فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 33 (تابستان 1395)

قرآن، کتابی انقلابی است. سرتاسر آیات الهی را بایستی آیات انقلابی دانست؛ چرا که به دنبال ایجاد تحول در آدمی است و برآن است تا آدمیان را به راه راست رهنمون شود. در آیه آیه قرآن می توان این واقعیت را مشاهده کرد. پژوهش حاضر به بحث انقلابی گری از نگاه قرآن به ویژه عمل انقلابی پیامبران می پردازد.

بسم الله الرحمن الرحیم «از بنده خدا، علی امیر مومنان، به مردمی که برای خدا به خشم آمدند؛ آن هنگام که دیگران خدا را در زمین نافرمانی کرده، حق را نابود کردند... پس از ستایش پروردگار! من بنده‏ای از بندگان خدا را به سوی شما فرستادم، که در روزهای وحشت، نمی‏خوابد و در لحظه‏ های ترس، از دشمن روی برنمی‏گرداند و بر بدکاران، از شعله‏ های آتش تندتر است؛ او مالک پسر حارث مذحجی‏ است.

اینک که به توفیق و تایید خداوند، جمهوری اسلامی با دست توانای ملت متعهد پایه‌ریزی  شده، و آن‌چه در این حکومت اسلامی مطرح است اسلام و احکام مترقی آن است، برملت عظیم الشان ایران است که درتحقق محتوای آن به جمیع ابعاد و حفظ و حراست آن بکوشند که حفظ اسلام در راس تمام واجبات است...

اگر به نام عدالت‌خواهی و به نام انقلابیگر1ی، اخلاق را زیر پا بگذاریم، ضرر کرده‌ایم؛ از خط امام منحرف شده‌ایم. اگر به نام انقلابیگری، به نام عدالت‌خواهی، به برادران خودمان، به مردم مومن، به کسانی که از لحاظ فکری با ما مخالفند، اما میدانیم که به اصل نظام اعتقاد دارند، به اسلام اعتقاد دارند، اهانت کردیم، آنها را مورد ایذاء و آزار قرار دادیم، از خط امام منحرف شده‌ایم...

چرا باید همواره در برابر حوادث اجتماعی حساس بود و احساس مسوولیت کرد؟ «إن الله لم یک مغیرا نعمه انعمها علی قوم حتی یغیروا ما بإنفسهم» یکی از شاخصای انقلابی بودن، حساس بودن به تحولات اجتماعی و مبارزه با انحراف‌های ایجاد شده است. تحولات، گاهی آرام و گاهی پرشتاب است. تحول ارزشی در یک جامعه اغلب تدریجی است. حساسیت در باب سلامت و بیماری- حساسیت در برابر غذا..

ظهور اسلام در عربستان نخست جامعه شبه‌الجزیره را از جاهلیت خارج کرد و ضمن ایجاد همدلی بین طوایف مختلف، زیر پرچم اسلام، به مرور قدرت‌های منطقه‌ای و پیرامونی را تحت تاثیر آموزه‌های خویش قرار داد و در نهایت غرب یعنی آخرین پایگاه حکومتی و اجتماعی را نه با شمشیر بلکه با اندیشه انسان‌ساز، هدف قرارداد و خود را به دروازه‌های آن رساند؛ گسترش اسلام با هرتحلیلی نشانگر نوعی انقلاب‌گری است که این مکتب الاهی در ذات خود نهفته دارد، چنان‌که اندیشمندان اندیشه سیاسی معاصر در ایران1 و جهان به آن اذعان ‌می‌کنند.

برای شناخت و بررسی هر پدیده‌ای ابتدا بایستی به تعریفی جامع و مانع از آن دست یافت و حدود واژ‌‌گان آن پدیده را شناخت. این بررسی و پژوهش واژگانی موجب می‌شود گفت‌وگو درباره آن پدیده، دقیق و از مغالطه و خطا تا حدودی ایمن باشد. شاید برای واژه انقلاب بتوان به تعداد اندیشه‌ورانی که درباره آن به بحث پرداخته‌اند، تعریف ارایه کرد. در برخورد با واژه‌ انقلاب، نوعی تغییر بنیادین تداعی می‌شود. از این رو در این نوشتار ابتدا به تبین و تعریف واژه انقلاب می‌پردازیم و سپس شاخص‌های انقلاب را بیان خواهیم کرد.

در طول تاریخ، حوزه شیعه حوزه‌ای انقلابی و همیشه‌ درگیر با جبهه مقابل بوده و در این درگیری، جامعه مومنین را راهنما بوده است. حوزه‌های علمیه، با محوریت فقهای شیعه، حلقه اتصال جامعه و ایمه معصومین(ع) و حلقه اتصال بین امام و اداره جامعه و پیشرفت دینی جامعه بوده‌اند. از آن‌جا که دشمن همیشه در اندیشه ضربه‌زدن به اسلام و انقلاب است، به پرورش افرادی می‌پردازد که رفتارشان با انقلاب سازگار نیست. از این رو حوزه علمیه به عنوان ستون انقلاب نباید اجازه دهد که این ستون آسیب ببیند. به فرموده مقام معظم رهبری: «اگر حوزه‌ قم را بخواهند از انقلاب تهی کنند، [این] چیز کوچکی است؟ انگیزه‌هایی وجود دارد برای این کار، بنده عرض می‌کنم اگر بخواهیم نظام اسلامی ‌ همین نظامی که الان تشکیلاتی دارد، قوای سه‌گانه‌ای دارد، نیروهای مسلحی دارد، دستگاه‌ها و سازمان‌های گوناگونی دارد‌ انقلابی بماند، اسلامی بماند، حوزه قم باید انقلابی بماند؛ اگر حوزه‌ قم انقلابی نماند، حوزه‌های علمیه اگر انقلابی نماندند، نظام در خطر انحراف از انقلاب قرار خواهد گرفت. حوزه‌ قم پشتوانه است. حوزه‌ علمیه قم بایستی به‌ عنوان یک حوزه‌ انقلابی، به‌عنوان مهد انقلاب، به‌عنوان آن کوره‌ آتشفشانی که همین‌طور دارد انرژی انقلابی را صادر می‌کند از خودش، حضور داشته باشد و ظهور داشته باشد.»

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم فرمودند: حوزه علمیه قم باید همچنان یک «حوزه انقلابی و مهد انقلاب» باقی بماند و رسیدن به این هدف، نیازمند اندیشه، تدبیر و برنامه‌ریزی دقیق است.

واژه‌ها و مفاهیم، ذبیحه‌های مظلومی هستند که بدون بسم‌الله در مسلخ اغراض شخصی و جناحی ذبح می‌شوند و خیلی‌ها به‌ویژه صاحبان قدرت ‌و ‌ثروت و سیاسیون آن‌ها را آن گونه که می‌خواهند معنا که نه، بزک می‌کنند تا مقصود خود را به کرسی بنشانند و امور را مطابق منافع خویش پیش برند...

حوزه علمیه قم، در هیچ دوره‌ای از تاریخ خود، چون امروز مورد توجه افکار جهانی نبوده و به همین سبب هم هرگز چون امروز دوست و دشمن نداشته است...

اگر انقلاب را به معنای یک دگرگونی همه‌جانبه و اساسی و زیر و رو کردن بنیان‌ها و ساختارهای یک جامعه شامل اوضاع اجتماعی و معیشتی، مسایل فرهنگی و اقتصادی و سیاست‌های بدانیم. بر اساس این تعریف، یک جنبش اجتماعی عمده که توده‌های مردم در تشکیل آن دخالت دارند، این دگرگونی را رقم می‌زند که پشتوانه آن نارضایتی از وضع موجود است. به  طور طبیعی، چنین حرکتی در سطح توده‌های اجتماعی مورد مخالفت عده‌ای قرار می‌گیرد که این دگرگونی را به نفع خود نمی‌دانند؛ پس آن‌ها هم با تمام توان وارد عمل شده، به هر شیوه ممکن به مقابله با این حرکت می‌پردازند و همین موجب می‌شود که هر انقلابی لاجرم نیازمند پرداخت هزینه‌هایی باشد که حتی ممکن است به قیمت جان افرادی از جامعه تمام شود...

ریزش‌ها و رویش‌ها منحصر در انقلاب اسلامی نیستند؛ از این روست که رهبر معظم انقلاب هم انقلاب اسلامی ایران را از آن استثنا نکردند. اشاره رهبر انقلاب در آستانه سیزده آبان به گروه پشیمان‌شده‌ها و از نفس افتاده‌های انقلاب و بیان یکی از ویژگی‌های آنان یعنی دنیازدگی و دنیاگرایی مساله‌ای است که قرآن کریم به آن اشاره کرده و همراهی‌ نکردن برخی افراد با مجاهدان فی‌سبیل‌الله و گریز از صحنه جهاد و شهادت را چسبیدن آنان به دنیا و برگزیدن دنیا به جای آخرت می‌خواند...

امام راحل(ره) نه‌تنها عالمی عارف بلکه انقلابی تمام‌عیار بود. او با همین روحیه انقلابی‌گری خود نهضتی را رهبری کرد که توانست تومار حکومت پادشاهی را در هم بپیچد، نظام سلطه را به چالش بکشد و روحیه انقلابی را در میان امت اسلامی زنده کند. مقاله پیش رو به ابعاد انقلابی‌گری امام چه در رهبری نهضت 15 خرداد و چه در دوران پس از انقلاب شکوه‌مند اسلامی ملت ایران می‌پردازد.

از روزی که امام(ره) در شانزده سالگی تفنگ به دست گرفتند و به مقابله با اشرار پرداختند تا روزی که یاران امام وصیت‌نامه‌اش را گشودند و پای سخنان حماسی ایشان نشستند، شعله‌های مقدس روحیه انقلابی در او هرگز خاموش نشد. نگاهی به چند سخن و موضع امام راحل در دوران نهضت و سال انقلاب نشان می‌دهد که آن برپا دارنده انقلابی جهانی، دعبل‌وار همواره چوبه دار را بر دوش داشت و چون اجداد طاهرینش شهادت را افتخار و مقابله با ستم را تکلیف شرعی و انقلابی خود می‌دانست...

امام خمینی(ره) که پیش از انقلاب، در بیان تفاوت خود با جریان عزلت‌نشین و مروجان اسلام آمریکایی فرموده بودند«من پاپ نیستم که فقط روزهای یک‌شنبه مراسمی انجام دهم و بقیه اوقات برای خودم سلطانی باشم و به امور دیگر کاری نداشته باشم»(صحیفه امام، ج1، ص270) در نیمه اردیبهشت 1362 پس از پی‌بردن به نبودن لایی داخلی روزنامه اطلاعات و توزیع نشدن آن در محدوده منطقه تجریش و جماران! تفاوت خود را با رهبران بلوک شرق و دنیای کمونیست آشکار ساختند. ایشان پس از دستیابی به این لایی روزنامه، دستور توقیف روزنامه اطلاعات را صادر کردند و با بیان این نکته که «من لنین نیستم که استالین یک روزنامه مخصوص او چاپ می‌کرد و می‌گذاشت جلویش و در سراسر شوروی روزنامه دیگری را منتشر می‌ساخت» تفاوت یک رهبر الاهی را با رهبران دیگر نمایان کردند. امام راحل(ره)در بیان علت دستور توقیف روزنامه اطلاعات نیز یادآوری کردند:«یک جایی من می‌بایست بایستم تا بدانند من بازی نمی‌خورم.» حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمود دعایی از این برخورد امام(ره) چنین یاد می‌کند...

هجرت امام(ره) از تهران به قم و اقامت نزدیک به یک‌ساله او در این شهر، این شایبه را در بین گروه‌ها و جریان‌ها و حتی برخی مردم ایجاد کرد که گویی امام به دنبال مدیریت سیاسی کشور نیستند. با هدایت‌های پیامبرگونه امام در قم و بازگشت به تهران، در اواخر این سال، امید کسانی که می‌خواستند انقلاب اسلامی را به سرنوشت انقلاب مشروطیت و نهضت‌ ملی، دچار و در نیمه راه با کنارزدن روحانیت و مردم، انقلاب را بلوکه کنند، نقش بر آب شد...

امام راحل(ره) در نامه‌ای به تاریخ 23 آبان 1361 درباره مرحوم حاج سیداحمد آقا خمینی می‌فرمایند: «... چون او را شخص مفیدی برای انقلاب می‌دانم، امیدوارم در کنار وفاداران به انقلاب و متعهدان در راه اسلام و هدف به خدمت هرچه بیش‌تر قیام کند و با برادران انقلابی و ایمانی در خط انقلاب و اسلام کوشش کند و از هیچ خدمتی مضایقه ننماید و پاداش از هیچ مخلوقی نخواهد...»...

آیت‌الله حاج شیخ علی قدوسی که پس از شهید بهشتی و شهیدان رجایی و باهنر به فیض شهادت رسید، از روحانیونی بود که تکلیف‌مداری، انقلابی‌گری و به میدان آمدن او و امثال او مانع شد که ایران انقلابی رو به غرب به نماز بایستد؛ همان‌گونه که امام راحل(ره) پس از اشاره به مظلومیت و اتهام‌خوری ایشان در اجرای عدالت می‌فرماید: «اگر این‌ها از روی عقل[عقل معادله‌گر، منفعت‌طلبانه] عمل کرده بودند و آن طوری که بعضی جبهه‌های سیاسی عمل می‌کنند ‌که آن‌ها هم مثل همین‌هایند‌ اگر این‌ها از روی عقل عمل کرده بودند، حالا هم رییس‌جمهور همان بود و همان وکلایی که فاسد بودند، همان جا بودند و می‌توانستند که به‌تدریج، کم‌کم بکشانند این جمهوری اسلامی را به مسایل غربی، همه هم رو به غرب نماز می‌خواندند.»...

اشاره: کسی نیست که تدین و تیزبینی او را انکار کند، هم در شناخت اسلام و ولایت و هم در درک درست از انحراف‌های فکری و سیاسی، حتی مخالفان فکری و سیاسی او را به انصاف و استقلال فکری یاد می‌کنند. سرپرستی کمیته‌های انقلاب اسلامی، عضو فقهای شورای نگهبان، وزیر کشور، نخست‌وزیر موقت، دبیر کل جامعه روحانیت مبارز تهران و... در کارنامه عالمی است که رهبری معظم انقلاب در پیامی به مناسبت رحلت او نوشت «همه‌جا و همه‌وقت در موضع یک عالم دینی و یک سیاستمدار صادق و یک انقلابی صریح ظاهر شد و هرگز ملاحظات شخصی و انگیزه‌‌های جناحی و قبیله‌ای را به حیطه فعالیت‌های گسترده و اثرگذار خود راه نداد.»...

وی درباره دیدارش با گورباچف، اظهار کرده بود که «بنده مسوولیت زندان‌ها را داشتم و وارد زندان کچویی شدم که به خانم‌های زندانی سرکشی داشته باشم. از دفتر اعلام شد: حاج احمد آقا از جماران دنبال شما هستند. با ایشان تماس گرفتم و ایشان گفتند: امام برای گورباچف نامه‌ای دارند که از بین خانم‌ها شما را انتخاب کرده‌اند و از بین آقایان هم آقای جوادی آملی و جواد لاریجانی را انتخاب کرده‌اند تا این نامه را به گورباچف برسانید؛ بنده استخاره کردم تا ببینم این کا را بپذیرم یا خیر که استخاره خوب آمد...

«موقعی که پدرم در بازار روسری می‌فروختند، بعضی‌ها می‌آمدند و با تعجب به ایشان نگاه می‌کردند و با تردید می‌پرسیدند «شما آقای لاجوردی هستید؟» وقتی جواب مثبت می‌شنیدند، ‌با حیرت تکرار می‌کردند «خود خود آقای لاجوردی؟» قیافه پدرم نسبت به اوایل انقلاب فرق کرده بود و خیلی‌ها دیگر ایشان را نمی‌شناختند، مضافا بر این‌که کسی توقع نداشت ایشان در مغازه‌ای فروشندگی کند.»...

مقام معظم رهبری: «من شان سینما را این می‌دانم. من می‌گویم امروز کلید پیشرفت این کشور، به میزان زیادی دست شماست؛ شما می‌توانید این نسل را یک نسل پیش‌رونده، امیدوار، پرشوق، معتقد به خود و معتقد به ارزش‌های اسلامی و ملی خود بار بیاورید؛ و همین‌طور می‌توانید این نسل را شرمنده، پشیمان، زیر سوال برنده افتخارات گذشته و زیر سوال برنده افتخار انقلاب و دفاع مقدس بار بیاورید.»...

دغدغه‌های ساختاری یک جامعه باعث تغییر کنش‌ها و واکنش‌های اجتماعی در گستره یک جامعه می‌شود، حال زمانی که خواسته‌های یک تغییر ساختار به معنای انقلاب، مبانی فرهنگی داشته باشد، بایستی آگاه‌سازی‌های متناسب با آن را نیز در متن مردم انجام داد و این اتفاق سرمنشا حسن یا قبح آن حرکت مردمی می‌شود؛ یعنی این که انقلابیون پایبند به اصول فکری آن جریان وقتی ادامه مسیر را همراهی می‌کند که توطیه‌های روانی و اتفاق‌های گوناگون، او را گمراه نکند و الا تجدیدنظرطلب می‌شود و اندک‌اندک به آغوش دشمن می‌رود؛ به سان همان فردی که پس از خواندن کتاب انقلاب هانا آرنت اعتراف می‌کند که چه اشتباهی کردیم انقلاب نمودیم!...

خلاصه وضعیت اکنون ما، غوطه‌خوردن و تنفس میان صدها پیج اینترنتی است. در هر سن و سالی، با هر سلیقه‌ای، با هر نوع نیازی و با هر ملیت و مذهبی! سهل است سخن‌گفتن از مشتی آمار و ارقام درباره کم و کیف گرایش به فضای مجازی که اگرچه زیاده شنیده‌ایم اما هنوز هم رعب‌آورند و البته بیش از آن‌که رعب‌آور باشند، تفکربرانگیزند...

اکثر متفکران عرصه رسانه و سینما معتقدند، تلویزیون و سینما به دلیل دارا بودن ابعاد پیچیده چیزی بیش از سرگرمی هستند، چرا که اغلب مخاطبان تلویزیون و سینما در موقعیت انفعالی از آن قرار دارند. یعنی بیش از هر زمان دیگری از واکنش‌های روزانه قدرت واکنش کم‌تری در برابر برنامه‌های پخش شده از تلویزیون دارند...