نشریه کارآگاه
پیاپی 31 (تابستان 1394)

پلیس آگاهی سابقه طولانی در مبارزه با جرم و مجرمین را در بین پلیس های کشف جرم در شناسنامه خود دارد. و به عنوان قدیمی ترین پلیس کشف جرم به ایفای وظیفه می پردازد. اما آنچه این پلیس را بین سایر پلیس ها نماد جدا ناشدنی پیکره این پلیس «کارآگاه». شاخص می سازد؛ سرعت، دقت و صحت در کشف جرم است می باشد. کارآگاه کسی است؛ که با ورود خود به صحنه، به دنبال کشف حقیقت می باشد. برای کشف حقیقت لازم است، صحنه جرم را مورد جستجو قرار دهد. لذا ضرورت دارد مدارکی را از صحنه جرم جمع آوری کند. باید دانش کاربردی از ماهیت شواهد و مدارک فیزیکی را داشته باشد. به این معنا که بداند آزمایشگاه تحقیقات جنایی با فلان مدرک جرم چه کار می کند و چگونه می توان به بهترین وجه به جم عآوری مدارک پرداخت؛ چنانچه اگر درک یک کارآگاه از ماهیت مدرک جرم پایین باشد، ممکن است از ضبط آن صرف نظر، یا آن را به طور نامناسبی ضبط کند، حال اینکه بررسی صحنه جرم کاری بسیار ضابطه مند است. موفقیت یک کارآگاه زمانی موثر است، که صحنه را به درستی بررسی کرده باشد. بر این اساس این مقاله به دنبال پاسخ سوال های زیر است؛ به چه کسی کارآگاه گفته می شود؟ یا ویژگی های کارآگاه چیست؟ کارآگاه چگونه سرنخ یابی می کند؟ از چه ابزار و دانشی در کشف جرم سود می برد؟

سرقت وسائط نقلیه به عنوان یکی از جرایم شایع و دارای بیشترین فراوانی در بین سایر جرائم در تهران بزرگ مطرح میباشد(61% از کل جرائم در سال1393). با این تفاسیر سرقت وکشف وسائط نقلیه برای مسئولین و متولیان برقراری امنیت بسیار حائز اهمیت است. لذا پرداختن به سبک های مدیریتی روسا و ارائه روش و سبک های مختلف در جهت افزایش کشف سرقت وسائط نقلیه امری لازم وضروری به نظر می رسد. این تحقیق با هدف تبین تاثیر سبک های مدیریت روسای پلیس آگاهی برکشف وسائط نقلیه (مورد مطالعه تهران بزرگ، سال1393) انجام شده است. پژوهش حاضر سبک های مدیریت را بر اساس نظریه رنسیس لیکرت مورد توجه قرار داده است. لیکرت بر اساس تحقیقات، چهار نظام مدیریتی آمرانه، خیرخواهانه، مشورتی، مشارکتی را مطرح نمود. در فرضیه های تحقیق علاوه بر سنجش تاثیر چهار سبک مدیریت فوق بر میزان کشف وسائط نقلیه، بهترین سبک مدیریت روسای پلیس آگاهی که بیشترین تاثیر را بر میزان کشف وسائط نقلیه بررسی نموده است. روش تحقیق در این پژوهش از منظر هدف کاربردی، نوع و روش توصیفی تحلیلی و از منظر جمع آوری اطلاعات پیمایشی است و داده های مورد نیاز با استفاده از ابزار پرسشنامه به روش نمونه گیری تصادفی از بین 61 نفر از کارآگاهان جامعه مورد مطالعه، گردآوری شده است. برای بررسی نتایج فرضیات از آزمون کلموگروف - اسمیرنوف و آزمون فریدمن ونیز همگنی واریانس از آلفای کرونباخ و نرم افزارspss استفاده گردید. براساس یافته های تحقیق مشخص شد که رابطه معنی داری بین سبک های مدیریت روسای پلیس آگاهی با کشف وسائط نقلیه وجود داشته و از تائید تمامی فرضیات حکایت دارد. و قوی ترین رابطه معنی دار بهترتیب مربوط به سبک مدیریت مشارکتی، مشورتی، خیرخواهانه و آمرانه میباشد. لذا براساس یافته های تحقیق می شود این چنین نتیجه گرفت به کارگیری سبک های مدیریتی مشارکتی سپس مشورتی توسط روسای پلیس آگاهی بیشترین تاثیر را در میزان کشف وسائط نقلیه دارد. و میتوان به روسا این گونه توصیه وتاکید گردد که جهت افزایش کشف وسایط نقلیه به سبک مدیریت مشارکتی و مشورتی توجه کافی داشته باشند.

اهمیت قرار بازداشت موقت که آزادی افراد را مورد تعرض و تهدید قرار داده و به طور کامل آن را سلب مینماید، اقتضاء می کند که صدور آن تابع قواعد و ضوابط دقیق و خاصی باشد و ساز و کارهای لازم به منظور کنترل و نظارت بر قرار موصوف در قانون پیش بینی شود. این ضوابط ارتباط مستقیم با اصول مربوط به تضمین حقوق متهم در دادرسی عادلانه و منصفانه دارد. به همین علت امروز اصل «صدور قرار بازداشت موقت در موارد خاص و استثنایی» در اسناد بین المللی و حقوق کیفری کشورهای مختلف پذیرفته شده است. قانون آیین دادرسی کیفری جدید واجد نوآوری هایی در این زمینه است. لغو موارد قرار بازداشت موقت الزامی، محدود نمودن جرایم مشمول صدور قرار بازداشت موقت، کاهش مدت بازداشت متهم و لزوم جبران خسارت ناشی از بازداشت غیرضروری از جمله نوآورهای و تحولات مثبت و امکان صدور قرار بازداشت موقت توسط مقام تعقیب و عدم پیش بینی قاضی مستقل و ویژه «بازداشت و آزادی متهم» نیز از نکات قابل نقد قانون جدید آیین دادرسی کیفری در باب قرار بازداشت موقت محسوب میشود.

همه سال در کلیه کشورها، تعداد بسیاری از جرائم یا کشف نمی شوند یا مرتکبین آنها شناخته نمی شوند. نظر به اینکه هدف نهایی در دادرسی کیفری، کشف جرم است، علوم جرمیابی در سراسر فرآیند کیفری کاربرد دارند. با توجه به پیچیدگی های مسیر کشف جرم، لزوم تسریع کشف و دستگیری مجرمین و تاثیر آن در کاهش میزان وقوع جرایم در حیطه جرمیابی؛ راهکارهای علمی متعدد و متنوعی جهت کشف جرم به کار رفته و مطرح گردیده است که در این میان، آگاهی از شیوه های اجرایی و رفتارهای امضایی مجرمین، اولین ابزار در جرم یابی میباشد؛ زیرا شناخت شگرد و رفتار امضای مجرم، کمک شایانی به کشف جرم و دستگیری مجرم میکند. نتیجه این مطالعه نشان می دهد که شیوه اجرایی جرم، روشی عملی است که در اکثر آنان مجرم، در ارتکاب اعمال مجرمانه، موفقیت بیشتری حاصل میکند و از تجزیه و تحلیل چگونگی روش اعمال آن میتوان هر یک از مجرمین را از سایر مجرمانی که مرتکب همان نوع جرم می شوند، تمیز داد. رفتارهای امضای مجرم، برای توصیف رفتارهای متمایز کننده ای به کار میرود که توسط مجرم ارتکاب یافته و گویای نیازهای روانشناختی روحی مجرم میباشد و با روش اجرای جرم متمایز است؛ لذا درک شیوه ارتکاب جرم و رفتارهای امضایی مجرم، به عنوان ابزار تحقیقاتی مهم در جرمیابی محسوب می گردد.

پولشویی در حقوق کیفری به عنوان یکی از جرایم نوین در حال یافتن جایگاه خویش است، عبارت است از فعل و انفعالاتی که توسط مرتکبان جرایم و افراد مرتبط انجام میگیرد تا درآمدهای نامشروع ناشی از جرم را به صورت درآمدهایی مشروع و پاک درآورد. از آن جا که این پدیده نابهنجار نه تنها در کشورهای در حال توسعه بلکه در کشورهای توسعه یافته نیز رواج دارد، لذا پیشگیری و مبارزه با این جرم گسترده همکاری های ملی و بین المللی را می طلبد و امروزه این مساله به یک الزام بین المللی تبدیل شده است. از این رو اسناد بین المللی و منطقه ای متعددی در خصوص پیشگیری و مبارزه با جرم پولشویی به تصویب رسیده است که یکی از مهم ترین آنها، کنوانسیون ملل متحد برای مبارزه با فساد (مریدا) میباشد. در سطح ملی نیز هر یک از کشورها قوانینی را به منظور مبارزه با جرم پولشویی تدوین کرده اند. در نظام حقوقی ایران نیز همپا با تحولات بین المللی و پیشرفت تکنولوژی به منظور برقراری نظم و امنیت در خصوص مبارزه با پولشویی اقدام هایی صورت گرفته است، اما نمود بارز مبارزه با پولشویی در ایران، قانون مبارزه با پولشویی مصوب سال 1386 مجلس شورای اسلامی است که به تایید شورای نگهبان رسیده و هم اکنون به عرصه اجرا درامده است. این مقاله به بررسی تطبیقی هر یک از راهکارهای پیشگیری از جرم پولشویی درکنوانسیون مریدا و قانون مبارزه با پولشویی پرداخته است تا روشن شود که آیا قانون مبارزه با پولشویی در خصوص موضوع مذکور توانسته است مطابق با انتظارات کنوانسیون گام بردارد؟ نقاط قوت، نقاط ضعف، خلاءها و اشکالات قانون در این خصوص کدام است؟ بدیهی است که بسیاری از مواد قانونی مورد مقایسه کاملا و عینا با مواد کنوانسیون انطباق ندارد اما سعی بر این است تا حتی المقدور مواد قانونی مشابه آورده شود.

درتحقیقات جنایی، گاهی مواقع مشاهده می شود، که مجرم یا مجرمان با اعمال تغییر در صحنه جرم، قصد گمراه کردن کارآگاهان و به انحراف کشاندن تحقیقات و فرار از مجازات جرم ارتکابی را دارند. شناسایی این گونه تغییرات، روش بسیار مناسب و اطمینان بخشی است که به شناخت نیت مجرم و متعاقب آن، کشف جرم و دستگیری مجرم یا مجرمان می انجامد. برای دستیابی به این هدف؛ لازم است انواع صحنه های ساختگی جرم را بشناسیم. بدیهی است، برای شناسایی این گونه موارد، کارگاهان باید ابتدا با مبانی نظری آنها و اینکه به چه اعمالی صحنه سازی اطلاق می شود، آشنا باشند؛ تا مجرمان نتوانند با اتخاذ تدابیر خاص، کارگاهان را فریب دهند و ادامه تحقیقات را به بیراهه ببرند. در برخی موارد، ادامه تحقیقات پروندهای، به دلیل بیتجربگی و آشنا نبودن مامور تحقیق، متوقف شده یا به علت انحراف روند تحقیقات موجب فرار مجرمان و گرفتاری افراد بیگناه شده است. یافته های این تحقیق نشان میدهد، کشف علمی جرم هر چه بیشتر پیشرفت داشته باشد، موجب ارتقای عملکرد ماموران کشف جرایم و افزایش کارایی متخصصان کشف جرم می شود و این امر، پیشگیری و کاهش فعالیت های مجرمانه را در پی خواهد داشت. بنابراین لازم است کارآگاهان با کسب آگاهی های لازم، بتوانند با شناخت صحنه های ساختگی جرم به اصل موضوع پی ببرند.

چندین پلیمر در تشخیص مواد منفجره نیترو آروماتیک استفاده شده است. تشخیص آنها متکی بر هر دو برهم کنش الکترونیکی و ساختاری بین مواد حسگر و نمونه تجزیه ای هست. خاموشی پلیمرهای لومینسانس با کمبود الکترونی مواد منفجره نیترو آروماتیک، مانند تری نیتروتولوئن برای تشخیص مواد منفجره به کار میرود. حسگر مقاومتی با استفاده از ذرات کربن سیاه که با پلیمرهای آلی مختلف پوشش داده شده اند و در طول رابطه ای فلزی نشانده شده اند می تواند برای تشخیص بخارات نیترو آروماتیک مورد استفاده قرار گیرد. تغییرات فرکانس در سطح اکوستیک دستگاه های موجی برای تشخیص نیترو آروماتیک ها پس از جذب آنها به پوشش های پلیمری مشاهده میشود. پلی متالولهای2 فلورسنت اخیرا به عنوان حسگر مواد منفجره در محلول های آبی و برای بهبود تشخیص بصری و ردیابی ذرات در سطح بررسی شده است.

مایعات بدن یکی از محکمترین ادله در علوم جنایی میباشد زیرا از طریق مطالعه DNA، امکان شناسایی افراد به صورت منحصر به فرد با کمترین خطا را فراهم می کند. بعد از مرور مجموعه تست ها و روش هایی که تا کنون توسط کارشناسان جنایی برای تشخیص مایعات بدن از قبیل (خون، بزاق، منی، ادرار و عرق) و بعد از مشخص شدن محدودیتها و معایب اساسی روش های موجود، این مقاله به صورت ویژه روی روش های اسپکتروسکوپی کاربردی برای تجزیه مایعات بدن متمرکز شده است. این روش ها شامل استفاده از اسپکتروسکوپی مرئی- فرابنفش، مادون قرمز، رامان، فلورسانس، رزونانس مغناطیس هسته ای و اسپکتروسکوپی جرمی برای بررسی و مطالعه خون، مایعات جنسی، بزاق، ادرار یا عرق میباشد اگرچه تمامی این روش ها به نظر میرسد پتانسیل و قابلیت بالایی برای تشخیص و تمایز افراد از هم با تکیه بر استخراج DNA دارد اما از این میان، اسپکتروسکوپی رامان و مادون قرمز بهترین و مطمئنترین نتایج را به دست میدهند. امروزه دو خط اصولی برای جستجو و شناسایی مایعات بدن وجود دارد یکی بر اساس توسعه نشانگرهای mRNA در هر مایع بدن میباشد و دیگری بر پایه روش های اسپکتروسکوپی میباشد. در این مقاله هدف ما فراهم آوردن بستری برای مرور و بحث در زمینه روش های اسپکتروسکوپی برای تجزیه مایعات بدن می باشدو