فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 38 (تابستان 1397)

عدالت و پیشرفت موضوع این شماره از ویژه‌نامه‌ی فرهنگ پویا می‌باشد. عدالت چیست و پیشرفت کدام است و نسبت این دو به یکدیگر چگونه است؟ بر اساس چه نوع رابطه‌ای، این دو مقوله، توامان موضوع بحث و بررسی قرار می‌گیرند؟ همین قدر روشن است که خداوند انسان را آفرید و به وی قدرت تفکر و تکلم عطا فرمود تا از روی درک سخن بگوید و برای فهم منظور دیگران به سخن آنان خوب گوش فرا دهد؛ « اول اندیشه وانگهی گفتار، وانگهی رفتار».

اگر بخواهیم بحث پیشرفت را از منظر قرآن مورد بررسی قرار دهیم، باید ابتدا به سه بحث کلی اشاره نماییم. اولین بحث، لغت ما به ازای پیشرفت در قرآن است. بحث دوم این است که قرآن با چه لفظ و صفتی از انسان و جامعه به عنوان پیشرفته نام می‌برد و سوم این که پیشرفت انسان و جامعه در قالب چه مولفه‌ای صورت می‌پذیرد...

پیشرفت در هر جامعه بستگی به فرهنگ و آموزه‌هایی دارد که در آن جامعه حاکم است و شاخصه‌های آن را دین و فرهنگ آن جامعه بیان می‌کند. جامعه‌ای پیشرفته است که شهروندانش به آموزه‌ها، تعالیم و دستورات اخلاقی و اجتماعی اسلام پای‌بند باشند و آن رفتارها را در جامعه‌ی خود به اجرا در آورند. در آن اجتماع که مردم و جامعه‌، این آموزه‌ها را سرلوحه‌ی برنامه‌های زندگی خویش قرار دادند، پیشرفت تحقق خواهد یافت. بنابراین پیشرفت جوامع و انسان‌ها در پیشرفت فکری و اعتقادی و علمی است که از حق سرچشمه گرفته باشد و اساس آن را اعتقادات صحیح تشکیل دهد. چنین جامعه‌ای در همه‌ی ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی ، فرهنگی و علمی پیشرفت خواهد کرد. هدف اصلی این مقاله بررسی عمده‌ترین عوامل موثر در پیشرفت جامعه‌ی مطلوب از دیدگاه امام علی† در نهج‌البلاغه است.

«در فکر پیشرفت باشید، در فکر این باشید که به جلو بروید، برنگردید به عقب. اگر انحطاط اخلاقی یا فکری حاصل بشود، این برگشت به عقب است و ارتجاع و اگر پیش بروید و با همان خلقی که در مبارزه برای شما پیدا شد و همان تحولی که در اول انقلاب برای شما پیدا شد و با همان تحول، بساط ظلم را به هم پیچیدید، انشاءالله رو به قرآن می‌روید و رو به اسلام و رو به خدا، صراط مستقیم، همان راه اسلام و خدا را طی کنید که صراط انسانیت است. راه همین است، راه مستقیم همین است.»

پیشرفت به معنای تحرک دایمی است. اگر دقت کنیم، پیشرفت، هم راه و مسیر است، هم هدف است. ما می‌گوییم هدف، پیشرفت است؛ در حالی که پیشرفت یعنی حرکت به جلو. چطور حرکت به جلو می‌تواند هدف قرار بگیرد؟ توضیحش این است که پیشرفت انسان هرگز متوقف نمی‌شود. یعنی خدای متعال انسان را آن‌چنان آفریده است که حرکت او به جلو در میدان‌های مختلف، هیچ وقت به حد یقف نمی‌رسد. به هر مرحله‌ای که شما برسید - چه در مراحل مادی و چه معنوی - مطمینا توقف در آن مرحله، برای انسان علاقه‌مند به پیشرفت، معنا ندارد. بنابراین پیشرفت، هم راه است، هم هدف است. باید دایم به حرکت ادامه داد و پیش رفت.

به دنیا به چشم پلی نگاه می‌کند که روبروی هر انسانی تا مقصد آخرت زده شده است و از همین‌رو چون همه‌ی عالمان ربانی بهره هر انسانی را از دنیا تنها توشه‌ای به اندازه حرکت بر روی این پل می‌داند و پیشرفت را نیز حرکت مومنانه و به‌روز بین دو نقطه‌ی مبدء تا مقصد معنا می‌کند، از منظر این حکیم متاله پیشرفت واقعی؛ اصالت دادن به بعد معنوی و قرب الهی و حرکت به سوی کمال است که ابعاد دیگر ذیل این بعد تعریف می‌شوند و هر پیشرفتی بریده از حرکت به سوی کمال را «پس‌رفت» و حتی نمی‌توان «درجازدن» نامید چرا که انسان اشرف مخلوقات و هدف خلقت حرکت به سوی خدا است. تصمیم تحریریه همانند گذشته دیدار با علامه مصباح‌دامت برکاته و زیارت معظم‌له و نشستن پای صحبت‌های گرم و صمیمی ایشان به ویژه در خصوص موضوع مجله بود، اما مشاهده‌ی بیانات جامع این عالم برجسته در باره «پیشرفت» ما را از تصدیع وقت گران‌بهای ایشان منصرف و بر آن شدیم تعریف و نگاه حضرت علامه به موضوع مجله را در قالب پرسش و پاسخ در اختیار مخاطبان مجله قرار دهیم. آن چه پیش‌رو است نگاه شخصیتی به مقوله پیشرفت است که خود از پیشکسوتان استخدام آخرین نوآوری‌ها و ابزارهای نوین در پیشرفت و تعالی در حوزه‌ی فعالیت‌های دینی و تبلیغی و دعوت کننده‌ی جوانان این سرزمین برای جانماندن از قافله‌ی پیشرفت‌های جهانی در همه‌ی عرصه‌های زندگی است، شخصیتی که با نگاهی منظومه‌ای به مقوله‌ها، پدیده‌ها و حرکت‌ها در این عرصه، هم با زیربنا قرار دادن پیشرفت معنوی به قصد قرب و کمال، تلاش برای پیشرفت‌های دیگر را در تضاد با این زیربنا نمی‌بیند...

از یک سوی مقوله‌ی پیشرفت جزء اهداف و آرمان‌های دلکش ملت‌ها و بسیاری از دولت‌ها است و از سوی دیگر از منظر اسلام پیشرفت حقیقی در گروی همراهی آن با عدالت است؛ چنان که امام علی† فرموده‌‌اند: «دادگستری مایه‌ی قوام فرمانروایی و جامعه است.» و «ملاک و معیار سیاست و تدبیر کارها عدالت به شمار می‌آید.»؛ حال از آن جا که یکی از مهم‌ترین ارکان اداره‌ی جامعه زمامداران و مدیران جامعه هستند، به طوری که بدون حمایت آنان حرکت به سوی آرمان‌ها بسیار دشوار است؛ بررسی رابطه‌ی پیشرفت با عدالت‌ورزی مدیران امر مهمی است که موجب تحقق توسعه‌ی عدالت محور می‌گردد. در این مقاله ضمن تعریف توسعه و عدالت، رابطه‌ی توسعه با عدالت محوری نظام و ناظمان سیاسی بررسی شده است...

از جمله سوالاتی که در مقابل متفکرین قرار دارد موضوع اصالت فرد و یا جامعه است. عده‌ای از متفکران بر این باورند که اگر فرد رشد یابد جامعه نیز رشد می‌یابد و عده‌ای دیگر اصالت را به جامعه داده و بر این باورند که این جامعه است که فرد را می‌سازد و افراد مصنوع جامعه هستند؛ اما بر اساس بینش اسلام ناب فرد و جامعه در تعامل با یکدیگر هستند و رابطه‌ی دو سویه دارند. پیشرفت و رشد فرد در پیشرفت جامعه و پیشرفت جامعه در پیشرفت فرد موثر است. باتوجه به معنای پیشرفت از منظر اسلام ناب که به سعادت رسیدن فرد و جامعه است، در این نوشتار در صدد برآمدیم تا عوامل موثر پیشرفت فرد را از نگاه دینی عنوان کنیم...

برای بررسی مفهوم و مبانی پیشرفت، نگاهی به دیدگاه‌ها و اندیشه‌های چهار عالم نامدار معاصر انداختیم تا از این رهگذر، مفهوم پیشرفت و توسعه مشخص شود. مقاله‌ی حاضر، بررسی دیدگاه‌ها و نظرات حضرات آیات شهید مطهری، شهید بهشتی، مکارم شیرازی و جوادی آملی است...

آیت‌الله حاج‌شیخ محسن اراکی را می‌توان از شاگرد برجسته‌ی یک نسل از بزرگان و برجستگان نجف اشرف با روحیه انقلابی برشمرد که با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، خود را وقف نظام مقدس اسلامی کرد. او که آغاز مسئولیت‌هایش با حکم شهید قدوسی و ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی آبادان و خرمشهر در سال 1359 بود، بنیانگذاری «سپاه بدر» و نمایندگی مقام معظم رهبری در اروپا و نمایندگی مجلس خبرگان رهبری و... را در کارنامه خود دارد و در سال 1391 با حکم مقام معظم رهبری به دبیر کلی مجمع تقریب مذاهب اسلامی منصوب شد. هم اکنون این شخصیت علمی و انقلابی در کنار این مسئولیت خطیر و تدریس و تحقیق و همچنان به دفاع از مبانی نظام مقدس اسلامی می‌پردازد، ویژگی‌های این شخصیت علمی و انقلابی، مجله فرهنگ پویا را بر آن داشت تا درباره «پیشرفت و عدالت» با وی به گفت‌وگو بنشیند. آن چه در ادامه می‌آید مصاحبه با شخصیتی است که هم در عرصه اندیشه و هم در حوزه عمل، میدان‌های گوناگونی را پشت سر نهاده است...

کم سخن است و پرکار، وقتی هم سخن می‌گوید، آرام و آهسته و با متانت واژه‌ها را بر زبان می‌آورد. همین مقدار هم که سخن می‌گوید در چهارچوب و نظام‌مند است، درست مثل پدر بزرگوارش علامه مصباح یزدی. او که از سال 1353 وارد حوزه علمیه شد و تا سال 1369 دروس حوزوی را تا سطوح عالی گذراند، دوره کارشناسی ارشد فلسفه تطبیقی را در دانشگاه مک‌گیل کانادا به پایان رسانیده است و هم اکنون عضو هییت علمی و دانشیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€ و مدیر مسیول فصلنامه علمی پژوهشی «معرفت فلسفی»، صاحب امتیاز نشریه دیدار آشنا و... است. این نویسنده کتاب «نظام اندیشه اسلامی در مصاف با چالش‌های معاصر» در بسیاری از کنفرانس‌های علمی و تخصصی در زمینه‌های فلسفه، دین، فلسفه دینی و فلسفه علوم انسانی در داخل و خارج از کشور شرکت جسته و مقالات بسیاری نیز ارایه داده است. فرهنگ پویا با این استاد حوزه و دانشگاه در اتاقی کوچک در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€ درباره «پیشرفت علمی عدالت‌محور» به گفت‌وگو نشست که حاصل آن تقدیم می‌گردد...

کارآمدی نظام جمهوری اسلامی، یکی از مهم‌ترین مباحثی است که محافل فکری دانشگاهی و حوزوی را مشغول خود ساخته است. یک نظام یا مجموعه یا هر تشکیلاتی اهدافی دارد که فعالیت‌های خود را در جهت رسیدن به آن اهداف سازمان‌دهی می‌کند. کارآمدی بر اساس هم‌سویی فعالیت‌ها با اهداف و بیشترین میزان دستیابی ممکن به اهداف، تبیین می‌شود. اگر فعالیت‌های یک نظام در جهت رسیدن به اهداف و برنامه‌های مورد نظر باشد و با هر مجموعه فعالیت، بالاترین میزان دسترسی ممکن به اهداف حاصل شود؛ آن نظام، کارآمد ارزیابی می‌شود. یکی از اهدافی که در بررسی حرکت چهل ساله‌ی نظام جمهوری اسلامی باید در کانون توجه قرار بگیرد، عدالت اقتصادی است. در واقع یکی از عواملی که موجب می‌شود نظام ما یک نظام ناکارآمد جلوه کند، بی‌عدالتی و اجرا نشدن عدالت در جامعه است. این‌که عدالت اقتصادی به عنوان یکی از اهداف انقلاب اسلامی محقق شده است یا خیر و اگر تحقق یافته است تا چه میزان محقق شده و اگر به آن نرسیده‌ایم چرا نرسیده‌ایم و برای رسیدن به آن چه کارهایی را باید انجام دهیم و چه لوازمی نیاز دارد؟ سوالاتی بود که ما را بر آن داشت تا ضمن مصاحبه با دکترسیدمحمدکاظم رجایی، عضو هییت علمی موسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، در پی پاسخ‌های آن برآییم. ضمن تشکر از ایشان که وقت خود را در اختیار نشریه فرهنگ پویا قرار دادند، مشروح این مصاحبه در ذیل تقدیم می‌گردد...

از مهم‌ترین مباحث موجود در فلسفه‌ی سیاسی، اصل عدالت است. شاید بتوان گفت همه‌ی فلاسفه‌ی سیاسی به نحوی به بحث عدالت پرداخته‌اند؛ بنابراین گستره‌ی زمانی این بحث به ازای اندیشه‌های سیاسی از عصر کلاسیک تاکنون است. اگرچه زمانی بحث اساسی فلاسفه‌ی سیاسی عدالت بود و زمانی هم بحث اساسی آن‌ها مفاهیم دیگری مثل آزادی می‌شد و عدالت تحت‌الشعاع آن مسایل قرار می‌گرفت ولی به هر حال بحث عدالت چه به طور مستقیم و چه به طور غیرمستقیم مورد توجه فلاسفه‌ی سیاسی بوده و هست...

تحقق پیشرفت عدالت‌محور، نیازمند حرکت جمعی جامعه و نایل آمدن آن به درک صحیحی از کمال و رابطه‌ی آن با نگاه توحیدی است؛ چرا که یکی از ویژگی‌های اساسی انسان، غایت‌گرایی و حرکت به سمت هدف مطلوب و قدم نهادن در فضایی بهتر می‌باشد؛ لذا توجه به بحث مفهوم کمال، ویژگی‌های آن و شیوه‌ی دستیابی به آن و... از جمله مواردی است که هر جامعه‌ای را که قدم در مسیر پیشرفت عدالت‌محور می‌گذارد و ناچار از تبیین چیستی و حقیقت آن است...

عدالت به عنوان رکنی از مباحث اسلامی در ساختار جامعه و رفتارهای انسانی، امری اثرگذار و بدیهی است؛ بنابراین باید با باز تعریف درست از آن با تمسک جستن صحیح از منابع فقهی، در صدد ایجاد پیشرفت همه جانبه و صحیح در جامعه‌ بود. در تعریف مفهوم عدالت سه گونه تعریف: توازن، تساوی، رعایت استحقاق‌ها و عدم‌تبعیض‌ها و یا «اعطاء ذی کل حق حقه» را آورده‌اند. آن‌چه که در این تعاریف می‌توان به آن تمسک کرد همان تعریف سوم است؛ یعنی عدالت عبارت است از: دادن استحقاق و حقی که هر انسان موجب خلقت خود بالقوه و به موجب کار و فعالیت خود بالفعل به‌دست آورده است. در نقطه‌ی مقابل آن ظلم است که آن‌چه را که فرد استحقاق دارد به او ندهند و از او بگیرند و نیز تبعیض است که در شرایط مساوی موهبتی را به یکی بدهند و از دیگری دریغ بدارند...

نیمه‌ی دوم قرن بیستم، شاهد چرخشی در توجه به مساله‌ی عدالت است. نقطه‌ی عطف این چرخش را می‌‌توان «جان رالز» و نظریه‌ی عدالتش دانست. غالبا بحث از تطور مفهومی عدالت را با یونان باستان آغاز می‌کنند. اندیشه‌پردازی متفکران یونان باستان از عدالت، همچون بسیاری از مفاهیم نظری در مابعد‌‌الطبیعه، اخلاق و سیاست را نمی‌توان نادیده گرفت. اما یونان آغازگر تامل پیرامون اکثر این مفاهیم نیست. یونان باستان، به ویژه در دوره‌ی طلاییش، شاگرد خوب تمدن‌های غنی آن روز، یعنی مصر، آسیای صغیر، ایران، بین‌النهرین، هند و چین است. شاید کمتر شاگردی در تاریخ، مانند یونانیان از آموزگارانش پیشی گرفته باشد؛ اما بی‌تردید یونان نقطه‌ی آغاز نیست. این نوشته نمی‌خواهد تطور مفهوم عدالت در حوزه‌های تمدنی تاثیرگذار بر یونان باستان را بررسی کند. موضوعش تحولات مفهومی عدالت در غرب است. از متفکران یونانی و رومی عهد باستان و الهی‌دانان مسیحی قرون وسطی نیز به سرعت عبور می‌کند تا به دوره‌ی مدرن و عصر حاضر برسد...

در روزگاری نه چندان دور، تقریبا چند دهه قبل، آن چه فهم متفکران و دانشمندان غربی از توسعه را تشکیل می‌داد، به پول، بازار و اقتصاد محدود می‌شد. رفته رفته آن‌ها دریافتند که برنامه‌ریزی برای توسعه‌ی اقتصادی و بازارهای جهانی، بدون توجه به امر فرهنگی و زیست اجتماعی ملت‌ها اتفاقی معیوب است. امروز آن‌ها تاکید دارند که آن چه به عنوان شاخصه‌های توسعه‌ی اقتصادی مطرح می‌شود، حتما باید در نسبت با فرهنگ و توجهات مردم‌شناسانه شکل گرفته باشد؛ لذا توسعه از ترقی محض در اقتصاد، به توسعه‌ی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز تسری پیدا کرد. برخی از آن‌ها حتی تاکید دارند که امر فرهنگی باید از یک عنوان حاشیه‌ای که به مثابه‌ی قیدی لازم برای توسعه‌ی اقتصادی است فراتر رفته و به عنوان بن‌مایه‌ی اصلی و در ماهیت توسعه‌ی اقتصادی لحاظ شود...

علی‌رغم کوچکی گروه‌ها و دسته‌‌های سیاسی گوناگون در برابر حرکت اصیل و ریشه‌دار نهضت دینی و مردمی ایران به رهبری امام خمینی€؛ این گروه‌ها و دسته‌‌ها از چنان تنوع اعتقادی، فکری و رفتاری برخوردار بودند که شاید هیچ نهضت و انقلابی با چنین پدیده‌های متکثر با ادبیات‌های متفاوت روبرو نبود، گویی جریانی پنهان برای هر گروه اجتماعی و هر فرد با گرایش خاصی، گروهکی خلق کرده بود که با شعاری جذاب و آغوشی باز پذیرای قشر و طیف و گروه خاصی باشد. هدف اصلی همه‌ی این جریانات و دسته‌ها جلوگیری از تبدیل یک انقلاب از دل نهضت دینی و مردمی بود؛ از این‌رو برخی از گروه‌ها با زدن ماسک دینی به صورت، خود را در بین مردم و مساجد و حسینه‌ها جا دادند تا با شکار جوانان انقلابی ضمن لاغر کردن پیکره‌ی‌ حرکت اصیل از سازمان‌دهی و انسجام آنان بکاهند و برای نیل به اهداف خود متمسک به شعارهای جذاب شدند که یکی از آنان سردادن شعار «عدالت» و «عدالتخواهی» بود، در کنار این جریان نفوذی در پیکره‌ی نهضت باید اذعان داشت که گرچه پیکارهای سیاسی همه‌ی ‌گروها و دسته‌های غرب‌گرا و شرق‌گرا، رنگ و صبغه‌ای متفاوت داشت ؛ اما تقریبا تمامی آنان با شدت و ضعفی خاص، سخن از برپایی عدالت و برداشتن فاصله‌ی طبقاتی سخن به میان می‌آورند، حتی گروه‌های ملی‌گرا و متمایل به دنیای غرب. هرچند که بیشتر آنان در عمل اعتقادی به آن نداشتند...

بازار سکه و ارز در چند هفته‌ی اخیر دچار التهابات فراوانی شده است به طوری که شاهد بودیم ظرف مدت چند روز نرخ دلار از حدود هفت هزار تومان به بیش از ده هزار تومان رسید و هم‌چنین قیمت هر قطعه سکه تمام بهار آزادی از یک و نیم میلیون تا مرز چهار میلیون تومان رسید. به راستی علت این شوک اقتصادی چیست؟ چه مقدار از این نوسانات طبیعی و چه مقدار از آن غیرطبیعی است؟ مهم‌ترین عوامل این التهابات کدامند؟ برای پاسخ به این سوالات بهتر است با مروری بر ماهیت دلار به عنوان ارز معیار در تبادلات جهانی، بدانیم چه مقدار از این نوسانات مربوط به ذات دلار است و چه مقدار آن ناشی از سایر عوامل است...

بی‌شک نفوذ در لایه‌های مختلف نظام اسلامی و تغییر در نگرش‌ها و باورها در طول تاریخ باتلاش دشمنان قسم خورده‌ی ما بارها تجربه شده است. یکی از مهم‌ترین پروژه‌های نفوذ در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، نفوذ فرهنگی است که از این طریق یا به دنبال گنجاندن عناصر غیرخودی در مراکز تصمیم‌ساز نظام و در بین افراد خودی بوده‌اند و یا با پیاده کردن طرح‌ها و برنامه‌های خود، درپی تضعیف ارزش‌ها و باورهای دینی بوده‌اند که اگر بخواهیم به مواردی از آن اشاره کنیم می‌توانیم برنامه‌هایی؛ همچون سند تنظیم خانواده و کنترل جمعیت، آزادی گسترده‌ی سقط جنین، تنظیم سند مبارزه با خشونت علیه کودکان، تنظیم قانون منع ازدواج زیر هیجده سال و موارد مانند آن را نام برد. جدی‌ترین پروژه‌ای که در این راستا دشمنان ما دنبال کرده اند و در سال‌های اخیر به اجرا در آمده است، پروژه‌ی «برجام فرهنگی» است. برجام فرهنگی در ایران به «سند 2030» معروف است. این سند در قالب یک برنامه‌ی آموزشی توسط یونسکو، وابسته به سازمان ملل متحد، تهیه و تنظیم شده است و در آن راهبردهای اصلی آموزشی و تربیتی متناسب با فرهنگ و ارزش‌های آمریکایی و اروپایی ذکر شده است. تبلیغات وسیعی در دهه‌ی هفتاد مردم کشور را به فرزندنیاوری! تشویق می‌کرد تعبیر قرآن کریم: دشمنان شما به دنبال فساد و تباهی در زمین و از بین بردن زراعت و نسل هستند.(و یهلک الحرث و النسل، سوره‌ی بقره آیه 205)...

چند سالی ا‌ست که بحث پیوستن ایران به کارگروه اقدام ویژه‌ی مالی برای مبارزه با پول‌شویی و تامین مالی تروریسم موسوم به «FATF »در محافل فکری و سیاسی کشورمان مطرح است. غربی‌ها نیز پیوستن ایران با این گروه را مجوزی برای مراودات تجاری بین‌المللی خصوصا در فضای پسابرجام می‌دانند که درستی یا نادرستی این ادعا موجب شده است تا بحث‌های فراوانی پیرامون آن شود؛ به طوری که بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس نگرانی‌های متعدد و بسیار جدی در این زمینه داشتند...

14شهریور ماه 97 شاهد عروج رحمانی دانشمند فرزانه، مهاجر الی‌الله، حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج شیخ حسن عرفان (رضوان‌الله علیه) بودیم؛ شخصیت گران‌مایه، ادیب بی‌مثال و سخنور توانایی از میان جمع دوستان و آشنایان به دیار باقی شتافت که خداگرایی، تهجد و شب‌زنده‌داری، معرفت‌طلبی، عشق‌ورزی و ابراز ارادت و مودت خالصانه به اهل‌البیت‰ ولایت‌مداری، کمال‌گرایی علمی و معنوی، دانش‌اندوزی، بصیرت‌افزایی، نکته‌سنجی، ابتکار و خلاقیت در اندیشه‌ورزی، انگیزه‌مندی فوق‌العاده در انجام رسالت الهی، عدالت‌محوری، شفقت بی‌حد نسبت به مردم، هم‌نوایی با بینوایان، هم‌دردی با دردمندان، اهتمام به رفع گرفتاری دیگران، ایثار و ازخودگذشتگی، ساده‌زیستی وصف‌ناشدنی، بی‌تکلفی و بی‌تعلقی و... بخشی از خصایل و فضایل و سجایای معنوی و علمی و مردمی او به شمار می‌رفت. وی فرهیخته رسالت‌مدار و وظیفه‌شناسی بود که همواره آرزوی پیشرفت و تعالی نظام و کشور را در سر می‌پروراند و با تمام وجود شیفته تجلی مقاصد و آرمان‌های انقلاب اسلامی در دو سطح داخلی و بین‌الملل، به ویژه تحقق عدالت اجتماعی بود. بدیهی است با چنین اوصافی کمتر کسی بتواند فقدان آن عزیز سفرکرده و آن اندیشمند مجاهد را جبران کند...

مجله پویا که می‌آمد آرام پشت میز تحریریه می‌نشست و ساعت‌ها؛ پژوهش‌ها و نگاشته‌های خود را مرور می‌کرد و گاهی هم نوت‌بوکش را به اینترنت وصل و آخرین اخبار سیاسی و فرهنگی را رصد می‌کرد. در بحث و گفت‌وگو و محوریابی برای مجله اعضا را یاری می‌کرد. گاه به بحث‌وگفتگو پیرامون موضوع مجله می‌پرداخت و در برخی از جلساتی که تحریریه به محضر علامه مصباح می‌رفتند حضور پیدا می‌کرد، فقط به همفکری و همراهی بسنده نمی‌کرد و در برخی از موضوعات مجله دست به قلم می‌شد، مقالات او در مجله پویا جزء مقالات مبنایی و راهبردی بود...

پیشرفت بدون عدالت، مولودی جز نظامی طبقاتی ندارد؛ نظامی که در آن، طبقه بی‌درد و مرفه گنج‌وران و زرسالاران با در انحصار گرفتن دستاوردهای آن، در نوک هرم قدرت قرار می‌گیرند، و مستضعفان و پابرهنگان زیر چرخ‌های توسعه و پیشرفت تکنوکرات‌های افزون‌خواهش با درآمدی حداقلی خرد خواهند شد...