مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصلیه علمیه محکمه
سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 36، خریف 2015)

احساس غربت قدمتی به اندازه عمر بشر دارد و در همه گونه های انسانی از هر نژاد و فرهنگی بروز پیدا کرده است. این احساس گاه دل نازک شاعران را نیز تحت تاثیر قرار داده و هر یک از آنان با دیدگاه و موقعیت ویژه خود آن را بیان کرده اند. «عدنان صائغ» شاعر معاصر عراقی ازجمله شاعرانی است که تاب تحمل شرایط سخت کشورش را نداشت و به ناچار در جست وجوی امنیت و روزی خود به کشور دیگری کوچ کرد و به این احساس دچار شد. جلوه های غربت و دل تنگی در شعر این شاعر نمود آشکاری دارد، تاآنجاکه به صورت مبالغه آمیزی به وطن خویش دل بستگی و شوق نشان می دهد.
این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، می کوشد به مهم ترین موضوعاتی بپردازد که بیانگر غربت و دل تنگی شاعر در دو دیوان: تابط منفی و تکوینات است و سیاست های ظالمانه دستگاه حکومتی را نقد می کند. همچنین از ستمگری های وحشیانه رژیم بعثی عراق، به ویژه آزار و اذیت روشنفکران، شاعران و نویسندگان عراقی سخن می گوید. یافته های این پژوهش نشان می دهد که شاعر علی رغم دوری از میهن خویش، همچنان دل بسته و شیفته دوستان، خویشان، و اماکن طبیعی عراق است و غم غربت را با سبکی ساده، روان، زیبا و به دور از لفظ پردازی، پیچیده گویی و آوردن تعابیر پرزرق وبرق بیان می کند.

یکی از رمان هایی که رنج و مشقت مردم فلسطین را به خوبی نشان داده، رمان «الوقائع الغریبه فی اختفاء سعید ابو النحس المتشائل» اثر «امیل حبیبی» است. این رمان با تصویر کردن دگرگونی ها و آسیب های واردشده بر «مکان» نقش پررنگی در نمایش این رنج ایفا کرده است. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی نقش مکان و جنبه های نمادین آن بررسی شده، و بر این اساس از میان انواع چهارگانه مکان (مکان من، مکان دیگران، مکان های عمومی، مکان نامحدود) که «یوری لوتمن» تقسیم بندی کرده است، دو نوع مکان من و مکان دیگران بررسی خواهد شد. همچنین در این مقاله به دلیل وسعت کار، بررسی گزینشی مکان به جای بررسی کلی مدنظر قرار گرفته است. نتایج به این نکته مهم اشاره دارد که در این دو نوع مکان، نوعی رابطه خود و دیگری مشاهده می شود که در مکان نمایان می شود: یک طرف این رابطه می کوشد تا جنبه موروثی عرب بودن مکان را از آن بزداید و با تسلط بر آن هویت عربی آن را دگرگون سازد و نیز نوع استفاده از مکان را تغییر دهد؛ طرف دیگر رابطه نیز می کوشد تا جنبه موروثی عرب بودن مکان را با استفاده از روایت و داستان جاودانه کند تا هویت عربی خود را حفظ نماید.

وضعیت حاکم بر جامعه عربی و مشکلات موجود در آن ذهن همه شاعران را درگیر مسائل روزمره کرده و تحت تاثیر خود قرار داده است. شیوع فساد در ساختار اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی جامعه عراق موجب شد افراد جامعه به ویژه شاعران به طور عمیق احساس یاس کنند و درنتیجه به انزوا و اغتراب روی آورند. ازجمله پیشروان این افراد، شاعر معاصر عراقی، سعدی یوسف است که مدت های زیادی خارج از کشورش زندگی کرده است. وی در دوره غربت نقل مکان های متعددی داشته و سختی های بسیاری را متحمل شده است؛ ازاین رو شعرش نیز پژواکی از بحران های انسان معاصر است که تعارض و تقابل جنبش های آزادی بخش با حرکت های استثمارگرایانه غرب را به تصویر می کشد. در پژوهش حاضر میزان این نوستالژی ضمن تحلیل اشعار سعدی یوسف بررسی خواهد شد. این مقاله با هدف تعریف اصطلاح اغتراب از آغاز پیدایش تا عصرحاضر با تکیه بر شیوه تحلیلی توصفی به نگارش درآمده و سپس پدیده اغتراب را از طریق عرضه نمونه هایی از اشعار مبتکرانه شاعر مورد تحلیل قرار داده و نکات فنی و زیبایی شناسانه آن را بازگو کرده است.

هنرسازه های ادبی از مهم ترین مباحث مطرح در حوزه نقد ادبی، به ویژه علم بلاغت هستند که فرمالیست های روس نیز به آنها توجه زیادی داشته اند. لفظ «هنرسازه» به مجموعه فنون بلاغی اطلاق می شود که در عربی با اصطلاح «الفنون الادبیه» شناخته می شود و در مطالعات فرمالیسم به جای «priem» روسی و «device» انگلیسی به کار می رود. این مقاله با رویکرد فرمالیسم روسی نوشته شده است. صورت گرایان روس معتقدند هنر در مرتبه نخست، موضوع سبک و تکنیک است؛ تکنیک علاوه بر اینکه شیوه است، موضوع هنر نیز هست؛ بنابراین «آنچه» نویسنده می گوید مهم نیست، بلکه اینکه «چگونه» می گوید اهمیت دارد. همچنین آنچه صورت گرایان روس در ادبیات و هنر قابل مطالعه و بررسی می دانند، فقط حوزه هنرسازه هاست و نه چیز دیگر.
در این مقاله سعی شده است میزان مفید یا غیرمفید بودن هنرسازه ها در دو سوره «بروج» و «غاشیه» بررسی شود، سپس با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بیان نقش این هنرسازه های بدیعی در تعجب برانگیزی مخاطب، با تکیه بر مقولات چهارگانه فرمالیسم روسی پرداخته شود.
مهم ترین نتیجه مقاله نشان می دهد بیشترین هنرسازه های به کاررفته در دو سوره یادشده، از نوع مفید هستند که با توجه به ویژگی های آنها، در حوزه های چهارگانه فرمالیسم روسی یعنی: ادبیت، فرم، جادوی مجاورت، و ساختار ساختارها، به شکل شگفت انگیزی نمایان می شوند و درنتیجه باعث جذب و تعجب برانگیزی شنونده و خواننده می شوند.

مکتب ادبیات تطبیقی سلافی «مارکسیستی» که وجه تسمیه های متعددی دارد، مکتبی جامعه گراست و ادبیات را بر اساس «تشابه آثار ادبی» بررسی می کند. «جیرمونسکی»، موسس این مکتب، اساس تحقیقات تطبیقی را بر تشابه اعلام می کند. این مقاله با روشی توصیفی تحلیلی و با رویکرد مکتب سلافی، می کوشد با نگاهی جامعه شناختی و بر اساس حوادث دوران زندگی و وضع سیاسی و اجتماعی زمانه «محمد فیتوری» و «مهدی اخوان ثالث»، بن مایه های ادبیات پایداری را در آثار این دو شاعر بررسی و نقد کند. ادبیات پایداری گونه ای از ادبیات است که در همه زمان ها بیانگر رنج ملت ها در برابر ستم است و در ادب ملت هایی شکل می گیرد که از نظر اجتماعی دچار بحران، جنگ، انقلاب یا مواردی شبیه به آن می شوند و باعث ایجاد روحیه پایداری در مردم می شود. مهدی اخوان ثالث و محمد فیتوری نیزازجمله شاعرانی بودند که در سروده هایشان رنج های مردم را سرودند. هر دو شاعر دوران مشابهی را گذراندند و در برابر ظلم و ستم هرگز تسلیم وضع نابسامان جامعه خود نشدند. این پژوهش، ضمن معرفی دو شاعر برجسته ایران و سودان، «مهدی اخوان ثالث» و «محمد فیتوری»، و بررسی اشعار انقلابی شان، تلاش دارد به جلوه های گوناگون مقاومت، ظلم ستیزی و دفاع از وطن در اشعار این شاعران معاصر بپردازد. تمدن پرافتخار گذشته ایران و عشق به سرزمین مادری (سودان)، آزادی خواهی و پایداری در برابر ظلم، خوش بینی و ایجاد امید و مبارزه با بی هویتی و غفلت مردم، از مهم ترین جلوه های ادبیات پایداری در اشعار آنهاست.

سنت با مشخصه فرهنگی و مضامین متعدد دینی، تاریخی، اجتماعی، و ادبی خود یک پدیده الهام بخش است که شاعر با به کارگیری آن، افکار و اندیشه شخصی و یا گروهی زمان خویش را به نمایش می گذارد و به وسیله آن به تجربه و تصاویر و اصالت شعری، قدرت و استحکام می بخشد.
اعشی یکی از شاعران برجسته دوره جاهلی است که از سنت های دوره پیش یا دوره معاصر خویش تاثیر پذیرفته است. بررسی استقرایی سنت دینی در دیوان اعشی که مشتمل بر داستان ها و اساطیر کهن دینی، اعتقادات و باورها و مناسک و شعایر بدوی جاهلی و برآمده از ناخودآگاه جاهلی است، دال بر قدرت شاعر در به کارگیری آنها و همچنین بیانگر جنبه هایی از افکار و اعتقادات و آداب ورسوم دوره جاهلی است و بررسی آن می تواند رابطه فرهنگ و ادیان و تاریخ و اسطوره های عرب با ملل دیگر را روشن سازد. آگاهی شاعر از این مضامین و افکار به عنوان یکی از تاثیرگذارترین پدیده ها در سنت های شعری جاهلی که آثار آن نیز در شعر وی وارد شده، محصول ارتباط و اختلاط وی با سایر ملت ها و مسافرت هایش به جوامع و محیط های متعدد است.

این پژوهش می کوشد با روش توصیفی تحلیلی، به نقد و بررسی چگونگی حضور شخصیت اسطوره ای «اورفئوس» و شیوه های فراخوانی و به کارگیری آن از سوی سه شاعر نام آشنا و معاصر عربی بپردازد؛ شاعران موردبررسی عبارتند از: «آدونیس» (متولد 1930)، «محمد فیتوری» (1929-2014)، و «عبدالوهاب بیاتی» (1926-1999)؛ نامبردگان برای القای مفاهیم موردنظر خود به مخاطب، از این چهره اسطوره ای بهره ها بردند و کوشیدند با کمک آن و دخالت دهی گونه های مختلف ادبی، رمزگونه به ترسیم دغدغه های خود بپردازند. چنین استنباط می شود که این شاعران از اسطوره یادشده خوانشی سیاسی اجتماعی داشته اند و با الهام گیری از تجربه های وی، در پی بازگرداندن «یوریدیس» معاصر خویش یعنی تمدن، عزت، و آزادی ازدست رفته هستند. «اورفئوس» در شعر آنان شخصیتی پردغدغه است که از دردی مشترک می نالد و همچون پیش، می کوشد تا به خواسته اش دست یابد؛ گرچه همچون گذشته دچار شکست می شود. از سویی دیگر آنان به کمک این اسطوره تلاش دارند اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی کشورهای عربی را به چالش بکشند و در همان حال می کوشند با بیان سمبولیک، ادبیت متن شعری خود را دوچندان کنند.

ایران جزء ده کشور برتر جهان از نظر جاذبه های گردشگری تاریخی، طبیعی، فرهنگی، و دینی است. طی سالیان اخیر این جاذبه ها توجه گردشگران جهان را به ویژه از جهان عرب و شیعیان به خود جلب کرده است. واقعیت آن است که ظرفیت های جذب گردشگر از کشورهای عربی به ایران بسیار بیشتر از میزان موجود است. میان این ظرفیت و جمعیت جویای کار دانش آموختگان زبان و ادبیات عربی که می توانند در تحقق این ظرفیت ها نقش آفرین باشند، حلقه مفقوده ای بنام مهارت های کارآفرینی قرار دارد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ دادن به این پرسش است که زمینه ها، بایسته ها و راهکارهای کارآفرینی زبان دانان و دانش آموختگان زبان عربی در عرصه توریسم در کشور چیست؟ یافته های این مقاله نشان می دهد که ظرفیت ها و مزیت های نسبی ایران برای گردشگران عرب به خصوص شیعیان بسیار بالاست. بازنگری در برخی دروس رشته زبان و ادبیات عربی، تشکیل شرکت های گردشگری با محوریت به کارگیری دانش آموختگان زبان عربی، افزایش حمایت های دولتی از دانش آموختگان به خصوص با برگزاری دوره های مهارت افزایی و راهنمایی توریست، و تشکیل حلقه های همکاری میان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، وزارت امور خارجه، بخش فرهنگی سفارتخانه های عربی و انجمن زبان و ادبیات عربی، می تواند به افزایش کارآفرینی دانش آموختگان زبان و ادبیات عربی در عرصه گردشگری کمک کند.

گردشگری، صنعتی است فرهنگی و پرسود کهنقش زبان در آن برجستهاست و تمامی عناصر پیوندمیان ملت ها را در خود دارد. همچنین کارکردهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و آیینی آن نیز قابل توجه است. در گردشگری سلامت،زبان اهمیت و جایگاه والایی دارد. چراکه گردشگر بیشترین تعامل و ارتباط را با مجموعه بزرگی از مردم مقصد دارد. این تعامل گسترده ودوسویهمی تواند به پیوندهای اجتماعی و فرهنگی نیز بینجامد.
پیشرفت های ایران در زمینه های متعدد علمی، سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی توجه ملل مسلمان رابه خود معطوف کرده است. گردشگری سلامت نیز یکی از مهم ترین دلایل مسافرت مسلمانان عرب به ایران است. در این زمینه با چند پرسش روبه رو هستیم: نقش دانش آموختگان زبان عربی در توسعه صنعت گردشگری به ویژه گردشگری سلامت چیست؟ ظرفیت های این صنعت در جذب دانش آموختگان و فارغ التحصیلان زبان عربی چگونه است؟
بی شکدانش آموختگان زبان عربی حلقه واسط گردشگران سلامت و درمانگرانهستند که هم در مقام سفیران فرهنگ و تمدن ایران اسلامی و همدر مقام بازرگانان دستاوردهای علمی کشور ایفای نقش می کنند و در دو فاز علمی و فرهنگی رسالت سترگی را بر عهده دارند.

در کشور ما بر هیچ یک از دست اندرکاران رشته زبان و ادبیات عربی پوشیده نیست که فارغ التحصیلان این رشته فاقد توانایی ها و مهارت های کافی برای پر کردن بخش های حساس کشور هستند. به عقیده ما، عاملی که امروز مانع تحقق اهداف متعالی آموزش این رشته شده و فارغ التحصیلان آن را به افرادی فاقد توانمندی های لازم تبدیل کرده است، در یک کلام نقص های سرفصل دروس دوره کارشناسی و شیوه های تدریس آن است؛ بنابراین پژوهشگران در این مقاله تلاش خواهند کرد با توجه به سرفصل ها و شیوه های آموزشی رشته هم شاخه، زبان و ادبیات فرانسه، و بر اساس موفقیت نسبی این رشته در تربیت نیروی انسانی کارآمد، به ارائه یک الگوی به روزتر در بازتعریف سرفصل های پیش بینی شده برای این مقطع بپردازند.