مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصلیه علمیه محکمه
سال چهاردهم شماره 3 (پیاپی 48، خریف 2018)

استخدام الثقافه فی تعلیم اللغه ضروره توکد علی ها المناهج والطرائق الجدیده حیث تری بان التواصل الناجح عبر اللغه لایتحقق دون فهم سیاقها الثقافی. فإذا کانت الطرق القدیمه تعرض بعض المعلومات والعناصر الثقافیه من خلال الحکایات التاریخیه والقصص، فالمناهج الجدیده تعتمد علی تعلیم اللغه من خلال السیاق الثقافی ولا یمکن فصل الحوارات والنصوص والتدریبات من هذا السیاق کما انها لا ترکز علی عناصر ثقافیه محدوده فحسب بل توظف عناصر متنوعه تشمل معظم الجوانب الثقافیه. انطلاقا من هذه الضروره لتعلیم اللغه ضمن السیاق الثقافی فی المناهج الجدیده، تهدف هذه الدراسه إلی فهم مکانه الثقافه فی بعض کتب تعلیم اللغه العربیه فی إیران وخارجها. تم اختیار اربعه کتب تعلیمیه للغه العربیه (فی 14 مجلدا) ، وهی کتاب "العربیه للعالم" من السعودیه وکتب "اللغه العربیه" و"الطریقه السهله" و"گفت وگو" من إیران. انتهجت الدراسه منهج تحلیل المحتوی الکمی حیث درست اولا الدراسات النظریه عن الثقافه فی مجال تعلیم اللغات الاجنبیه واستخرجت قائمه للعناصر الثقافیه ثم قام الباحثان بتحلیل محتوی الکتب وفقا لهذه القائمه. اظهرت النتایج بان الترکیز فی کتاب "العربیه للعالم" کان علی الثقافه العربیه والدولیه، اما الکتب الإیرانیه فاهتمت بالثقافه الإسلامیه فقط واهملت الثقافه العربیه العامه والثقافه العالمیه والجوانب الاخری من الثقافه الإیرانیه. کما انه لایوجد توازن فی توظیف العناصر الثقافیه حیث هناک اهتمام ببعض العناصر مثل التاریخ والشخصیات التاریخیه وإهمال للعناصر الاخری کالفنون والإعلام والعلوم والموسیقی والسینما والتعلیم والتقالید فی هذه الکتب، اما طریقه توظیف الثقافه فطریقه تقلیدیه حیث یتم عرضها فی معظم الاحیان ضمن الحکایات التاریخیه دون دمجها فی سیاق استخدام اللغه.

لقد برع "سعد مکاوی" فی تصویر معاناه المجتمع المصری فی العصر المملوکی وعکس مشاکله السیاسیه والاقتصادیه والاجتماعیه والاخلاقیه فی روایته المتمیزه "السائرون نیاما" والتی یتطرق فی ها إلی طبیعه الحیاه البشریه آنذاک ویعالجها بشکل مفصل. هذا السرد التاریخی لاحتواءه علی ماده تاریخیه، یعرف القارئ علی تاریخ "مصر" فی العصر المملوکی حتی یستوعب ما تحتویه الروایه ویجعل مخاطبیه یتاثرون بماضیهم حاثا إیاهم علی المضی قدما نحو التنمیه و التطویر. من هذا المنطلق یرمی هذا المقال إلی دراسه استدعاء التاریخ فی الروایه اعتمادا علی المنهج التاریخی فی النظریه مستخدما الوصف والتحلیل لمناقشه الموضوع هادفا الکشف عن المعرفه التاریخیه المکنونه فی ها. من اهم النتائج التی توصلنا إلی ها فی دراستنا هذه، ان الروائی سعد مکاوی یبحث فی روایته عن سر تخلف المصریین وهزیمتهم من خلال فهم اسرار الهزائم الماضیه ویعتقد ان مظاهر التخلف والاستبداد وتدنی الاخلاق واختلال الموازین ضاربه جذورها فی العصور التی عاشتها مصر فی عهد الممالیک وما یعرضه مکاوی عبر روایته من الظروف العامه السائده علی مصر فی العهود السابقه خیر شاهد علی مصداقیه ما ذهب إلیه الراوی. زد علی ذلک ان الکاتب– فی روایته هذه- یزیح الستار عن استبداد بعض الحکام المصریین من جهه ووجود الفرقه والقطیعه بین ابناء الشعب المصری فی مواجهه هذا الاستبداد والقضاء علیه من جهه اخری حتی یعبر عن ماساه الواقع المصری الراهن.

لقد کانت الاسطوره واحده من تلک الادوات التعبیریه الجمالیه التی اهتدی إلی ها الشاعر الحدیث واستعان بها فی شعره. توظیف الاسطوره فی النص الشعری المعاصر مساله فی غایه الاهمیه، فما من شاعر عربی او فارسی معاصر معروف إلا وقد وظف الاسطوره فی اعماله إما عن طریق الإشارات الاسطوریه، او إما عبر اقتباس هیکل اسطوری قدیم للتعبیر من خلاله عن المضامین المعاصره. ‎ ‎عندما یستحضر الشاعر الاسطوره، فإنه یستحضر التاریخ والحقول المعرفیه الاخری کالخطاب الادبی. والاسطوره فی الابین الفارسی والعربی جاءت نتیجه لتاثرهما من الادب الغربی من جانب وللظروف السیاسیه والاجتماعیه الحاکمه من جانب آخر. فنستطیع القول بان لا مجال لدراسه الاسطوره من الاربعینیات حتی الثمانینیات من القرن المنصرم دون الانتباه لهذین العاملین المهمین. فی هذه الدراسه نتطرق إلی تجلی الاسطوره فی اشعار الشاعر العربی الکبیر ادونیس والشاعر الإیرانی الشهیر محمدرضا شفیعی کدکنی وفق المنهج الوصفی - التحلیلی لنبحث عن اشتراکاتهما وافتراقاتهما فی تصویر الاساطیر. وصل البحث إلی هذه النتیجه التی تدل علی توظیفهما المشترک للاساطیر القومیه والوطنیه مثل زردشت والعنقاء ووشخصیات دینیه وصوفیه مثل الإمام الحسین (ع) والحلاج بتقنیات ادبیه خاصه بالاسطوره مثل الرمز والنقاب. انفرد ادونیس باستخدامه النبی المسیح فیما لایاتی شفیعی بهذه الشخصیه الدینیه؛ کما واستخدم ادونیس اساطیر آشوریه وفینیقیه مثل فینوس وتموز.

از اواسط نیمه دوم قرن بیستم، «به تدریج، توجه زبان شناسان به بررسی توزیع عناصر زبانی در سطحی بزرگ تر از محدوده جمله، یعنی متن، معطوف شد و عناصر انسجام بخش مورد کندوکاو قرار گرفت. مهم ترین عناصر انسجام از منظر زبان شناسی نقش گرا، عنصر واژگانی، دستوری و آوایی است. نگارندگان در این جستار برآنند که با در پیش گرفتن روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش « التفات» در انسجام بخشی دو سوره مکی (یس و نحل) و دو سوره مدنی (احزاب و آل عمران) بپردازند. دستاورد تحقیق بیانگر آن است که صنعت التفات در اشکال مختلف در انسجام متن، ابهام هنری و آفرینش کلام ادبی تاثیرگذار است. بیشترین «التفات» در جمله های غیروابسته یافت می شود. این شگرد بیانی، به دنبال خلاف عادت، سبب غافلگیری و شگفتی خواننده می شود. می توان گفت که در میان انواع التفات های موجود در این سوره ها، التفات نزدیک، سهم زیادی در انسجام متن دارد و موجب ارتباط معنایی آیات نیز می شود. التفات دور، مخاطب را به تدبر و اندیشیدن سوق داده و موجب درکی بهتر از آیات شده است؛ ازاین رو، می توان یکی از کارکردهای مهم التفات را در این متون چهارگانه، انسجام درون متنی آن دانست.

کهن ترین و مشهورترین دیدگاه درباره معنی استعاره، نظریه «تشبیه کوتاه شده» است. این نظریه استعاره را نمودی برآمده از فرایند کوتاه سازی تشبیه، و معنی آن را همسان با معنی تشبیه می داند. «تشبیه کوتاه شده» در هر دو سنت زبان شناسی عربی اسلامی و زبان شناسی یونانی رمی برای زمانی طولانی مورد پذیرش زبان شناسان بود تا آنکه با انتقادها و نظریه پردازی های جدیدی روبه رو شد. شیوه مواجهه این نقد و نظر ها با «تشبیه کوتاه شده» یکسان نبود؛ چه، برخی از آن ها راهی یکسر جدا از آن پیش گرفتند و برخی دیگر آن را توسعه داده، در نگره خود به کار بردند. نسبت میان «تشبیه کوتاه شده» با نظریه های جدید موضوع مهمی می نماید و مطالعه آن می تواند تصویر روشن تری از ماهیت و روند شکل گیری نظریه های جدید نشان دهد. این مقاله کوشیده است تا با مطالعه تطبیقی «تشبیه کوتاه شده» در هر دو سنت زبان شناسی یادشده و با کاربست روش توصیفی تحلیلی، کاستی های این نظریه را توضیح دهد و دو رویکرد متفاوت به آن را بررسی کند. چنین به نظر می رسد که «تشبیه کوتاه شده» نمی تواند تحلیل مناسبی برای معنی شگفت و باشکوه استعاره بیان کند؛ ازاین رو، یا باید آن را به سطح بالاتری پیش راند و یا باید آن را یکسره به کنار گذاشت و دیدگاه های دیگر را به جای آن برگزید.

شاخص های خوانایی به تجزیه وتحلیل یک نوشته به منظور سنجش درجه خوانش پذیری آن می پردازد تا نقاط قوت و ضعف آن را مشخص کند. با توجه به رویکرد جدید آموزش زبان عربی در مدارس ایران مبتنی بر استنباط و درک مطلب، این پژوهش به بررسی سطح خوانش پذیری کتاب های عربی متوسطه اول پرداخته است. پژوهش از نوع تحلیل محتوا و با استفاده از تکنیک خوانایی «کلوز» است. جامعه آماری پژوهش شامل 400 دانش آموز مشغول به تحصیل در پایه های هفتم و هشتم یکی از مدارس ناحیه 5 اصفهان است. آزمون کلوز بر نمونه ای متشکل از 200 دانش آموز از 6 کلاس انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل نمرات حاصل از اجرای این آزمون با استفاده از دو روش آماری توصیفی و استنباطی نشان می دهد که محتوای هر سه کتاب عربی دوره اول متوسطه بر اساس شاخص مذکور در سطح آموزشی است؛ به عبارت واضح تر، برای درک و فهم این کتاب ها نیاز به آموزش معلم است.

سبک شناسی لایه ای یکی از شیوه های بررسی آثار ادبی است که متن را به پنج لایه آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک تقسیم می کند، سپس شاخصه های برجسته و ویژگی های موثر در پیدایی سبک فردی در هر یک از لایه های یادشده را بررسی می نماید. یکی از متون ادبی که گنجینه ای سرشار از معارف الهی است ولی مهجور واقع شده، صحیفه صادقیه است که سبکی ادبی و کلامی شیوا و بلیغ دارد. این مقاله می کوشد با تکیه بر روش توصیف و تحلیل زبانی محتوایی، جنبه موسیقایی و برجسته ترین ویژگی های آوایی صحیفه صادقیه مانند تکرار (حروف، واژه و جمله یا عبارت) ، سجع، جناس، تضاد و مراعات النظیر و نقش و تاثیر آواها در رساندن پیام به مخاطب را بررسی کند.
ایدئولوژی و نگرش امام صادق (ع) ، همچون چتری بر جنبه های مختلف سبک ایشان سایه افکنده به طوری که موسیقی و آوای کلامشان نیز تحت تاثیر آن ایجاد شده است. موسیقی و آوای موجود در صحیفه صادقیه، متناسب با غرض و معنای هر دعاست. امام (ع) با استفاده از شکل و معنای واژگان یعنی برونه و درونه زبان، موسیقی درونی و معنوی (فکری) زیبا و متنوعی را آفریده اند. ایشان با تکیه بر ویژگی های صوتی حروف، بهره گیری از تکرار حروف و همچنین با استفاده از عناصر موسیقی آفرین و سبک ساز همچون تکرار، سجع، جناس، تضاد و مراعات النظیر و… در صحیفه صادقیه علاوه بر ایجاد آهنگی دل نشین، معانی و مفاهیم موردنظر خود را به بهترین شکل به مخاطب انتقال داده اند.

زبان و فرهنگ دو مقوله درهم تنیده و پویا هستند که در پی برخی عوامل همچون مهاجرت، دستخوش تغییر و دگرگونی می شوند. مهاجرت اقوام عرب و جنگ زده دهه شصت به مشهد مقدس و انتقال زبان و فرهنگ عربی به این شهر، چالش هایی را برای این زبان و فرهنگ و گویشوران آن به وجود آورده و حوزه کاربرد آن را نسبت به گذشته محدودتر ساخته است. ‏ سیاست گذاران و برنامه ریزان زبانی و مسئولان شهری با مطالعه و برنامه ریزی دقیق می توانند ضمن ازبین بردن این چالش ها، از حضور این گروه در مشهد برای رونق گردشگری شهری استفاده کنند.
نگارنده در جستار حاضر، از روش کیفی (مصاحبه) بهره برده، سپس با استفاده از فن «تحلیل مضمون» ، چالش های فراروی این زبان و فرهنگ را مورد مطالعه قرار داده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد زبان و فرهنگ عربی در اثر تماس با زبان و فرهنگ جامعه مقصد، از مرحله هم ترازی گذشته و رو به زوال است و با اقداماتی همچون: اعتباربخشی به جایگاه اجتماعی این زبان و احیای فرهنگ و آداب ورسوم عربی، از طریق برگزاری جشنواره های مخصوص این گروه، می توان آن را حفظ کرد و از آن برای شکوفایی گردشگری شهری و تامین نیروی انسانی متخصص در این صنعت بهره برد.