فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 14 (آذر 1388)

وحدت حوزه و دانشگاه، در شمار یکی از اصیل‌ترین شعارهای راهبردی انقلاب اسلامی، از جنبه‌های گوناگون اعتقادی، سیاسی و فرهنگی در کانون توجهات بنیانگذار عظیم الشان انقلاب (قدس سره) و در نقطه عطف رهنمودهای مقام معظم رهبری (دام ظله العالی) قرار گرفته و طی بیش از سه دهه از آغاز پیروزی انقلاب تاکنون دغدغه‌های جدی دولت مردان را برانگیخته، تا آن‌جا که امروزه این امر به صورت یک رسالت ملی درآمده است...

بازخوانی دیدگاه رهبر فرزانه انقلاب در مورد وحدت حوزه و دانشگاه
دیدگاه‌های متعالی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی درباره حوزه و دانشگاه همواره راهبردی بوده و این دو نهاد با استفاده از بیانات پرمحتوا و عالمانه رهبر اندیشمند خود، نقشه راه تعالی، ترقی و نیل به هدف مقدس را یافته‌اند، مشروط به این‌‌که با عمل به این توصیه‌ها و راهنمایی‌ها، گامی عملی در جهت تحقق منویات معظم له بردارند. حضرت آیت الله خامنه‌ای یک شخصیت برجسته حوزوی هستند که از سالیان دور با دانشگاهیان رابطه‌ای صمیمی و دوستانه داشتند و دانشجویان فراوانی از محضر این اندیشمند والا مقام مستفیض گشته‌اند. هنوز جلسات تفسیر قرآن و تبیین عقاید معظم له که در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب در مشهد و مشخصا مسجد کرامت این شهر مقدس ارایه می‌گردید، از یاد و خاطر دانشجویان شرکت کننده در این محفل معنوی نرفته است...

متن حاضر، سخنرانی حضرت آیت الله جوادی آملی است در مراسم احیای شب قدر در مسجد اعظم قم، که مورخ آبان 1382 ایراد گردیده است.
معنای قرآن‌به‌سر؛ یعنی قرآن در راس امور است. اگر فرد یا جامعه‌ای اهل قرآن‌به‌سر بود، یعنی قرآن را راس امور خود قرار داد؛ هم برنامه‌های درسی حوزه و دانشگاه آنها سامان بهتری می‌پذیرد و هم مسایل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعه سامان می‌یابد. این دو عنصر محوری را در مراسم قرآن‌به‌سر کاملا در نظر بگیریم...

هر چند بحث در مورد «وحدت حوزه و دانشگاه» بحث فراخی است و نیازمند بررسی متغیرها و نمونه‌های کلی حاکم بر وحدت این دو نهاد می‌باشد، اما در این مقال و مجال اندک، سعی شده است تا از میان رویکردهای گوناگون، صحیح‌ترین رویکرد به معنای «وحدت حوزه و دانشگاه»‌ مورد بررسی قرار گیرد...

زخم کهنه‌ای است این زخم دردناک. زخم جان‌شکاری که سال‌هاست دل دوستان انقلاب و علاقه‌مندان به اسلام ناب در آرزوی درمان اوست. هرچه مرهم و داروی نو بر این کهنه زخم می‌نشیند، گویا نه تسکین می‌بخشد این آلام مانده در پیکر را و نه مداوایی می‌دهد، بیمار خفته در بستر را. چه باید کرد؟ چه باید گفت؟ چه باید نگاشت؟ بی‌انصافی نشود، جمع اندکی هستند که خلاف موج‌ها و تندبادها در دل حادثه‌ها می‌روند. نمی‌شود تلاش و مجاهدت خالصانه و خستگی‌ناپذیر مجاهدان سنگر علم را در دانشگاه‌ها و حوزه‌های امروزین نادیده انگاشت و از سر بی‌مهری و جفا همه را به یک نگاه راند، اما پرسش نایافته پاسخ این است: «گفتمان پیروزمندانه دین در دانشگاه، چه زمان تحقق می‌یابد؟» یا بهتر است بازگردیم به همان شعار سراسر شعور و آرزوی سرشار از معرفت حضرت روح الله (ره)؛ وحدت حوزه و دانشگاه. گفتن و نوشتن در این باب، حلقه‌هایی ممتد می‌طلبد تا سلسله حقیقت را در این جایگاه بنمایاند...

طرح موضوع وحدت حوزه و دانشگاه و تلفیق این دو پایگاه در محافل علمی و تحقیقاتی تا چه میزان ضروری است؟ اصرار به قرار گرفتن حوزه و دانشگاه در مسیر واحد و هماهنگ چه لزومی دارد؟ اگر این امر ضروری است و به عنوان یک آرمان بزرگ در جامعه اسلامی به شمار می‌آید، چگونه می توان در جهت به ثمر رسیدن این مقصد عالی گام‌های درست و موثر برداشت؟ راه‌کارهای عملی ایجاد وحدت و همچنین نتایج و پیامدهای این هماهنگی و وحدت چیست؟ موانع رسیدن به این وحدت کدام است؟... این‌ها همه از جمله سوالاتی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است...

تئوری همگرایی حوزه و دانشگاه، از جمله موضوعات دکترین انقلاب اسلامی است که همواره از سوی بنیانگذار فقید انقلاب مورد تاکید قرار گرفته است. بی‌شک تحقق این آرمان، عزم عمومی اندیشمندان و نخبگان و مسیولان حوزه و دانشگاه را می‌طلبد که با طراحی سازوکارهای جامع، وحدت حقیقی را در مرحله نخست تبیین و سپس تحقق بخشند. طی سالیان گذشته، تلاش‌هایی در این مسیر صورت پذیرفته و مصادیق عملی را در پی داشته است. از آنجا که این مصادیق در مقایسه با چشم‌انداز بلند رهبر کبیر انقلاب اسلامی(ره) محدود و اندک بوده و قابل مقایسه نیست، لازم است تا موانع تحقق کامل این آرمان انقلابی و نیز راهکارهای گسترش این مصادیق مورد بررسی قرار گیرند. در ادامه، ضمن تبیین برخی نمونه‌های عینی، آسیب‌های موجود در مسیر وحدت و راهکارهای تحقق آن بیان می‌‌شود...

همه چیز برای برپایی این همایش آماده است. بسیج دانشگاه از چند روز پیش تمام انرژی و حرکت خود را برای آماده شدن این همایش هزینه کرده است و انصافا همه چیز خوب و آبرومند به نظر می‌رسد؛ اما سوالاتی ذهنت را مشغول کرده است. با خود می‌اندیشی این همایش، امسال چگونه برگزار می‌شود؟ در همین زمان گروهی از همکلاسی‌ها کنارت قرار می‌گیرند. یکی از آن‌ها رو به ‌تو می‌کند و با خواندن تکه کاغذی که روی میز قرار گرفته، می‌گوید: همایش وحدت حوزه و دانشگاه؟! لازم نیست چیزی بگویی، چون خیلی زود راهشان را کج می‌کنند و می‌روند...

گذشت، زمانی که تقی‌ ارانی سیر ترقی ایران را به دنبال اروپا و آمریکا یک جبر تاریخی می‌خواند و ملت ایران را یک مشت افیون یا کهنه‌پرست و مرده‌پرست می‌دانست و یا تقی‌زاده شعار «یا غربی شویم و یا دست به انتحار بزنیم» را سر می‌داد، یا به عقب‌تر آن برگردیم که وقتی پدر فکری این دو روشنفکر می‌گفت «عقل تعطیل، هر چه معلم فرنگ بگوید»... اینان خواسته یا ناخواسته قلبشان و نه چشم‌ها را به روی آنچه اسلام از قداست علم و دانش می‌گفت و فراگیری آن را بر هر زن و مرد واجب می‌دانست، بستند تا مظهر «ختم الله علی قلوبهم» باشند...

دارالفنون اولین مدرسه در ایران است که با سبکی متفاوت از نظام آموزشی آن زمان بنا گردید. اندیشه امیرکبیر در تاسیس دارالفنون حاصل آموخته‌های او بود. او با تمام وجود،‌ احتیاج یک کشور مستقل را به افراد تحصیل‌کرده و متخصص در علوم و فنون روز لمس کرد و به درستی فهمید تا روزی که مشکلات علمی کشور توسط کارشناسان خارجی حل شود، وی استقلال را نخواهد دید. او معتقد بود بدون داشتن یک ارتش نیرومند و مجهز به سلاح روز در جهانی که حدود و حقوق با زور تعیین می‌شود، نمی‌توان حق کشور و ملت را حفظ کرد. او با آرزوی به وجود آمدن ایرانی آباد و آزاد و قوی، اقدام به تاسیس دارالفنون کرد؛ اما با عزل او، کارها به واسطه نوری (جانشین او) بلکه بی‌واسطه او به دست انگلیسی‌ها افتاد. به این ترتیب دارالفنون به دارالترجمه تبدیل شد که به جای پرورش متخصص، مترجمانی را پرورش داد که علاوه بر وارد کردن علوم ترجمه دست چندم، فرهنگ و عقاید اروپایی را نیز آمیخته با آن به جوانان عرضه می‌کردند. این نوشتار در تلاش است که مسیر انحراف از خواست امیر تا تحقق عزم انگلیس! را نشان دهد...

حوزه علمیه، نامی مقدس است که در طول تاریخ با ویژگی‌هایی از قبیل: دین، تعهد، علم ، فرزانگی، جهاد، ارزش‌ها و... پیوند عمیق و وثیق داشته است. آشنایی با چگونگی شکل‌گیری این نهاد علمی معنوی؛ از جمله مسایلی است که نه تنها انسان را با تاریخ دگرگونی حوزه‌ها آشنا می‌سازد، بلکه بر اهمیت آن به اعتبار بنیانگذار آن صحه می‌گذارد...

بعد از این‌که رضا قربانی انشایش را خواند، آقای حسینی از جایش بلند شد و با خط خوش روی تخته نوشت: "موضوع هفته آینده: می‌خواهید چه‌کاره شوید؟". بعد در حالی که با دست چپش ذرات گچ را از روی آستین راست کتش می‌پراند، رو به ما کرد و از ما خواست در طول هفته درباره این موضوع فکر کنیم و با تامل درباره این موضوع بنویسیم. کلاس تمام شد، ولی ماجرا تازه شروع شد. هیچ‌گاه تا پیش از این، بچه‌ها چنین با جدیت درباره موضوعی با هم حرف نزده بودند. این موضوع اما برای همه ما جذاب بود. هر کسی چیزی می‌گفت و شغلی را مطرح می‌کرد...

مسئله وحدت حوزه و دانشگاه، از موالید انقلاب اسلامی است که هرگاه - اگرچه به صورت محدود - به مرحله عمل رسیده است، خروجی‌های مهم و تاثیرگذار آن در عرصه دانش و فرهنگ مشهود بوده است. پیوند و ارتباط عمیق این جریان با آرمان‌های دیگری چون اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها و تولید علوم انسانی اسلامی، اهمیت پردازش و اجرایی ساختن آن را دو چندان کرده است. گزارشی کوتاه از اولین و مهم‌ترین تجربه‌های اجرایی این حرکت و راهکارهای احتمالی فعلی، مطالبی است که از نظر خواننده محترم می‌گذرد...

دانشگاه‌هادر سطح جهان به اعتبار دانشگاه بودن اشتراکاتی دارند و به اعتبار تعلق به جوامع گوناگون با بینش‌ها و ارزش‌های مختلف، دارای ویژگی‌های خاص خود هستند. این خصوصیات، موجب تمایز و تفاوت دانشگاه‌ها از یکدیگر می‌شود. در جامعه ایرانی که با انقلاب اسلامی‌اش نقطه عطفی در تاریخ خود رقم زد و با رویکردی الهی و معنوی، جهان‌بینی و نظام ارزشی اسلامی را مبنای شیون گوناگون زندگی افراد قرار داد، دانشگاهی اسلامی مطلوب است؛ یعنی دانشگاهی متناسب با مبانی و ارزش‌های اسلامی که هم بتواند از مبانی و معیارهای خود، آگاهی و شناخت دقیق‌تر و ژرف‌تر حاصل کند و هم با تربیت متفکران و مدیران بر اساس آن مبانی و معیارها، به ترویج و تعمیم ارزش‌های اسلامی در کل جامعه مبادرت نماید...

وحدت حوزه و دانشگاه از جمله مباحث بسیار مهمی است که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی به طور جدی مورد توجه، دقت و تامل صاحب‌نظران قرار گرفته است. این توجه، البته بیش از هر چیز مرهون بینش و بصیرت بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی بود که با نگاه ویژه خود به حوزه و دانشگاه، بر لزوم وحدت این دو نهاد جهت اعتلای جامعه و استحکام پایه‌های نظام اسلامی تاکید می‌کردند. ایشان با علم به این موضوع که حوزه و دانشگاه «مبدا تحولات یک جامعه» هستند، بر تغییر بنیان‌های فکری حاکم بر جامعه که حاصل استبداد 2500 ساله حاکمیت شاهنشاهی بود، ‌همت گماشتند و با فراست تمام دریافتند که راه تحول فکری و معرفتی جامعه، از مسیر «وحدت حوزه و دانشگاه» می‌گذرد. از این رو مساعی ایشان و بسیاری از مریدان و همفکران معظم له بر یافتن راه‌های علمی و عملی در راه وحدت این دو نهاد استوار شد و این گونه شد که مسئله وحدت حوزه و دانشگاه به مسیله‌ای اصلی – و نه فرعی – در نظام جمهوری اسلامی تبدیل شد. از جمله مریدان و همفکران امام که خود از پیشگامان بحث وحدت این دو نهاد بوده است، «آیت‌الله مصباح یزدی» است که همواره نقشی کلیدی و پیشرو در مسئله مذکور داشته است. ارایه نظرات راهگشا در راه وحدت، تنها تلاش «تیوریک» آیت‌الله مصباح به شمار نمی‌آید، بلکه در جنبه عملی نیز، تلاش‌های مجاهدانه ایشان از قبیل راه‌اندازی دفتر همکاری حوزه و دانشگاه و... بر دغدغه عالمانه این شخصیت برجسته علمی و سیاسی صحه می‌گذارد. از این رو مناسب دیدیم تا با نگاهی به اندیشه‌های «وحدت‌زا»ی علامه مصباح‌ و تبیین آن در قالب یک مصاحبه غیرحضوری، به کنکاش در مورد بحث حاضر بپردازیم...

دکتر منوچهر محمدی نیاز به معرفی ندارد. استاد برجسته دانشگاه تهران و مشاور ارشد وزیر امور خارجه، سالیان متمادی است که در دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور و خارج از کشور به تدریس و تحقیق همت گماشته و چهره‌ای شناخته شده می‌باشد. از اینرو مناسب دیدیم تا با توجه به ارتباط نزدیک این استاد دانشگاه با مراکز حوزوی نظرات وی را در مورد بحث «وحدت حوزه و دانشگاه» جویا شویم. این گفت‌وگو هرچند کوتاه و مختصر است، اما با این حال، حاوی نکات ارزنده‌ای است که توجه شما خوانندگان ارجمند را به آن جلب می نماییم...

متولد 1340، شهرستان رودسر از استان گیلان، سال ورود به حوزه‌ علمیه:‌ 1356، دکترای فلسفه غرب از دانشگاه مگ گیل کانادا. شاید این بیوگرافی کوتاه بتواند آقای دکتر محمد فنایی اشکوری را به خوانندگان ما معرفی کند. وی که پس از سال‌ها، تحصیل در حوزه علمیه قم و تلمذ از محضر اساتیدی مانند حضرات آیات جوادی آملی، حسن‌زاده، سیدمحمود هاشمی، مصباح یزدی و... جهت تحصیل علوم دانشگاهی، تحصیلات آکادمیک را نیز آغاز کرد‌ و موفق به کسب مدرک دکترای فلسفه غرب از دانشگاه مک گیل کانادا گردید. گفت‌وگوی ما با وی تنها به خاطر حوزوی دانشگاهی بودن دکتر فنایی صورت نپذیرفت، بلکه به خاطر تسلط وی در بحث وحدت حوزه و دانشگاه بود که حتما شما خوانندگان ارجمند نیز با خواندن این مصاحبه، بر مدعای ما صحه می‌گذارید...

حجت الاسلام و المسلمین محمود رجبی، سالیان متمادی است که ارتباط نزدیکی با حوزه و دانشگاه دارد به ویژه آن‌که فعالیت گسترده همراه با مسئولیت در دو نهاد حوزوی دانشگاهی «موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی» و «پژوهشگاه حوزه و دانشگاه» جایگاه وی را به عنوان یک صاحب‌نظر در عرصه‌های حوزوی و دانشگاهی تثبیت نموده است. مصاحبه مفصل ما با قایم مقام موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و عضو شورای عالی حوزه علمیه در مورد موضوع «وحدت حوزه و دانشگاه» خواندنی از آب درآمد که توجه شما را بدان جلب می‌نماییم...

اصرار فراوان ما برای مصاحبه و گفت‌وگو با مدیر مسیول نشریه خودمان، بامخالفت جدی وی مواجه می‌شد. هرچه تاکید کردیم که این مسئله نه خلاف عرف است و نه موجب حرف و حدیث، اما مدیرمسیول بر حرف خود باقی مانده بود تا این‌که عاقبت با پی‌گیری و البته سماجت زیاد و اشاره به این نکته که حیف است در این شماره «فرهنگ پویا» که اختصاص به بحثی علمی و مهم به نام «وحدت حوزه و دانشگاه» دارد، از نظرات شما که دانش‌آموخته هر دو نهاد هستید، استفاده نگردد؛ عاقبت با اکراه پذیرفت، مشروط بر این‌که برای اولین و آخرین بار باشد. (!) چه می‌شود کرد؟ در جایی که برخی مدیرمسیولان نشریات – البته تعداد اندکی – هر چند وقت در میان با حضور در صفحه روزنامه یا ماهنامه و یا فصلنامه‌شان، قصد تبلیغ خود را دارند، مدیرمسیول ما این‌گونه خود را از هرگونه حرف و حدیثی به دور می‌دارد. بگذریم... صحبت از حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سیداحمد رهنمایی است؛ متولد 1338 شهرضای اصفهان. وی سال 1353 وارد حوزه‌علمیه شد و سال‌ها در محضر اساتید برجسته حوزه از قبیل حضرات آیات عظام: تبریزی(ره)، وحید خراسانی، سبحانی،‌ مظاهری و... تلمذ نمود و همزمان با تحصیل در حوزه علمیه، با ورود به موسسه در راه حق تحت اشراف و سرپرستی آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، دوره عمومی آشنایی با معارف اسلامی را طی کرد و پس از چندی در سال 1364 دوره کارشناسی رشته روان‌شناسی را در بنیاد فرهنگی باقر العلوم(ع) با موفقیت به اتمام رسانید...