فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 4 (تیر 1386)

همان‌گونه که آحاد انسانی دایما در حال تحول و در معرض شدن و دگرگونی هستند، جوامع بشری نیز دستخوش تحولات گوناگون، در جاری زندگی اجتماعی فرهنگی می‌باشند. اساسا، نه تنها انسان‌ها، که جهان آفرینش نیز، همواره در حال تغییر، دگرگونی و تحول است. بدین ترتیب، تحول لازمه هستی و زندگی است، به گونه‌ای که جایی را نمی‌توان خالی از تحول دید و تاریخی را نمی‌توان فارغ از تحول شناسایی کرد. چیزی که هست هر تحولی لزوما به پیشرفت نمی‌انجامد...

آنچه که در این جمع پرشور، پراستعداد و پرشوق مشاهده می‏کنم، برای من در حکم یک اشارت بزرگ است. جمع های دانشجویی در اغلب نقاطی که ما توفیق پیدا می‏کنیم در بین این عزیزان شرکت کنیم، همین‏طورند. شما هم یکی از مجموعه‏ های بزرگ دانشجویی کشور هستید؛ البته در گنجایش این تالار، بخشی از مجموعه‏ ی عظیم دانشجویی استان تشریف دارید که من خواهش میکنم سلام من را به بقیه‏‌ی دانشجویان و استادان که عزیزان ما هستند برسانید...

در لابه لای فرصت‌هایی که همگی را در خدمت به مردم سپری می‌کند با او به گفت‌وگو نشستیم. معتقد است که باید یک ستاد مدیریت برای کار تخصصی و کارشناسی درباره مدیریت تحول ایجاد شود، تا مفاهیم کلی و آرمان‌هایی که رهبر معظم انقلاب درباره این موضوع در نظر دارند، را عملیاتی کند؛ تا متناسب با پیشرفت کار، منابع و امکانات کشور را بسیج و جهت‌دهی کند؛ تا روزی فرا رسد که نظام اسلامی بر فراز قله اداره جهان بایستد. نخستین سابقه او را در اسناد و گزارش‌های به جا مانده از فعالیت در گروه انقلابی «منصورون» می‌توان جست و جو کرد؛ روزگار دانشجویی و فعالیت سیاسی علیه رژیم طاغوت و ارتباط فکری با شهید آیت الله مطهری و آیت الله مصباح یزدی. مجاهدت مستمر سردار ذوالقدر در حماسه هشت سال دفاع مقدس و سال‌های پس از آن به عنوان رییس ستاد مشترک و سپس جانشین فرمانده کل سپاه، او را از جهد و جهاد علمی باز نداشت. تالیف آثاری چون «قصه غربت غربی» (گفتاری در مبانی فرهنگ و تمدن غرب)، «رویکردی مدیریتی به عهدنامه مالک اشتر»، «اصلاحات آمریکایی» ترجمه «همگام با حسین علیه السلام» و «سقوط اسراییل» که به تازگی توسط انتشارات بوستان کتاب به چاپ رسیده، بخشی از فعالیت علمی و پژوهشی این دانش آموخته مدیریت و عضو هیات علمی دانشگاه امام حسین(ع) است. مطالعات گسترده دکتر ذوالقدر در قلمرو مدیریت و تجربه گران‌سنگ مدیریتی وی، سبب شد تا در یکی از اتاق‌های طبقه هجدهم وزارت کشور، با جانشین و معاون امنیتی انتظامی وزیر کشور به گفت‌وگو درباره «مدیریت تحول» بنشینیم...

آقای دکتر قدیری ابیانه: استراتژی به معنی راه است. راه رسیدن از نقطه موجود به نقطه مطلوب در آینده. بنابراین ما باید نقطه موجود را خوب بشناسیم؛ نقطه مطلوب در آینده را هم شناسایی کنیم و مشخص کنیم؛ به اصطلاح «هدف گذاری» کنیم. بعد راه‌های رسیدن به این نقطه را شناسایی کنیم. هر یک از این راه‌ها را «استراتژی» می‌گویند. مرحله بعدی انتخاب بین این راه‌هاست که به آن «استراژی بهینه» می‌گویند...

اگر بخواهیم تعریفی ساده و گذرا از مدیریت ارایه دهیم، عبارت است از: سازماندهی، به کارگیری بهینه، هدایت و کنترل همه عوامل در اختیار، برای رسیدن به وضعیت هدف یا وضعیت مطلوب. اولین لازمه مدیریت موفق در چنین تعریفی، شناخت هدف مطلوب است. کسی (گروه و هیاتی)‌ که می‌خواهد مجموعه‌ای از رفتارها و امکانات را جهت دهی و سازماندهی کند تا آن را به سمت هدف مطلوبی سوق دهد، باید آن هدف را بیش از همه و بهتر از همه بشناسد. البته غیر از شناخت، اعتقاد به هدف هم لازم است؛ به عنوان مثال، اگر کسی بخواهد مدیریت مجموعه کوچکی مثل یک مدرسه را به عهده گیرد، اولین شرط موفقیت این است که بداند مدرسه برای چه تاسیس شده و به آن هدف، باور داشته باشد. شرط دوم، شناخت وضعیت موجود است...

ظهور خورشید تابناک اسلام سرآغاز بزرگ‌ترین انقلاب تاریخ و پایه‌گذار ژرف‌ترین تحول بشری است. و امروز امتداد این تحول چون طوفانی سرتاسر کره خاکی را درنوردیده است و در این میان بی‌گمان نقش پیامبر خاتم(ص) در جایگاه مدیر این تحول، اساسی و برجسته است. نگارنده با بازخوانی چهار اصل کلیدی «مساوات»، «برادری»، «رحمت» و «شورا» مدیریت تحولات در سیره مدیریتی پیامبر اعظم(ص) را به بررسی نشسته است...

کره زمین، زیر پای انسان، تا واپسین لحظات آفرینش به چرخش دوار خود ادامه خواهد داد و این گردش مجالی برای ایستادن انسان باقی نمی‌گذارد. وجود خاکی تا آنگاه که راه می‌رود زنده است و لحظه‌ای توقف و ایستایی او برابر است با سقوط و مرگ. انسان آفریده شد برای تحرک و برای جستجوی تحول و ایجاد تغییر. حرف ما این است: «با تحول باید سینه به سینه شد. از تحول باید استقبال کرد. تحول را باید مدیریت کرد...

مدیریت عبارت است از دانش و هنر به کارگیری منابع سازمانی(انسانی، مالی، فیزیکی و اطلاعاتی) برای دستیابی به اهداف سازمان به شیوه مطلوب؛1 یادداشت حاضر سعی دارد به طور خلاصه ضرورت تحقق مدیریت اسلامی را بیان کند...

اسلام با داشتن برنامه‌ای جامع و جهانی، داعیه‌دار خوشبختی و سعادت حقیقی انسان در زندگی دنیوی و اخروی اوست. این دین الهی با عبور از راه‌های پر پیچ و خم تاریخ، هر روز تازه تر از پیش نقش خود را در هدایت جامعه انسانی نمایان می سازد و از آنجا که سنت الهی بر آن قرار گرفته است که در پایان تاریخ، حکومت جهانی عدل، توسط آخرین امام معصوم شیعیان، حضرت مهدی موعود (ارواحنا فداه) بر پا شود، سرعت حادثه ها و اتفاقات جاری جهان، واضح تر از گذشته پرده از نقش بی مثال اسلام در تعالی حیات بشر کنار می زند. این مقاله بر آن است تا تاثیر اسلام بر تحولات جهانی را از آغاز بعثت حضرت محمد(ص) تا پایان حکومت مسلمین بر اروپا بررسی نماید؛ خواننده را از قدرت عظیم و جریان ساز اسلام در اعصار گوناگون آگاه کند و حرکت و بیداری او را برای نیل به آخرین تحول جهانی، با فراهم آوردن زمینه های ظهور منجی جهانیان برانگیزد...

یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌ها، تمدن ایرانی است. ایرانیان به لحاظ علوم تاریخ و موسیقی، ستاره‌شناسی و ادبیات و پند و اندرز و شرح حال بزرگان، مهم‌ترین بودند، اما آنچه سبب تحولی شگرف در این تمدن کهن شد، اسلام بود. صحنه علم و فرهنگ، وسیع‌ترین و پر شورترین میدان خدمات ایرانیان به اسلام است. اکثر آثار اسلامی در علوم دینی و در رشته‌های دیگر به اندیشه و اراده دانشمندان مسلمان ایرانی خلق شد. ادب، فقه، حدیث، تفسیر، کلام، فلسفه و تصوف در قرون نخستین اسلامی پایه‌ریزی شد. هزاران فقیه، مجتهد، مفسر، محدث و سیاستمدار و... مبانی و قواعد اسلامی را پایه ریزی کردند. ادوارد براون در کتاب تاریخ ادبیات می‌نویسد: «اگر از علومی که عموما به اسم عرب معروف است اعم از تفسیر و حدیث و الهیات و فلسفه و طب و لغت و ترجمه احوال و حتی صرف و نحو زبان عربی، [اگر] آنچه ایرانیان در این مباحث نوشته‌اند را مجزا کنید، بهترین قسمت آن علوم از میان می‌رود.»...

شاید بتوان ضرورت پرداختن به مدیریت تحول را در چند بخش به طور خلاصه بیان کرد که از آن جمله است:1. ضرورت تبیین و ایجاد حساسیت در میان نخبگان پیرامون بحث حیاتی تحول که چندی قبل توسط رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ایران طرح شد؛
2.وقوع حرکت و تحول شگرفی که تحت عنوان « نهضت نرم افزاری» در کشورمان آغاز شده و ایران اسلامی به مدد استعدادها و ظرفیت‌های بالای خود، دروازه‌های جدید را فراروی زندگی بشری گشوده و به دنبال تحول اساسی در حیات بشر از منظر و نگاه توحیدی و مبتنی بر اسلام ناب محمد(ص) است.
3.سر رشته و مبنای هرگونه تحول مثبت رو به پیشرفت در کشور، ایجاد و گسترش «فرهنگ تحول منجر به پیشرفت» و نهادینه کردن تحول در جامعه و آحاد انسانی است. به بیان دیگر، در بستر فرهنگ و ساخت فرهنگی است که جامعه انسانی، تحول و دگرگونی معطوف به پیشرفت را شاهد خواهد بود...

امام خمینی(ره) به عنوان رهبری فرهیخته و مدیری توانمند، شایستگی‌های منحصر به فرد خویش را در مدیریت و رهبری تحولات ایران، جهان و منطقه بارها به اثبات رساندند. در این نوشتار سعی خواهیم کرد، مبانی فکری ایشان را در چگونگی مدیریت این تحولات مورد ارزیابی قرار دهیم. ناگفته پیداست که نمی‌توان در این نوشتار کوتاه، تمام ابعاد شخصیتی آن امام را مورد بررسی قرار داد...

تنوع آرا و گستردگی نظریات درباره پیدایش انقلاب اسلامی، بیش از هر چیز، پیچیدگی این رویداد را می‌نمایاند. این انقلاب اگر رخدادی ساده می‌بود، ما تماشاگر چنین طیف گسترده‌ای از دیدگاه‌ها نبودیم؛ دیدگاه‌هایی که به تبیین انقلاب پرداخته‌اند را می‌توان در دو دسته کلی «تیورهای تک علتی» و «تیوری‌های چند علتی» جای داد. با واکاوی دقیق‌تر انقلاب در می‌یابیم که تیوری‌های تک علتی کامل نیستند و باید برای تبیین انقلاب، از مدل‌های تبیینی چند علتی بهره بگیریم.براساس این مدل، علل رخداد انقلاب به دو شاخه «علل ساختاری» و «علل ارادی» تقسیم می‌شود. مشکلات ساختاری که طی مدت زمان طولانی شکل گرفته و ریشه‌دار شده بودند، زمینه‌ای را برای ایجاد یک تحول بنیادین فراهم آوردند و علل ارادی در شیارهای این علل ساختاری روانی شده و بحران را دامن زدند و به حرکت انقلاب شتاب بخشیدند. علل ارادی انقلاب چند امر هستند که مهم‌ترین آن ظهور امام خمینی به عنوان رهبر است. ویژگی برجسته‌ امام، اجتهاد ایشان بود که منجر به چنین تحولاتی شد. این نوشته کوتاه می‌کوشد تا نظری اجمالی و گذرا به جایگاه اجتهاد در انقلاب داشته باشد...

رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود ضمن نام گذاری سال 1386 به سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی با طرح مسئله دشمن شناسی از مردم خواستند تا با شناخت دشمنان از مردم خواستند تا با شناخت دشمنان درونی و بیرونی راه را برای اعتلای هر چه بیشتر نظام مقدس اسلامی هموار سازند. برخورد گزینشی با رهنمودها و فرامین رهبری و نادیده گرفتن نگاه معظم له به لایه‌های پنهانی دشمن در سال‌های 74 و 75 موجب شد تا خرداد 76 اپوزیسیون داخل و خارج کشور به داخل نظام نفوذ کرده و با به دست گرفتن نبض مدیریتی کشور در عرصه‌های فرهنگی و سیاسی انقلاب اسلامی را با مخاطره جدی روبرو سازند. حسن ابراهیم‌زاده در این مقاله با نگاه عبرت‌آموز به پیامدهای نادیده گرفتن هشدارهای رهبری در سال‌های 74 و 75 و استناد به نمونه‌های این پیامد در 8 سال دوران دولت اصلاحات خصوصا در عرصه «مدیریت فرهنگی» از مخاطبین خودی می‌خواهد تا با نصب العین قرار دادن دغدغه‌های رهبری در خصوص مدیریت اسلامی و انقلابی «هشدار رهبری» را در نوروز 86 به «عبرت تاریخی» دیگری تبدیل نکنند...

تجدد، تحول و توسعه، ماجرایی است که چند قرن پیش در غرب پدید آمد و بعضی می‌گویند مراد از آن بسط صورت زندگی و تمدن غرب در همه جهان است. می‌گویند توسعه و تحول، همان تجدد است و تجدد از ابتدا قرار نبود در یک طبقه اجتماعی و منطقه جغرافیایی محدود بماند. در واقع، مدرنیزه شدن جهان هدف اصلی این طرح بوده است. بعضی هم می‌گویند سیر تحول در جهان، داستان تازه ای نیست که نامش را مدرنیزم یا توسعه و تجدد بگذاریم، بلکه یک همایش جهانی به سوی حرکت، شدن و پیشرفت است، اما از آنجا که غرب در این زمینه قدمی فراتر رفته است، خاستگاه تحول وسیع جهانی را غرب می‌دانند. در این دعوا تنها زمانی می‌توان نرخ اصلی را تعیین کرد که معلوم شود دست کم تجدد یا تحول فرهنگی چه بود و از کجا شروع شد. اگر پاسخ این سوال مشخص شود، جایگاه مدرنیسم در تاریخ معلوم می‌شود و معنای تحول و رابطه‌تباین، تساوی یا عموم خصوص آن با تجدد و مدرنیسم آشکار می‌شود...

استفاده از تجربه مدیریت موفق جنگ در سال‌های دفاع مقدس که در راس همه توسط فرمانده کل قوا، رهبر کبیر انقلاب و در رده‌های میانی و پایین‌تر توسط دیگر فرماندهان و مدیران اعمال می‌شد و بکارگیری استعدادها و ظرفیت‌های موجود در جامعه در راه تحقق اهداف و آرمان‌های دفاع مقدس، همه و همه از فاکتورها و عواملی به شمار می‌روند که جنگ تحمیلی را به حماسه‌ای جاویدان و تجربه‌ای ارزنده و گرانبها در عرصه مدیریت تحول در جامعه تبدیل ساختند که اگر به خوبی از این تجربیات بهره‌برداری شود و نقاط ضعف و قوت مدیریت امور در آن برهه مورد شناسایی و دقت قرار گیرد، می‌تواند سرمشق مناسبی باشد. دفاع مقدس با تمام مشکلات، تجربه‌ها و خاطراتش تجربه هشت سال مقاومت، مدیریت مقتدر، قبول مسئولیت‌ها از روی ایمان و اعتقاد به انجام تکلیف، به کارگیری مدیران و فرماندهانی که علاوه بر تخصص، متعهدانه وارد عرصه عمل می‌شدند، اعتقاد و اطمینان به نیروهای جوان و استفاده از نیروی فکری و عملی آنان و ایده‌پردازی‌های نو در عرصه‌های نظامی و فرهنگی و... همه و همه حماسه هشت سال دفاع مقدس را به تجربه‌ای ارزنده در زمینه مدیریت موفق اجتماعی در مقاطع خرد و کلان جامعه تبدیل کرد که اگر تمامی ابعاد و زوایای آن به خوبی مورد مداقه قرار گیرد، می‌تواند الگویی مناسب و مفید برای اداره امروز جامعه ما باشد...

انقلاب، کودتا، تغییر نظام یا حوادث فراگیری مثل جنگ، یکی از عوامل تحول در جامعه است. بی‌تردید پرورش نسل جدید پس از هر رویداد تاریخی از مهم‌ترین پدیده‌های جامعه شناختی به شمار می‌آید. چه این که رشد و بالندگی این نسل ها در پرتو رخداد بزرگ اجتماعی، تفسیر می‌شود و فرآیندی دوسویه است؛ از یک سو اندیشه حاکم پس از انقلاب، کودتا، نظام جدید و پایان جنگ با شکست یا پیروزی، سنگ بنای تربیتی و پرورشی جوانان را تعیین می‌کند و از دیگر سو، این نسل می‌تواند بین پذیرش وضع موجود، سابق یا جدید، گزینش‌گر باشد. رخداد بزرگی که در جامعه روسی مورد توجه است، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تغییرات سیاسی در کشور روسیه می‌باشد...

از همان روزهایی که درس طلبگی را نزد پدر فاضلش می‌خواند، علاقه به علم مدیریت را در وجود خویش یافت و امروز بیش از سی سال است که مطالعات خود را بر این موضوع متمرکز کرده است. حجت الاسلام و المسلمین سیدصمصام الدین قوامی اما به گذراندن سطوح عالی حوزوی و مطالعه در موضوع مدیریت بسنده نکرده است. انتشار ماهنامه «مدیریت اسلامی» (نخل شهداد) و نگارش ده‌ها مقاله ارزشمند درباره مدیریت اسلامی و تالیف آثاری چون «مدیریت از منظر کتاب و سنت» که به عنوان پژوهش دینی برتر سال 1382 از سوی دبیرخانه دین پژوهان کشور برگزیده شده است بخشی از مجاهدت علمی و عملی این عضو انجمن مدیریت حوزه علمیه قم به شمار می‌آید. باور او درباره چشم‌انداز نظام اسلامی در پیوند دولت و حوزه‌های علمیه و اجرای صحیح و روش‌مند نسخه اسلامی برای گره‌گشایی از معضلات امروز از اساسی‌ترین دغدغه‌های گفت‌وگو با مدیر محترم مدرسه علمیه معصومیه بوده است...

اول: سخن گفتن از عرصه‌ای که هیچ سابقه و کارنامه‌ای در تاریخ نوین این کشور ندارد، بسیار سخت است. اگر چه ایرانیان و مسلمانان طی 10 قرن، پیش‌تاز تحول و پیشرفت معنوی و مادی بشریت بودند؛ اما طی 4 قرن گذشته تاکنون، همواره امت اسلامی با فراموشی حیات طیبه قرآنی، رو به زوال، رکود و پس‌رفت نهاده‌اند. پرداختن به کارنامه‌های پیشینیان نیز آن‌چنان‌که شاید، در خور این بحث نبود. آنچه در پیشگاه خوانندگان هدیه آوردیم، ارمغانی است اندک، که از اندیشه تابناک و سترگ مقتدای حکومت انسانی و آسمانی‌مان، برگرفتیم و رهنمود درخشان ایشان را یافتیم...