فهرست مطالب
فصلنامه سیاست علم و فناوری
سال پنجم شماره 4 (پیاپی 20، تابستان 1392)
- تاریخ انتشار: 1392/06/22
- تعداد عناوین: 7
-
-
صفحه 0سیاست علم، فناوری و نوآوری در ایران نسبت به بیشتر حوزه های علمی و پژوهشی رشته ای جوان به شمار می آید و جامعه سیاست پژوهان و پژوهشگران این عرصه نیز جامعه ای به نسبت نوپا است. اما این جامعه، در عین جوانی به سرعت در حال تبدیل به یک جامعه علمی شکل گرفته و پخته است. شکل گیری و گسترش کرسی های دانشگاهی، افزایش شمار پژوهشگران و دانشجویان مقطع دکتری، انتشار کتاب ها و مجلات تخصصی و همزمان احساس نیاز در طرف تقاضا و انجام پروژه های پژوهشی، نشان از توسعه چشمگیر این جامعه علمی دارد (هرچند که هنوز جای بعضی از عناصر و المان ها خالیست). حال و با گذر از مراحل اولیه رشد، به نظر می رسد که این جامعه از چند جهت در نقطه عطف و بزنگاه تاریخی قرار گرفته است. نخست اینکه با سپری شدن اولین مراحل رشد این رشته علمی در ایران، که طبیعتا آشنایی با نظریات علمی و موضوعات نو و دستاوردهای پژوهشی مطرح در سطح جهان نقش کلیدی در آن داشت، اکنون و تا حد زیادی این آشنایی اولیه لازم حاصل شده و نوبت به فراتر رفتن از این مرزها رسیده است. همین موضوع چالش مهمی پیش روی این رشته علمی و پژوهشگران آن است. این که آیا پژوهش های این حوزه به تکرار مکررات بدل خواهد شد و پژوهشگران این عرصه سطحی نگری، ساده انگاری و رفع تکلیف را دستور کار خود قرار خواهند داد (مانند بعضی از حوزه های علمی نزدیک که غالب پژوهش های امروز آن چیزی بیش از انتخاب متغیرهای موهوم و نامرتبط و نظرسنجی از خبرگانی موهوم تر و نامرتبط تر نیست و خبری از نظریه-پردازی روش مند، پاسخگویی به سوالات نظری و عملی و خلق دانش واقعی در آن نمی یابیم)، و یا مطالعه عمیق، پاسخ گویی به نیازهای واقعی و گسترش مرزهای دانش را سرلوحه قرار می دهند، نخستین و مهم ترین دغدغه پیش روی است. توجه به نیازها و مسائل حقیقی کشور در عین حفظ ارتباط مداوم با پژوهشگران این عرصه در سایر کشورها، استفاده از روش های تحقیق و تحلیل متناسب و رعایت دقیق استانداردهای علمی و حرفه ای از لوازم اصلی حفظ نوآوری و کیفیت در پژوهش های سیاست علم و فناوری و نوآوری در ایران و نیفتادن در ورطه پژوهش های ضعیف است. در کنار این نقطه عطف علمی، یک نقطه عطف سیاسی نیز پیش روی این جامعه علمی است. تغییرات سیاسی در کشور و دست به دست شدن دولت ها همواره می تواند منشاء اثرات مهمی باشد و فرصت های فراوانی ایجاد کند. اکنون که دولت جدید در کشور در حال مستقر شدن است، جامعه سیاست پژوهان عرصه علم، فناوری و نوآوری نیز باید بتواند به درستی نیازها و سوالات سیاستی پیش روی دولت جدید را شناسایی نموده و برای آنها پاسخ مناسب و به موقع ارائه کند. در غیر این صورت، دور ماندن جامعه علمی از صحنه عمل، به ادامه فرآیند سعی و خطا در عرصه سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری منجر خواهد شد. باید بپذیریم که بدون یادگیری از گذشته و بهبود روندها و فرآیندهای موجود دستیابی به اهداف چشم انداز امکان پذیر نخواهد بود، و اصولا اگر این جامعه علمی، در این مقطع حساس نتواند قسمتی از دین خود را به اجتماع ادا کند، چه زمانی این کار را خواهد کرد؟ هرچند دو نقطه عطف ذکر شده در بالا، در ظاهر دو ماهیت متفاوت علمی و سیاسی دارند، اما هر دوی آنها به یک رهنمون سیاستی مشخص منجر می شوند: پژوهشگران عرصه سیاست علم، فناوری و نوآوری باید بتوانند ارتباط مناسب با سیاست گذاران و دست اندرکاران این عرصه برقرار کنند، نیازها و سوالات واقعی آن ها را بشناسند و با استفاده از تئوری های دردست و تحلیل های متناسب، علاوه بر توصیف دقیق شرایط، نسخه های عملی با کیفیت (و البته به موقع) برای آنها تجویز کنند.
-
صفحات 1-18سیاست های عمومی معمولا برای حل یک مشکل یا مساله عمومی طراحی و اجرا می شوند. مبانی علمی نشان می دهد که انجام تحلیل مناسب از سیاست های عمومی نیازمند درک صحیح از روابط و حلقه های علت و معلولی اصلی آن ها است؛ نیازی که از سوی بسیاری از صاحبنظران دنیا به وسیله مدل سازی پویایی سیستم ها برآورده شده است. پویایی سیستم ها روشی است که با در نظر گرفتن روابط پیچیده علت و معلولی در سیاست های عمومی به تحلیل و ارزیابی آن ها کمک می کند. با این حال به دلایلی نظیر نبود منابع اطلاعاتی مورد نیاز، چنین تحلیل هایی تا کنون در کشور انجام نشده است. مقاله حاضر به دنبال تحلیل سیاست های آموزش عالی با بهره گیری از مدل سازی پویایی سیستم ها است. روش پژوهش از نوع مدل سازی تبیینی است و بدین منظور با بهره گیری از نظر خبرگان آموزش عالی، سیاست های آموزش عالی در برنامه پنجم توسعه کشور مدل سازی شده و مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد توجه به تاخیرهای زمانی، حلقه های علی تقویت کننده و متوازن کننده در محورهای کیفیت، جمعیت و منابع مالی، تا حد زیادی در اثربخشی و انسجام سیاست های تدوین شده موثر است: عدم توجه به تاخیرهای زمانی در حلقه های هدفجو(متوازن کننده) منجر به نوسان خواهد شد و این به معنی دشواری پایش و ارزیابی سیاست های تدوین شده است، چراکه شناخت و پیگیری تغییر رفتار گروه هدف ناشی از یک سیاست و متعاقبا مساله مورد بررسی، در پیچ و خم شناخت علت و معلول در بازه ای از زمان دشوار خواهد بود. همچنین بکارگیری ابزارهای برنامه ریزی و ایجاد هماهنگی بیشتر بین دستگاه های ذیربط عنصری ضروری برای کم کردن دامنه این تاخیرها است. بر این اساس الگوی رفتار متغیرهای کلیدی، تاخیرهای زمانی و حلقه های علی شناسایی شده و مبنای ارائه پیشنهادهایی جهت بهبود سیاست های آموزش عالی برنامه پنجم قرار گرفته است.
کلیدواژگان: سیاست عمومی، سیاست آموزش عالی، برنامه پنجم توسعه، پویایی سیستم ها، تحلیل سیاست های عمومی -
صفحات 19-32مقاله حاضر به دنبال تحلیل نحوه شکل گیری و رشد بخش نانوفناوری در ایران با بهره گیری از مفهوم نظام نوآوری فناورانه و با استفاده از رویکرد کارکردی می باشد. برای این منظور در این تحقیق دو مسیر کیفی و کمی برای تحلیل نحوه شکل گیری کارکردهای نظام نوآوری فناورانه در بخش نانوفناوری طی شده است. از یک سو با بهره گیری از مصاحبه با فعالان حوزه نانوفناوری کشور و بررسی و تحلیل محتوای اسناد و فعالیت های انجام شده در این بخش و با تکنیک «نگاشت تاریخی داده ها» اقدام به ترسیم مسیر شکل گیری نانوفناوری در ایران شده است. از سوی دیگر، با بهره گیری از یک پیمایش، ابتدا ابعاد و مولفه های مدل مفهومی با استفاده از روش تحلیل عاملی تاییدی مورد تایید قرار گرفتند و سپس، مسیر و نحوه تاثیرگذاری کارکردهای مختلف بر یکدیگر با استفاده از مدل معادلات ساختاری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که دولت به عنوان محرک اصلی در شکل گیری کارکردهای نهادینه سازی و قانون مندسازی، هدایت تحقیقات و نوآوری و تامین و تخصیص منابع، نقشی کلیدی ایفا کرده است و بر این اساس، ما این مسیر شکل گیری را تحت عنوان «موتور شکل گیری حمایت و فشار دولت» نام گذاری می کنیم.
کلیدواژگان: نظام نوآوری فناورانه، فناوری های نوظهور، نانوفناوری، کارکردهای نظام نوآوری، مدل معادلات ساختاری -
صفحات 33-46مقاله حاضر بحثی است در مناقشه علم یا فناوری بودن «تحقیق درعملیات». تحقیق درعملیات مجموعه ای از روش (روش شناسی)هایی است که هدف آن ها بهبود تصمیم گیری در سازمان ها است و از این رو از اهمیت بسیاری در سطوح دانشگاهی و کاربردی در داخل و خارج کشور برخوردار است. پرسش اصلی در این پژوهش این است، که علت برقراری این مناقشه چیست؟ آیا اتخاذ موضع علم یا فناوری درباره تحقیق درعملیات، تغییری در آرمان های اولیه و اهداف آن که همانا کمک به تصمیم گیری های سازمانی است ایجاد می کند؟ و اگر چنین است این تاثیرگذاری چگونه صورت می پذیرد؟ این مقاله در وهله نخست به مرور و بررسی مدعیات طرفین دعوی در این مناقشه وتحلیل آن ها می پردازد و سپس اهمیت اتخاذ موضع علم یا فناوری در این رشته و پیامدهای آن را مورد بحث قرار می دهد. در آخر پیشنهاداتی برای سیاست گذاران علم و فناوری کشور ارایه می شود.
کلیدواژگان: تحقیق درعملیات، علم، فناوری کلاسیک، فناوری مدرن، رئالیسم انتقادی، جامعه شناسی معرفت علمی -
صفحات 47-66مطالعات نظام های نوآوری، سیاست های یکسان برای طراحی و هدایت مسیر توسعه مبتنی بر نوآوری را مردود دانسته و توجه خاص به ویژگی های مختلف موثر بر نوآوری هر منطقه را ضروری می دانند. از سوی دیگر، در این مطالعات و مخصوصا در رویکرد گسترده آن، تاکید فراوانی بر تاثیرگذاری عوامل اجتماعی نظیر اعتماد و هنجارها بر رفتار نوآوری شده است. ایران به دلیل گستردگی جغرافیایی و عمق تاریخی، وجود اقوام مختلف با فرهنگ های متفاوت و در عین حال، سیاستگذاری متمرکز، نمونه کمیابی برای مطالعه تاثیر عوامل اجتماعی بر رفتار نوآوری منطقه ای است. لذا در این پژوهش که با هدف گونه شناسی رفتار نوآوری مناطق مختلف ایران، شناسایی مسیر نوآوری هر منطقه و تشخیص سیاست های مناسب آن طراحی شده است، به ویژه عوامل اجتماعی موثر بر نوآوری (نظیر اعتماد و قوم گرایی) و رفتارهای اجتماعی هر منطقه (نظیر یادگیری و جریان دانش) مورد توجه قرار دارد. به همین منظور، ویژگی های مختلف اقتصادی-اجتماعی استان های کشور در دو مقطع زمانی 1379 و 1386 (که در آن موقع30 استان بوده اند) مورد بررسی قرار گرفته اند. سپس عملکرد نوآوری و ویژگی های استانها در مقایسه با یکدیگر (و بر اساس سنجه هایی که بعضا به طور خاص و بر حسب شرایط بومی ایران طراحی شده اند) مطالعه شده و برپایه شباهت ها و تفاوت های آنها گونه شناسی تجربی از استان های کشور شکل گرفته و بر این اساس، سیاست های خاص هر استان توصیه شده است..
کلیدواژگان: نظام نوآوری منطقه ای، استان های ایران، یادگیری، هم پایی -
صفحات 67-82برساخته ای به نام اقتصاد دانش بنیان در دهه های اخیر در بین دولتمردان، کنشگران اقتصادی و دانشگاهیان علاقه مند به مباحث توسعه اقبال فروانی را به خود معطوف کرده است و صرف نظر از برخی چالش های نظری، ریشه در درکی عمیق از اهمیت دانش در خلق ارزش اقتصادی دارد. این مقاله بر آن است تا با نگاهی نهادگرایانه به اقتصاد، به کندوکاو ظرفیت های دین مبین اسلام در جهت کارکردهای اساسی اقتصاد دانش بنیان (به خصوص در عرصه نهادهای غیر رسمی و فرهنگی) بپردازد. رویکرد این نوشتار، تطبیقی، تحلیلی و بدیهه گرایی است. در نهایت روشن گردید که اقتصاد اسلامی یک اقتصاد دوستدار دانش است و در این راستا تشویق ها و تجویزهای فراوانی دارد و به خصوص دریچه های گریزی از تنگناهای فرهنگی که مدیریت دانش و اقتصاد دانش بنیان با آن روبه روست ارائه می دهد. خوشبختانه با اتکا به ظرفیتهای اسلام، می توان یک گام به پیش برداشت و ادعا کرد که بسط روحیه پرسشگری، تفکر و نقادی توسط اسلام می تواند در حرکت از جامعه ی اطلاعات بنیاد به جامعه دانش بنیاد (در معنای دقیق کلمه) که می توان آن را حکمت بنیان نیز نامید مفید است. لذا همانقدر که پرداختن به بانکداری بدون ربا و امثال ذلک در نیل به اقتصاد اسلامی (به عنوان یک فناوری نرم) مهم است، به همان اندازه نیز استفاده از ظرفیتهای نهادی اسلام در دانش پایگی اقتصاد اهمیت دارد و می-تواند در دنیای واقعی ارزش آفرین باشد.
کلیدواژگان: علم، حکمت، مدیریت دانش، اقتصاد دانش بنیان، اسلام -
صفحات 83-102هدف از این مقاله تحلیل تحولات نظام نوآوری بخشی در صنعت بالادستی نفت و شناخت عوامل دخیل در این تحولات می باشد. شواهد جمع آوری شده نشانگر آنست که صنعت نفت از اوایل دهه هفتاد میلادی سه دوره متمایز را تجربه کرده است که درطی آنها شاکله معماری صنعتی و عملکرد نظام نوآوری آن دچار تغییرات زیادی بوده است. این مطالعه نشان می دهد که محرک اصلی گذار از مرحله اول به دوم افت شدید قیمت جهانی نفت بوده است. این در حالی است که عامل گذار از مرحله دوم به سوم تشکیل تقاضای کیفی متفاوت در صنعت بالادستی بوده که طی آن نیاز به اجرای پروژه های پیچیده در محل های سخت و کمتر در دسترس بیشتر شده و در نتیجه فرصت های نوآورانه افزایش چشمگیری داشته است. بر خلاف رویکرد مرسوم در مدل چرخه عمر صنعت که صنایع بالغ را حاوی فرصت های نوآورانه چشمگیر نمی داند، این مطالعه نشان می دهد که یک صنعت بالغ و جا افتاده نیز می تواند به یک صنعت با فناوری بالا و حامل فرصت های غنی نوآوری مبدل شود که در آن بازیگران اصلی صنعت جهت پاسخ گویی به نیازهای فنی نو فعالانه دست به نوآوری می زنند. این مطالعه همچنین بیانگر آن است که تحولات نظام های بخشی نوآوری را می توان در چارجوب تعامل میان تغییرات معماری صنایع و پویایی های نوآوری تحلیل نمود.
کلیدواژگان: نظام نوآوری بخشی، صنعت بالادستی نفت، چرخه عمر صنعت
-
Page 0
-
Pages 1-18Public Policies usually develop and implement as a resolution for a Public Problem. Literature studies show that an understanding of Causal relations and Loops is a prerequisite for analysis of Public Policies. This concern has been responsed with System Dynamics by many Researchers across the world. System Dynamics is a useful method for public policy analysis with a capability for considering their Complex causal relations. To date، such analyses have not been applied due to the lack of Information، Difficulties in measurement of qualitative relations and so on. This Article is going to design a model for Analyzing Higher Education Policies in the fifth development plan using System Dynamics. The Research is an Explanatory Modeling Based on Expert Participation. The Results show that considering Time Delayes، Reenforcing and Balancing Loops is influencing to the effectiveness of Higher Education Policies: The lack of respection to time delayes in goal-seeking (balancing) loops will result in oscilation. So monitoring and appraising policies will be very difficult due to the difficulties in identification of changes in behavior of target groups after a policy implementation and cause and effect with different time scopes. Also، application of planning tools and more coordination between related organizations are essential for decreasing these delayes. Accordingly، behavior pattern of critical variables، time delayes and causal loops have been Identified on which some propositions have been presented for improvement of Higher Education Policies in the fifth development plan.Keywords: Public Policy, Higher Education Policy, Fifth Development Plan, System Dynamics, Public Policy Analysis
-
Pages 19-32The main objective of this research is providing a model for the formation of emerging Iranian Nanotechnology sector using the functional approach of Technological Innovation System (TIS) concept. Both qualitative and quantitative research has been used in this paper. First based on analysis of policy documents، expert opinions and interviews with officials the historical development of formation of functions in Nanotechnology sector has been charted by historical data mapping method. Second، based on the results of questionnaire-based survey (from activists in the sector) and using factor analysis method، functions and activities of conceptual model were confirmed and then using structural equation modeling، the causal relationships between different functions were mapped. Results of this research showing that government has a key role through influencing the functions such as guidance of research and innovation، supply and allocation of resources and institution building and legalization، then these drivers could be collectively referred as the ‘motor of Government''s pressure and support’.Keywords: Technological Innovation System, Emerging Technologies, Nanotechnology, Innovation System Functions, Structural Equation Modeling
-
Pages 33-46The current investigates the debate of OR as a science or technology. Operations Research is a set of methods (methodologies) with the aim of improving decision making in organizations and hence is of great importance in both academic and practical fields in the entire world. The main question of the paper is that why such a debate is important? Does it make any difference realizing OR as science or technology in its aim of improving decision making in organizations? If it makes any difference، what it will be? This paper first reviews the evidence of the parties in conflict and then analyses the importance of considering or as a science/technology and its implications in the future of the discipline. Finally some recommendation is presented for the policy makers of the science and technology in Iran.Keywords: Operations Research, Science, Classical Technology, Modern Technology, Critical Realism, Sociology of Scientific Knowledge (SSK)
-
Pages 47-66Innovation systems literature refuses similar policies to the innovation-based development across different types of regions; no one size fits all. Furthermore، the theoretical literature، specially the broad approach to innovation systems has largely advocated the impact of social factors such as trust and believes on innovation behavior of regions. Iran is a vast country، includes a great diversity of ethnicity and culture، which make it a proper case to study the impact of social factors on regional innovation behavior. Considering some social factors، such as trust and collectivism; and some social actions، such as interactive learning، we provide a regional innovation behavior typology in this paper. We study similarity and difference in regional socio-economical properties of 28 provinces of Iran in two 4-years periods and compare their innovation performance. The typology forms the basis for region-specific innovation policies.Keywords: Regional Innovation Systems, Typology, Innovation Policy, Iran
-
Pages 67-82In recent decades a phenomenon named as Knowledge-Based Economy has been centralized by statesmen، economic activists and the academics who are concerned with the progressive studies. This is based upon a deep believe on the importance of knowledge in making an economic value. The essay will have an institutional view toward economy which investigates the capacities of Islam in the basic functions of knowledge-based economy (especially in informal and cultural institutes). The article has a comparative، analytical and adhocracy approach. The research concludes that the Islamic economy is a knowledge-friendly economy and it has a lot of encouragements and prescriptions on knowledge and also offers nice guards against cultural difficulties which concerns knowledge management and knowledge-based economy. Fortunately with reliance on Islam، we can have a step forward and claim that the encouragement on questioning، deliberation and criticism produced by Islam could be effective on the transition from the data-based community to the knowledge-based community which could be also named as wisdom-based. So، using the institutional capacities of Islam in having knowledge-based economy is important (such as or more than banking without-usury) and could be value-making in realityKeywords: Science, Wisdom, Knowledge Management, Knowledge Based Economy, Islam
-
Pages 83-102This article analyzes the transformation of sectoral innovation systems in upstream petroleum industry and its drivers. The evidence collected shows that this sector has experienced three distinctive phases since the early 1970s over which both upstream industry architecture and innovation systems have changed in configuration and performance. This study shows that the major driver behind transition from the first to the second period was collapse of oil prices. However، the major factor behind transition from the second to the third period was emergence of ‘qualitatively’ different demand for complex upstream projects in harsh and less accessible environments which drove innovation opportunities and pushed emergence of integrated service companies. In contrast to the conventional industry life cycle model، this study shows that a mature and established industry can transform to a high-tech sector، when major agents in the sector actively participate in the innovation system to meet the new technical requirements. It also shows transformation of sectoral innovation systems can be analyzed in terms of interaction between changes in architectural changes and innovation dynamics.Keywords: Sectoral Innovation Systems. Upstream Petroleum Industry, Industry Life Cycle