فصلنامه مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی
پیاپی 31 (تابستان 1397)

چابکی سازمانی برای واکنش استراتژیک نسبت به عدم اطمینان است و سازمان ها را از ریسک های محتمل آینده مصون نگه می دارد و منجر به بهبود عملکرد در بلندمدت تحت شرایط تغییر و عدم اطمینان، خواهد شد. بنابراین مقاله حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر چابکی سازمانی با رویکرد فازی به رشته تحریر درآمده است و تلاش می کند به این پرسش اصلی که برای چابکی سازمانی چه عوامل و معیارهایی می تواند مثمرثمر باشد، پاسخ دهد. این پژوهش با روش توصیفی- پیمایشی صورت گرفته و برای استخراج مولفه های اولیه از دو روش مطالعه کتابخانه ای گسترده و فن دلفی با استفاده از 10 نفر از خبرگان بهره گرفته شد. در نهایت تعداد 43 مولفه در ده بعد دسته بندی شدند. همچنین به منظور بررسی وضع موجود سازمان مورد مطالعه، از یک جامعه آماری 220 نفر که به صورت هدفمند انتخاب شده بودند، استفاده شد و برای تجزیه و تحلیل آن ها از آزمون تی. تک نمونه ای بهره جویی شده است. عمده ترین نتایج پژوهش به این قرار است: برای دستیابی به چابکی سازمانی عوامل ساختار سازمانی، اختیار سازمانی، انسجام و هماهنگی، سازمان دانش محور، شایستگی، سرعت، آموزش، فناوری، مهندسی شغلی و فرهنگ موثر می باشند و با بررسی این عوامل در سازمان مورد مطالعه وضعیت سازمانی در 6 عامل بالاتر از حد متوسط و در 4 عامل پایین تر از حد متوسط قرار دارد.

برنامه ریزی فرآیندی است آینده نگر و هدفمند و برنامه ریزی میان مدت (3 تا 5 سال) که برای به اجرا درآوردن راهبردهای سازمانی انجام می شود لازم است از ویژگی هایی برخوردار باشد تا بهترین نتایج را حاصل نماید. تحقیق حاضر با هدف تعیین ویژگی های نظام برنامه ریزی میان مدت نیروهای مسلح ج. ا. ا انجام و از نوع موردی- زمینه ای است که برای جمع آوری اطلاعات موردنیاز از روش کتابخانه ای و میدانی و نظرات تخصصی جامعه خبره دارای سابقه خدمت در مشاغلی شامل معاونین طرح و برنامه ستاد کل ن. م، آجا، سپاه پاسداران، ناجا و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بهره برده است. در این تحقیق جهت تجزیه و تحلیل تحلیل داده های جمع آوری شده از آمارهای توصیفی و استنباطی استفاده گردیده است.
نتایج حاصله از این پژوهش حاکی است که نظام برنامه ریزی میان مدت نیروهای مسلح دارای 19 ویژگی مناسب از جمله: 1) انطباق برنامه با تدابیر ولی فقیه و رهبری معظم نظام؛ 2) مبتنی بودن بر طرح راهبردی نظامی مصوب؛ 3) دارا بودن اهدافی کمی و قابل اندازه گیری، واضح و قابل فهم، تحقق پذیر، واقعی، تهیج کننده، زمان دار و متناسب با امکانات؛ 3) هماهنگ بودن با بخشنامه و راهنمای تدوین برنامه میان مدت کل کشور؛ 4) مبتنی بودن بر سبک برنامه ریزی بهینه و آخرین دست آوردهای بشری در حوزه برنامه ریزی و 5) متکی بودن بر منابع مالی قابل حصول و واقعی می باشد.

با توجه به دامنه شمولیت تدوین راهبردهای بازمهندسی ساختار نظام اداری کشور مبتنی بر سیاست های کلی نظام اداری، مقاله حاضر به تدوین مناسب ترین راهبردهای بازمهندسی ساختار نظام اداری کشور با توجه به بند دوازده سیاست های کلی نظام اداری، به موضوع اثربخشی و کارآیی در فرآیندها و روش های اداری به منظور تسریع و تسهیل در ارائه خدمات کشوری می پردازد. روش تحقیق حاضر بر مبنای هدف، کاربردی و بر مبنای نحوه گردآوری داده ها، توصیفی تحلیلی می باشد. در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه، روش نمونه گیری گلوله برفی و برگزاری جلسات خبرگان گروه کانونی و از روش های تحلیل های چند متغیره نظیر روش خودگردان سازی، آزمون برابری میانگین ها، تشکیل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی و تحلیل شکاف بهره گرفته شد. در نهایت با تجزیه وتحلیل نتایج حاصله در جلسات خبرگان گروه کانونی، پنج راهبرد اولویت دار و اساسی برای بازمهندسی ساختار نظام اداری کشور با رویکرد اثربخشی و کارایی تدوین و ارائه گردید. از دستاوردهای دیگر تحقیق می توان به شناسایی و رتبه بندی مهم ترین نقاط ضعف «8 عامل» ، قوت «7 عامل» ، فرصت «10 عامل» و تهدید «8 عامل» ساختار نظام اداری کشور با رویکرد اثربخشی و کارایی اشاره نمود.

در طی دو دهه گذشته رویکردهای مختلفی در اجرای فعالیت های مدیریت دانش در سازمان ها مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از پرکاربردترین این رویکردها، گرایش به استفاده از تفکر و رویکردهای سیستمی در فعالیت های مدیریت دانش در سطح سازمان ها می باشد. مقاله پیش رو به دنبال آن است تا با استفاده از مرور سیستماتیک به بررسی رویکردهای سیستمی و مفاهیم به کار رفته در مطالعات مدیریت دانش بپردازد. بر این اساس تعداد 63 مقاله منتشر شده بین سال های 2000 تا 2017 از سه پایگاه داده امرالد، ساینس دایرکت و پروکوئیست با استفاده از روش های کمی و کیفی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که رویکرد سیستم های اجتماعی- فنی، مهندسی سیستم و روش شناسی سیستم های نرم بیشترین کاربرد را در مطالعات مدیریت دانش داده است. تمرکز رویکردهای سخت بر روی سیستم های مدیریت دانش بسته بوده و در مقابل رویکردهای سیستم های نرم بر پیاده سازی سیستم های مدیریت دانش باز و پویا توجه داشته اند.

نخبگان از دیرباز تاکنون نقش مهمی در تحولات جوامع در ابعاد مختلف داشته و دارند. تجربه های تاریخی نشان داده است که ترقی و تعالی یا سقوط و فروپاشی هر مملکتی تا حدود زیادی به نقش نخبگان سیاسی وابسته است و اندیشه و تفکر آن ها در اجرای برنامه های سیاسی و اجتماعی و چگونگی تحقق خواسته های مردم به میزان تعیین کننده و سرنوشت ساز موثر است. بدین منظور تحقیق حاضر با هدف تحلیل جامعه شناختی نقش و کارکرد اجتماعی نخبگان سیاسی (قدرت) در ارتقاء امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به رشته تحریر درآمده است. چارچوب نظری مورد توجه این تحقیق، دیدگاه های امنیتی مکتب کپنهاک و به طور خاص باری بوزان در خصوص امنیت ملی (توجه به ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی و زیست محیطی) می باشد. روش مورد استفاده در این تحقیق تلفیقی از روش کمی و کیفی متوالی می باشد که روش کمی در خدمت روش کیفی جهت غنا بخشیدن به تحقیق می باشد. یافته های تحقیق حاکی از این است که بین وضعیت موجود عملکرد نخبگان با انتظارات جامعه از آن ها (وضعیت مطلوب) تفاوت معنی داری در حوزه های مورد اشاره وجود دارد؛ به عبارتی دیگر کارکرد نخبگان در جامعه مورد رضایت نمی باشد.

پژوهش حاضر با هدف دستیابی به طراحی مدل بهینه شایسته سالاری در نظام جذب سرمایه های انسانی در دانشگاه افسری امام علی (علیه السلام) با استفاده از تئوری فازی به رشته تحریر درآمده است. بدین منظور برای دستیابی به مدلی دقیق و علمی، در گام اول از روش نظریه داده بنیاد به منظور استخراج مدل مفهومی تحقیق استفاده گردید و در گام دوم (کمی) ، ابتدا با رویکرد پیمایشی و با دریافت نظر خبرگان از طریق پرسشنامه و از نرم افزار PLS برای تایید مدل تحقیق استفاده شد. سپس در مرحله پایانی با استفاده از تئوری مجموعه فازی، مدل بهینه شایسته سالاری عرضه شد. بر اساس نتایج پژوهش حاضر می توان گفت شایستگی های اجرایی 41 درصد، شایستگی های دانشی 59 درصد، شایستگی های مکتبی اسلامی- ایرانی 50 درصد، شایستگی های ارزش های اسلامی- ایرانی 39 درصد، شایستگی های ویژه شغل 7/53 درصد، شایستگی های مدیریتی 61 درصد و شایستگی های مهارتی 24/2 درصد بر طراحی مدل بهینه شایسته سالاری در نظام جذب سرمایه های انسانی دانشگاه افسری امام علی (علیه السلام) موثرند.

جابجایی نیروی انسانی میان بخش عمومی و بخش خصوصی که در ادبیات با عنوان «درب چرخان» شناخته می شود، عاملی برای ایجاد موقعیت های «تعارض منافع» است و از منظر «تنظیم گری تنظیم گران» دارای اهمیت فراوان است. مقاله حاضر به روش تحلیلی– توصیفی، به این پرسش پاسخ می دهد که اثرات مثبت و منفی پدیده درب چرخان و شیوه های مدیریت این پدیده کدامند؟ بدین منظور ضمن ترسیم تصویری از وضعیت ایران در حوزه های پرخطر این پدیده (بخش بانکی، بیمه، سلامت، انرژی و قضایی) ، تجربیات برخی کشورها، از جمله امریکا، نروژ، انگلستان، مجارستان و سایر کشورهای OECD، در مدیریت و تنظیم گری پدیده درب چرخان معرفی و تحلیل می گردد. بررسی تجربیات این کشورها نشان داد تنظیم گری پدیده درب چرخان (یا اشتغال پسادولتی) به عنوان یکی از راهبردهای بنیادی در اصلاح مدیریت بخش عمومی کشور مدنظر قرار گرفته است. اصلاحات نهادی و مقرراتی اتخاذ شده در این کشورها، از جمله آیین نامه ها و کدهای رفتاری، وضع دوره محدودیت (استراحت) پس از ترک بخش دولتی، تناسب محدودیت ها با میزان مخاطرات، ساختار نهادی نظارت بر مقررات و نهایتا شیوه اعمال مجازات ها، در مقاله حاضر تحلیل گردیدند.

در دهه های اخیر تغییرات زیست محیطی، چالش های اساسی را در ارتباط با امنیت انسانی در جهان ایجاد کرده است. بخشی از این ناامنی، ناشی از بحران های طبیعی است که امنیت ملی کشورها را متاثر ساخته است، از این رو از متغیرهای اساسی امنیت ملی محسوب می شوند. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی، از کشورهای است که از ناامنی های زیست محیطی تاثیرپذیر بوده و این شرایط حیات شهروندان آن را تهدید می کند. یکی از مناطقی که بیشترین تاثیرگذاری را بر دگرگونی های طبیعی ایران دارد، کرانه های جنوبی دریای خزر است و تداوم آن بستر ایجاد بحران ملی و منطقه ای را در پی دارد. تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و منابع مورد نیاز به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که حوزه خزر به دلیل موقعیت بیوکلیمایی، ژئومورفولوژیکی، ساختار زمین شناختی و زمین لغزشی زیرسطحی و…، در معرض تهدیدات بالقوه و بالفعل قرار دارد. از آنجا که زندگی ساکنان کرانه ای خزر و سایر اکوسیستم های وابسته، به پایداری این اکوسیستم بستگی دارد، بروز هر نوع تهدیدی (طبیعی یا انسان ساخت) ، بر تمام فضاهای مرتبط با خزر و کرانه های آن تاثیر می گذارد و این دگرگونی با بحران های گسترده انسانی و ناامنی همراه خواهد بود.

با گسترش فضای سایبر و وابستگی روزافزون زیرساخت های کشورها به این فضا و آسیب پذیری که آن ها در مقابل حملات سایبری دارند، برخورداری از یک طرح راهبردی دفاعی در این حوزه ضرورت می یابد و در چنین طرحی، بازدارندگی از اولویت بیشتری برخوردار خواهد بود. پژوهشی حاضر که از نوع کاربردی – توسعه ای است، با استفاده از روش های کمی و کیفی و روش دلفی جهت جمع آوری اطلاعات از نخبگان در حوزه سایبری و روش اکتشافی در مراجعه به اسناد و مدارک بهره برداری شده است. حجم نمونه معادل حجم جامعه آماری یعنی 40 نفر از نخبگان و خبرگان بوده و برای تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. بر اساس نتایج این پژوهش می توان گفت هرچند بازدارندگی در حوزه سایبر متفاوت و پیچیده تر از بازدارندگی نظامی است اما با رعایت الزامات آن و بهره گیری از شیوه های مناسب می توان به آن دست یافت و بدین ترتیب هزینه دفاع در این حوزه تا حد قابل توجهی کاهش می یابد.

زیرساخت ها بسترهای مهم حیات، رشد و پویایی صنایع و جوامع به شمار می روند. دراین میان برخی از زیرساخت ها نقشی حیاتی در منافع ملی دارند و اختلال هرچند کوتاه مدت در عملکرد آن ها می تواند منجر به آسیب جدی در اقتصاد، امنیت یا ایمنی جامعه شود. برهمین اساس و با توجه به اهمیت بالایی که امنیت فضای سایبر در تداوم خدمات زیرساخت های حیاتی دارد، در این مقاله به احصاء و ارائه راهبردهای تامین امنیت سایبری سامانه های کنترل صنعتی زیرساخت های حیاتی بر اساس مطالعات کتابخانه ای و جلسات خبرگی و رتبه بندی آن ها با استفاده از آزمون فریدمن، با نظر خبرگان حوزه سایبر پرداخته شده است و درنهایت سه راهبرد "سازمان دهی تیم های مدیریت کشف و پاسخگویی به حوادث سایبری و تعامل با سازمان های مشابه منطقه ای و بین المللی"، "رصد فضای سایبر زیرساخت های حیاتی به منظور کشف و مواجهه فعال و پیش کنشگر با تهدیدات سایبری" و "ایجاد فرایندهای نظارت و ممیزی امنیت سایبری زیرساخت های حیاتی" بالاترین اهمیت را به خود اختصاص داده اند.

سازمان‏ها ‏در راستای نیل به اهداف و ارضای نیازهای جامعه دست به تحول سازمانی و تغییرات بنیادین در ساختار سازمانی می‏زنند که پدیده ادغام سازمانی یکی از عوامل مهم در این تغییر و تحولات می‏باشد. عامل دیگر که بسیار مهم می‏باشد و توجه زیادی در سال‏های ‏اخیر به آن شده است رضایت شغلی و عملکرد سازمان می‏باشد. رضایت شغلی مفهومی پیچیده و چندبعدی است و با عوامل روانی، جسمانی و اجتماعی ارتباط دارد. بدین سبب پژوهش حاضر به بررسی رضایت شغلی و عملکرد سازمانی در قبل و بعد از ادغام سازمان صنعت، معدن و تجارت استان البرز می‏پردازد. تحقیق حاضر یک تحقیق توصیفی- پژوهشی و از نظر هدف یک تحقیق کاربردی می‏باشد. در این پژوهش از روش کارت امتیازی متوازن برای ارزیابی عملکرد سازمان و مدل انتظار برای ارزیابی رضایت شغلی استفاده گردید. جامعه آماری تحقیق کارکنان سازمان صنعت، ‏معدن و تجارت استان البرز می‏باشد که در مجموع 177 نفر می‏باشند و اطلاعات آن ها از طریق پرسشنامه جمع آوری گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اس. پی. اس. اس استفاده شد. بررسی نتایج این تحقیق گویای این مطلب است که رضایت شغلی و عملکرد سازمانی، قبل از ادغام نسبت به بعد از ادغام بهتر بوده است.