مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصلیه علمیه محکمه
سال سوم شماره 1 (پیاپی 7، ربیع و صیف 2007)

علمای عروض توانستند پدیده هایی بین واحدهای آهنگ بیت شعر کشف کنند که این پدیده ها نشان دهنده تعامل و رفتار عجیبی بین این آهنگهاست؛ این تعامل در دو جا دیده شده است:1 در داخل یک تفعیله.
2 بین دو تفعیله.
این تعامل طبق یک نظام دقیق و ظریف صورت گرفته است که ذیلا شرح این پدیده ها به طور مختصر ذکر می شود:1 در بعضی از بحرها ملاحظه شده است که تفعیله هایی که بر دو سبب کنار هم مشتملند، باید یکی از دو سبب آنها زحاف را قبول کند، به شرط این که سبب دوم از زحاف سالم بماند. این پدیده را (المراقبه) نامیده اند.
2 در بعضی از بحرها دیده شده است که در تفعیله هایی که بر دو سبب مشتملند، دو حالت جایز است:حالت اول: این که هیچ زحافی تقبل نکنند، یعنی دو سبب تفعیله سالم از زحاف می مانند.
حالت دوم: این که یکی از دو سبب تفعیله زحاف را به شرطی تقبل کند که سبب دوم از زحاف سالم بماند.
همچنین در بحرهای دیگر ملاحظه شده است که این تعامل بین دو تفعیله همسایه صورت گرفته است و سه حالت زیر را دارد:حالت اول: سبب اول تفعیله بعدی به شرطی زحاف را می پذیرد که آخرین سبب تفعیله قبلی از زحاف سالم بماند.
حالت دوم: آخرین سبب تفعیله قبلی به شرطی زحاف را قبول می کند که اولین سبب تفعیله بعدی از زحاف سالم بماند.
حالت سوم: سبب های اول و آخر تفعیله ای که در وسط قرار دارد، به شرطی زحاف را هر دو قبول کنند که آخرین سبب تفعیله قبلی، و اولین سبب تفعیله بعدی از زحاف سالم بمانند. این پدیده را (المعاقبه) نامیده اند.
3 در بحرهای دیگر ملاحظه شده است که دو سبب تفعیله در پذیرفتن زحاف آزاد هستند، به طوری که می توانند هر دو از زحاف سالم باشند، و یا هر دو زحاف را قبول کنند، و یا یکی از آنها سالم بماند و دیگری زحاف را بپذیرد. این پدیده را (المکانفه) نام گذاری کرده اند.

موسیقی یکی ازمهم ترین عناصرتشکیل دهنده شعراست؛ براین اساس، بسیاری ازشاعران به انتخاب وزن و واژه های آهنگین اهتمام ویژه ای ورزیده اند. حافظ ابراهیم از جمله شاعرانی است که به این امر نگاهی ویژه دارد. دراین مقاله به بررسی موسیقی شعر اجتماعی این شاعر معاصر پرداخته شده وموسیقی ظاهری(شنیداری) و معنوی آن مورد بررسی قرار گرفته است. این شاعر درانتخاب اوزان شعری هماهنگ با موضوع موفق است، واز واژه های آهنگین مناسب با محتوای شعر خودنیزبه نیکی بهره برده است. او همچنین در موسیقی معنوی که از آرایه های معنوی حاصل می شود، موفق است.

تموز یا دوموزی یکی از خدایان اساطیری میان رودانی است که نماد باروری، شکوفایی و خیزش بوده است. چکامه سرایان معاصر عراق و سوریه برآنند تا با به کارگیری چنین نمادی در برابر ناکامی های سیاسی و اوضاع نابسامان کشورهای عربی به اعتراض برخیزند و با اشاره به عظمت و شکوه گذشته دو سرزمین و نمادهای خیزش آن، از زمان های دور خود یاد کنند. مقاله پیش رو پژوهشی است که به بررسی کارکردها و جنبه های گوناگون این خدای اساطیری در آثار مشاهیر شعر نو در عراق و سوریه می پردازد و از طریق کاوش در چکامه های آنان، اندیشه های انقلابی و ملی گرایانه هریک را بازتاب می دهد؛ اندیشه ای که با به کارگیری شخصیت نمادین تموز، خواستار قیامی مردمی و فراگیر در برابر اهریمن ظلم و فساد و تباهی است، در لابه لای خطوط این پژوهش، نگارندگان تلاش می کنند وجه اشتراک این پیشگامان را در ارائه تصویر «سرزمین خراب» از جهان امروز عرب روشن سازند؛ تصویری که بیش از هر چیز متاثر از اندیشه های غربی به ویژه سروده «سرزمین خراب» تی اس الیوت است و در سروده تموزی «انشوده المطر» سیاب به نقطه اوج خود می رسد. در این مقاله همچنین تلاش بر آن است تا آرمانشهر ذهنی چکامه سرایان عرب را که با جلوه های گوناگون اسطوره تموز مرتبط است، برای درک عمیق تر این پدیده، به خوانندگان بشناسانیم.

یکی از علل رویکرد شاعران معاصر عرب به شیوه نقاب/ قناع وپنهان شدن در پشت شخصیت های گوناگون تاریخی وادبی، بیان غیر مستقیم افکار واندیشه واحساسات می باشد. در این روش شاعر به منظور پربارکردن محتوای شعری وتبیین اوضاع واحوال جامعه وحالات درونی خود در ورای یک یا چند شخصیت تاریخی یا ادبی پنهان می شود وبصورت رمزگونه پرده از حقایق باز می گشاید.
شاید بتوان گفت که این گونه تعبیر وساختاردر میان شعرای فلسطینی رونق بیشتری دارد چرا که آنان با الهام گرفتن از وقایع وشرایط گذشته در صدد توصیف وضعیت مردم مظلوم فلسطین، همچون آوارگی وفشار وغربت ومحرومیت واظهار بیزاری از عاملان آن هستند.
در این میان عزالدین مناصره شاعر پرآوازه فلسطین، بیشترین اهتمام را به شخصیت پردازی واستفاده از آثار ادبی قدما بویژه امروالقیس شاعر دوران جاهلیت نموده است. او نقاب شخصیت امروالقیس را به چهره می کشد تا از واقعیت موجود زمانه خود پرده بردارد.
این مقاله درصدد است ضمن نگاهی اجمالی به تعریف وبیان اقسام قناع/ نقاب، ابعاد این شیوه را در مجموعه آثار عزالدین مناصره با تاکید بر شخصیت امروالقیس بررسی نماید.

زبان ها از نظر قدرت و ضعف و رسایی و نارسایی در بیان مطلب درجات مختلفی دارند که قوی ترین یا از جمله قوی ترین آنها زبان عربی (العربیه الفصحی) است؛ به برکت تحقیقات و کارهای زیادی که مسلمانان از همه اقوام (مخصوصا ایرانیان) در طول قرن ها به انگیزه دینی در مورد آن انجام داده اند! با وجود این، تعدادی از ساختارهای جمله و عبارت در زبان فارسی بسیار رساتر و قوی تر است نسبت به آنچه مربوط به زبان عربی است که در مقاله حاضر برای نخستین بار به هجده مورد از مهم ترین آنها پرداخته شده است: استن – اضافه و توصیف- توصیف (شبه جمله)- جمله فعلیه – حال (شبه جمله)- دعا – شرط – ضمیر اشاره - ضمیر مشترک – عدد – فعل مجهول – متعدی و لازم – مسند غیر فعلی – مصدر – مفعول به – موصول – نسبت – یاء وحدت و نکره.

شعر، دارای ساختاری خاص است و مواردی از قبیل اعتراض یا فصل نحوی، از ویژگی های این ساختار است.
اعتراض نحوی، به این معنی که کلامی در یک جمله، با قبل و بعد خود هیچ گونه تعامل لفظی ندارد. تبیین این ویژگی موجب تسهیل درک معنای ظاهری یک بیت و ترجمه آن است. در این نوشتار با اشاره به سابقه مقوله اعتراض در نحو عربی و تبیین مفهوم لغوی و اصطلاحی و برشمردن انواع معترض ها در نثر و نظم، پاره ای از مصداق های آن در اشعار عربی، مانند اعتراض «جار و مجرور»، «منادی»، «ظرف»، «انواع مفعول»، «جمله دعایی» و «جمله حالیه» معلوم گشته و برای ترجمه ابیاتی که دارای این مشخصه شعری هستند پیشنهادهایی ارائه شده است، بدان امید که این نوشتار، سرآغازی بر ارائه راهکار در تسهیل ترجمه شعر باشد.

هجو از فروع ادب غنایی به شمار می رود و مانند هرگونه ادبی دیگر، دارای ویژگی های سبکی خاصی است که شناخت آن ها، می تواند در درک بهتر ساختار و ارزش ادبی آن موثر واقع شود. این امر با وجود اهمیت آن در فراهم نمودن زمینه مناسب جهت مطالعات روان شناختی و جامعه شناختی به ویژه جامعه شناسی ادبیات، به دلیل سیطره نقد اخلاقی در مقایسه با انواع دیگر ادبی بسیار کمتر مورد توجه واقع شده است.پژوهش حاضر به بررسی سبک شناسی هجویات متنبی می پردازد و سعی دارد آن ها را در سه حیطه زبانی، ادبی و فکری، با روش کتابخانه ای و با استفاده از شیوه تحلیل محتوا، مورد بررسی قرار دهد. سلب صفات نیکو و انتساب صفات و ویژگی های بد خلقی و خلقی، خواه واقعی یا ادعایی، با استفاده از ساخت تصغیر، نمادهای حیوانی، واژه های تابو و مسائلی از این دست، با بهره گیری از امکانات ادبی چون بیان و بدیع، نمونه هایی از جلوه های سبکی هجو در دیوان متنبی محسوب می شود.

ادبیات تطبیقی از دیدگاه پیشگامان فرانسوی این علم، به بررسی وتحقیق در باب روابط تاریخی ادبیات ملی با ادبیات دیگر ملتها می پردازد. مفهوم مهم و اساسی تاثیرگذاری و اثرپذیری از آغاز بر پژوهشهای تطبیقی غالب بود، تا آنکه در نیمه دوم قرن بیستم، مکتب آمریکایی به ثمر نشست. این مکتب نقدی، وجود پیوندهای تاریخی را در ادبیات تطبیقی ضروری نمی شمارد؛ همچنین به مقایسه ادبیات با معارف بشری و شاخه های مختلف علوم انسانی نیز اهتمام دارد.
در سال 1973 طه ندا نویسنده مصری، کتاب الادب المقارن» (= ادبیات تطبیقی) خود را در بیروت (دارالنهضه العربیه) منتشر کرد. پایبندی به مفهوم کلاسیک ادبیات تطبیقی و علاقه مندی شدید وی به پژوهشهای تطبیقی اسلامی دراین اثر آشکار است. او کتاب خود را در دو بخش نظری وتطبیقی تالیف نمود. اینک به اختصار فراوان از پیدایش این پژوهش ادبی در اروپا و آمریکا و مکاتب مشهور آن سخن گفته و سپس به بررسی و نقد کتاب «الادب المقارن» اثر طه ندا می پردازیم.