخصیتی، پاک سازی درون، به دست آوردن فضیلت های اخلاقی، تقویت اراده، زمینه سازی برای بازگشت به خود، حمایت اجتماعی و به دست آوردن تجربه های دینی و عرفانی.

از اوایل دهه 90 میلادی، پژوهش ها و بررسی های بسیاری در زمینه روان شناسی اینترنت و تاثیر آن بر سلامت و رفتار انسان انجام پذیرفته است. امروزه موضوع اینترنت، مسئله مهمی برای بیشتر کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه و از جمله کشورهای اسلامی است. آگاهی از پی آمدهای اینترنت و در کنار آن، در نظر گرفتن راهبردهای مناسب برای استفاده درست و پیش گیری یا کاهش پی آمدهای احتمالی منفی آن، اهمیت اساسی دارد.
در این مقاله، پس از بیان تاریخچه اینترنت، جنبه های روان شناختی و پی آمدهای مثبت و منفی آن بر سلامت و رفتار انسان بررسی شده است. دست آوردهای این مقاله که بیانگر بخشی از پژوهش های تجربی در این زمینه است، نشان می دهد افزون بر دست آوردهای مثبت و انکارناپذیر اینترنت، پی آمدهای نامطلوبی نیز هم در جنبه های فردی و هم در جنبه های اجتماعی به همراه دارد.

فروید، باور به خدا را به عنوان پایه بیشتر ادیان، امری توهمی می داند و معتقد است خدا، همان مفهوم پدر است که در ذهن آدمی تعالی یافته و بر اثر یادآوری ناتوانی دوران کودکی و توجه به نیازهای همیشگی خود، بدان روی آورده است. او دین و دین داری را در ردیف رفتارهای روان رنجورانه، همچون وسواس به شمار می آورد و بر آن است که با افزایش افق های علمی در زندگی انسان، سرانجام دین از صحنه حیات آدمی زدوده خواهد شد.
در نقد نگاه فروید به دین، باید گفت:الف) فروید، بی دینی تمام عیار و بلکه ضد دین بود. بنابراین، نمی توان گفت که او توانسته است بدون سوگیری درباره دین اظهار نظر کند.
ب) جهان بینی فروید درباره جهان هستی، مادی گرایی صرف است. این جهان بینی، با نظر اکثریت مردم و دانشمندان که در ورای ماده، به هستی برتری معتقدند، در تعارض است.
ج) برداشت فروید از «خود» و نیز رویکرد او به دین و دین داری، غیر از برداشت های خود فروید که برپایه داستان پردازی های غیرعلمی است، هیچ سند قابل اعتمادی ندارد.
د) از زمان نظریه پردازی فروید درباره ماهیت دین و دین داری در میان مردم، بیش از صد سال می گذرد. در این مدت، بی گمان شناخت آدمی درباره قواعد حاکم بر جهان فزونی یافته است و به باور برخی اندیشمندان، دست کم فن آوری گام های نهایی خود را برمی دارد، ولی برخلاف تصور فروید، از جریان ها و نهضت های دینی کاسته نشده است.