مجله پژوهش های سیاست اسلامی
پیاپی 2 (تابستان 1392)

این مقاله در پی پاسخ دادن به این پرسش است که چگونه سید قطب، به منزله یکی از متفکران برجسته اهل سنت و از پرچم داران بیداری در جهان اسلام، که اثر فراوان و ماندگاری بر اندیشمندان و نیز جنبش های جهان اسلام داشته است، بر مبنای استعاره صراط، در دو موقعیت تولید محتوا و تولید تعبیر بیانی، به تحلیل و نقد سکولاریسم پرداخته است (سوال).
از نظر سید قطب، جهان غرب، که اثری انکارناپذیر بر دیگر مناطق دنیا دارد، و نیز جهان اسلام با بحران ناشی از سکولاریسم مواجه اند (فرضیه). در مقاله حاضر، اثبات این فرضیه را از طریق تحلیل محتوا و شیوه تفسیری پی گرفته (روش) و در پی نشان دادن نیروی نجات بخش اسلام برای رهایی از بحران سکولاریسم بوده ایم (هدف). اثبات نقش بی بدیل اسلام و خیزش اسلامی در ترسیم آینده جهان از نتایجی است که در این مقاله بدان دست یافته ایم (یافته ها).

قرآن کریم، این متقن ترین پیام الهی برای سعادت بشر، هرچند پس از نزول همواره در اختیار جهانیان بوده است، تاکنون برای گشودن گره های دست وپاگیری که بشر را از سعادت بازداشته مورد توجه جدی قرار نگرفته است. برای جبران این خلا باید به این پرسش پاسخ داد که چگونه می توان با بهره گیری از قرآن کریم معضلات سیاست را حل وفصل کرد (سوال). کشف این چگونگی از طریق تفسیر موضوعی سیاست در قرآن و مرجعیت بخشی به آن، همسو با اسلامی سازی دانش سیاسی، میسر است (فرضیه). بررسی این فرضیه منوط به شناسایی و تبیین رویکردهای مطالعات سیاسی در قرآن کریم است (روش)، با این نیت که مرجعیت علمی قرآن به تصویر کشیده شود (هدف). براین اساس، باید گفت مطالعات درجه دوم (تاثیر قرآن بر مطالعات سیاسی) بر مطالعات درجه اول (بررسی دیدگاه های سیاسی قرآن) رجحان دارد (یافته ها).

هرچند تاکنون در باب رابطه اخلاق و شریعت و نیز ارتباط متقابل آن دو با علوم گوناگون، از جمله سیاست، پژوهش های بسیاری صورت گرفته، تصویر روشنی از ارتباط اخلاق و سیاست در پرتو شریعت، برای حل ابهامات موجود، ارائه نشده است. دراین خصوص، ملاصدرای شیرازی، برای نشان دادن نسبت اخلاق و سیاست، دستگاه فلسفی ویژه ای بنا نهاد (حکمت متعالیه)، که جامع عقل و وحی بود، هرچند باید به این سوال پاسخ داد که او چگونه توانست به این امر توفیق یابد (سوال). در حکمت متعالیه، اخلاق، به دلیل سیراب شدن از دو منبع عقل و وحی، دارای قابلیت لازم برای ارتباط یافتن با سیاست است (فرضیه).
بررسی ارتباط حکمت و شریعت در حکمت متعالیه و سپس واکاوی رابطه اخلاق و سیاست راهی برای سنجش فرضیه مقاله حاضر است (روش). در این مقاله درصدد بوده ایم نشان دهیم اخلاق برخاسته از دو منبع حکمت و شریعت، با نگاهی جامع به ابعاد انسان و جامعه، می تواند نویدبخش مدینه فاضله باشد (هدف). لزوم توجه هم زمان به حکمت، شریعت، اخلاق، انسان و جامعه، به منزله لوازم دستیابی به مدینه فاضله، از نتایجی است که در این مقاله بدان دست یافته ایم (یافته ها).

ظهور اندیشه اسلام میانه رو در ترکیه و حاکمیت یافتن آن در عرصه اجتماعی و سیاسی این کشور از جمله رویدادهای جهان اسلام است که توجهی جدی را می طلبد؛ پس از نهضت بیداری اسلامی، تلاش می شود این گفتمان که، با اتکا بر برداشتی کثرت گرایانه از اسلام، توانسته است در عرصه داخلی از سد لائیسیته متصلب آتاتورکی عبور کند و نیز اسلام گرایان سیاسی (اربکانی) را به حاشیه براند الگویی برای حکومت داری مطلوب اسلامی در نظام های جدید سیاسی و بدیلی برای جریان انقلاب اسلامی ایران در کشورهای عربی معرفی شود.
پرسشی که موجب شده است نگارندگان این مقاله به بررسی رویکردهای سیاسی اسلام میانه رو همت گمارند این است که اساسا ویژگی های این گفتمان چیست که کشورهای غربی درصددند آن را الگویی برای کشورهای اسلامی قرار دهند (سوال). در پاسخ به این پرسش، نویسندگان بر این باورند که وجود نوعی گرایش صوفیانه در اسلام میانه رو ترکی و تلفیق آن با اندیشه های غربی سبب شده است این قرائت از اسلام، در این کشور، قابلیت اجرایی بیشتری بیابد و همین مسئله در رویکردهای سیاسی این گفتمان نیز متبلور شود (فرضیه)؛ ازاین رو، برای اثبات این مدعا، در این نوشتار، ضمن بیان گزارشی اجمالی از فرایند ظهور این گفتمان در ترکیه و معرفی موسسان و رهبران آن، رویکرد این گفتمان به جایگاه سیاست در اسلام و موضوعات مرتبط با آن همچون نقش دولت در جامعه اسلامی، اسلام و لیبرالیسم غربی، اسلام و انقلاب و نیز تمدن اسلامی بررسی شده است (روش).
نویسندگان این مقاله، که در پی نشان دادن چالش های اسلام لیبرالی ترکی در مصاف با اسلام سیاسی بوده اند (هدف)، به نتایجی دست یافته اند که از آن جمله عملیاتی شدن تفکر نوعثمانی در اسلام میانه رو ترکی و نیز اقدام دولت اردوغان در ترویج نوع جدیدی از سکولاریسم دینی است (یافته ها).

کاربست گفتمان غربی توسعه در کشورهای مسلمان نتایجی ناگوار در پی داشته، که از آن جمله تردید مسلمانان بر سر دوراهی های متعدد و نوین توسعه بوده است، اما بابی که اسلام در رویارویی با نظریه های معاصر غربی توسعه می گشاید چیست (سوال)؟ گفتمان اسلامی توسعه، با اثرپذیری از تحولات تاریخ اسلام و جنبش های اصلاح دینی، با محوریت آموزه های اسلامی و اندیشه های سیاسی امام خمینی، راهی نو فراروی مسلمانان گشوده است (فرضیه)، که بررسی آن در پرتو توجه به وحدت دینی، پیوستگی اسلامی و منافع ملی و نیز تاثیر آن بر تولید و تداوم توسعه میسر است (روش).
در مقاله حاضر کوشیده ایم ثابت کنیم که گفتمان اسلامی توسعه در مبانی نظری و عملی خود از استحکام لازم برخوردار است (هدف). همچنین، نتیجه گرفته ایم که لزوم عزم عمومی برای پیاده سازی گفتمان اسلامی، ضرورت تاسیس نهادهای مدنی مناسب و فعال در این راه و نیز اهتمام مردم به ارزش های دینی پیش نیاز دستیابی به توسعه به شمار می آید (یافته ها).

روابط خصمانه آمریکا با ایران، پس از انقلاب اسلامی، موجب شد بسیاری از امریکایی ها به نگارش کتاب و مقاله درباره ایران گرایش یابند، که رابرت بائر، نویسنده کتاب شیطانی که ما می شناسیم (نحوه برخورد با ابرقدرت جدید ایران)، از این جمله است. باوجوداین، باید پرسید که آیا آنان توانسته اند تصویری متفاوت از ایران امروز (جدید) نشان دهند (سوال)؟
نویسنده این کتاب هرچند کوشیده است، به منظور ترغیب دولت مردان امریکا به مذاکره با ایران، سیمای جدیدی از ایران، در حکم ابرقدرتی منطقه ای، ترسیم کند با تهاجمی و توسعه طلبانه دانستن سیاست های ایران، عملا، نتوانسته است امریکایی ها را به مفاهمه با ایران متقاعد کند (فرضیه).
نویسندگان مقاله حاضر کوشیده اند، ضمن معرفی اجمالی اثر رابرت بائر، به تحلیل آن بپردازند (روش) تا نشان دهند نوشته هایی چون کتاب مزبور، همچنان، به گونه ای ضمنی و ظریف، در پی ترسیم تصویری شیطانی از ایران اند (هدف). گره خوردن تصویری که امریکایی ها از ایران ترسیم کرده اند با دیدگاه های صهیونیستی، پی نبردن نویسندگان و مسئولان امریکایی به ماهیت درونی انقلاب اسلامی و کشف زمینه سازی های امریکا برای سرکوب بیشتر هلال شیعی و هارتلند آن، یعنی ایران، از نتایج این مقاله است (یافته ها).