فصلنامه جنگل و فرآورده های چوب
سال شصت و سوم شماره 2 (تابستان 1389)

گسترش سطح زیرکشت گیاه روغنی کلزا در کشور و تولید حجم بسیار زیادی از پسماندهای ساقه، کاربرد مناسب این پسماندها را ضروری کرده است. بدین منظور بررسی ویژگی های خمیر مکانیکی پروکسید قلیایی (APMP) از این ماده انجام گرفته است. فرآوری شیمیایی خرده های ساقه کلزا با اعمال سه میزان هیدروکسید سدیم (2، 3 و %4) چهار میزان پروکسید هیدروژن (3، 4، 5 و %6) در زمان ثابت 35 دقیقه و دمای 75 درجه سلسیوس،DTPA %0.5 و%3 سیلیکات سدیم انجام گرفته و پس از جداسازی الیاف، بازده کل خمیر کاغذ APMP در محدوده61.24 -%69.56 تعیین شده است. با توجه به اینکه تاثیر میزان های مختلف هیدروکسید سدیم و پروکسید هیدروژن بر بازده کل معنی دار نبوده است، خمیر کاغذهای تهیه شده با %3 هیدروکسید سدیم و 3 تا %6 پروکسید هیدروژن برای ساخت کاغذ دست ساز گزینش شده اند. خمیر کاغذها تا درجه روانی حدود 400 میلی لیتر استاندارد کانادائی پالایش شده و سپس کاغذهای دست ساز با جرم پایه 60g/m2 ساخته شده است. مقاومت در برابر پاره شدن و مقاومت در برابر کشش خمیر کاغذها به ترتیب 4.48-6.02mN.m2/g و 12.53-22.71N.m/g اندازه گیری شده است. تاثیر میزان پروکسید هیدروژن بر ویژگی های مقاومتی معنی دار بوده است. ویژگی های نوری خمیر کاغذهای گزینش شده شامل روشنی، ماتی، زردی و مولفه های رنگ b*، a*، L* به ترتیب بین %68.94-66.1، %87.20-89.55، 17.65-14.53، 90.045-90.01، -1.02 تا -1.34 و 9.68-8.00 تعیین شده است که تاثیر میزان پروکسید هیدروژن بر ویژگی های نوری معنی دار بوده است. نتایج نشان می دهند که با بهره گیری از پسماندهای کلزا می توان خمیر کاغذ روزنامه تولید کرد.

هدف این ارزیابی شناسایی بانک بذر دایمی خاک جنگل راش دارکلا (پل سفید، استان مازندران) و مقایسه آن با پوشش گیاهی روزمینی است. بررسی پوشش گیاهی و بانک بذر خاک به ترتیب به روش رولوه با رعایت اصل توده معرف و روش جوانه زنی نهال به عمل آمد. برای این منظور شمار 51 رولوه 400 مترمربعی به صورت سیستماتیک - گزینشی با تاکید بر اصل توده معرف در خرداد ماه سال 1385 در سطح منطقه پیاده شد. نمونه برداری از بانک بذر خاک در اوایل فصل رویش سال 1386 در هر رولوه با استفاده از یک قاب 20×20 سانتی مترمربعی تا عمق 10 سانتی متر در 6 تکرار به عمل آمد. 63 گونه گیاهی مربوط به 57 جنس و 36 تیره گیاهی در ترکیب گیاهی بانک بذر دایمی خاک شناسایی شد که در آن خانواده های Lamiaceae،Poaceae و Asteraceae بالاترین شمار گونه گیاهی را به خود اختصاص دادند. به طور کلی شمار 51432 اصله نونهال شمارش شد که به طور میانگین تراکم 4202 عدد بذر در مترمربع از بانک بذر خاک منطقه را ارایه می کند. گونه متامتی(Hypericum androsaemum L.) بالاترین اندازه بانک بذر (1590 عدد در مترمربع) را به خود اختصاص داده که پس از آن گونه های کاردامین (Cardamine impatiens L.) و تمشک (Rubus hyrcanus Woron) به ترتیب با تراکم بذر 570 و 286 در هر مترمربع در درجه بعدی اهمیت قرار داشتند و از این نظر توسکا ییلاقی(Alnus subcordata C. A. Mey.) تنها گونه درختی است که با تراکم 6.8 عدد بذر در مترمربع در بانک بذر خاک منطقه حضور داشت است. گونه های سرخس ماده (Athyrium flix-femina (L.) Roth) و سرخس پنجه ای (Pteris cretica L.) نیز به ترتیب با تراکم هاگ 1277 و 152 در مترمربع بیشترین اندازه بانک هاگ خاک را به خود اختصاص دادند. گونه های علفی شکل رویشی غالب بانک بذر خاک بودند چون بیش از 90 درصد ترکیب گیاهی بانک بذر خاک به آنها تعلق داشت. مقایسه ترکیب گیاهی بانک بذر خاک با پوشش گیاهی روزمینی نشان می دهد که شمار 28 گونه بانک بذر خاک در ترکیب پوشش گیاهی حضور نیافته و بالعکس شمار 44 گونه گیاهی از پوشش کنونی در ترکیب بانک بذر حضور نمی یابند که این مساله پایین بودن درجه همانندی گونه ای بانک بذر دایمی خاک با پوشش گیاهی روزمینی را دلالت کرده و نبود وابستگی تجدید حیات پوشش گیاهی روزمینی از بانک بذر دایمی خاک را تبیین می سازد.

کاغذ فیلتر، ترکیبی از مواد سلولزی و رزین با نفوذپذیری معینی در مقابل هوا است. در این پژوهش، تولید نمونه آزمایشگاهی کاغذ فیلتر هوای خودرو انجام گرفته است. در آغاز مواد سازنده کاغذ فیلتر شناسایی و پس از آن به صورت آزمایشگاهی کاغذ فیلتر های مختلفی تولید شد. نمونه های کاغذ فیلتر با الیاف کنف و درصدهای مختلف رزین در آزمایشگاه تهیه و در شرایط استاندارد، ویژگی های فیزیکی و مکانیکی آنها ارزیابی شد. از مقایسه نتایج به دست آمده با ویژگی های کاغذهای فیلتر وارداتی مشخص شد که الیاف کنف به همراه یک نوع رزین اکریلیک پایه آبی خود شبکه شونده با دمای تبدیل شیشه ای (Tg) حدود 33 درجه سلسیوس و در محدوده 20 تا 30 درصد وزنی برای تولید انواع کاغذ فیلتر هوا با ویژگی های استاندارد مناسب است. ویژگی های به دست آمده برای نمونه کاغذ فیلتر هوای خودروی تولیدشده در آزمایشگاه با جرم پایه 86 گرم بسیار نزدیک به نمونه های وارداتی بودند.

در این پژوهش امکان استفاده از خرده چوب های استیله شده صنوبر با رزین ایزوسیانات و اوره فرمالدهید در ساخت تخته خرده چوب همسان و سه لایه به منظور بررسی تاثیر نوع رزین و تیمار استیلاسیون بر کیفیت سطح و ویژگی های صوتی تخته مورد ارزیابی قرار گرفت. سطوح استیلاسیون بالا، متوسط و صفر (شاهد)، رزین های ایزوسیانات و اوره فرمالدهید و محل استفاده از خرده چوب های استیله شده که 50 درصد وزن تخته ها را تشکیل دادند و در لایه های سطحی و یا به صورت پراکنده در کل تخته از آنها استفاده شده بود، به عنوان عامل های متغیر در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که تخته های همسان با رزین ایزوسیانات و دارای خرده چوب های با سطح استیلاسیون متوسط در بیشتر فرکانس ها دارای ضریب جذب صوت بالاتری نسبت به دیگر تخته ها بودند. علاوه بر بهبود زبری سطح تخته ها، با بالا رفتن سطح استیلاسیون در تخته های سه لایه دارای رزین ایزوسیانات نسبت به نمونه های شاهد دارای رزین اوره فرمالدهید، سختی سطح تخته ها نیز افزایش می یابد. بالاترین ضریب جذب صوت در بیشتر فرکانس ها مربوط به تخته های همسان با سطح استیلاسیون متوسط و دارای رزین ایزوسیانات می باشد. صاف ترین سطح مربوط به تخته های سه لایه با سطح استیلاسیون بالا و دارای رزین ایزوسیانات است که دارای بالاترین سختی سطح نیز می باشد.

ارزیابی توان بوم شناختی توده های جنگلی بر پایه معیارها و شاخص های موجود در رویشگاه ها می تواند یکی از نکات مهم و ارزشمند برای مدیریت بوم نظام های جنگلی بشمار آید. به همین منظور، توده های جنگلی موجود در منطقه دارابکلا (پلت، بلندمازو، کاج بروسیا و توده آمیخته ممرز - آزاد به همراه بلند مازو) بر پایه نه معیار (اسیدیته خاک، نیتروژن کل، فسفر قابل جذب، پتاسیم محلول تبادلی، زی توده کرم های خاکی، شمار درختان در هکتار، میانگین قطر برابر سینه در هکتار، ارتفاع کل و سطح تاج درختان) مورد ارزیابی قرار گرفت. به منظور ارزیابی توده های مختلف بر پایه معیارهای چندگانه، تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بکار گرفته شد. نتایج این بررسی نشان داد که بالاترین میزان وزنی اسیدیته خاک در توده جنگلی کاج بروسیا وجود دارد در حالی که بالاترین مقادیر مربوط به دیگر معیارهای مورد بررسی در توده جنگلی پلت دیده شد. کمترین مقادیر مربوط به معیارهای نیتروژن کل و شمار درختان در هکتار در توده جنگلی بلندمازو دیده شد در حالی که کمترین مقادیر مربوط به معیارهای فسفر قابل جذب، زی توده کرم های خاکی، قطر برابر سینه در هکتار و سطح تاج درختان به توده کاج بروسیا اختصاص داشته است. کمترین میزان وزنی معیارهای اسیدیته خاک، پتاسیم محلول تبادلی و ارتفاع کل درختان در توده جنگلی آمیخته دیده شد. وزن نهایی محاسبه شده نشان داد که توده جنگلی پلت با توجه به معیارهای مورد بررسی دارای توان بوم شناختی بالاتری نسبت به توده های دیگر می باشد و توده های بلندمازو، کاج بروسیا و توده آمیخته به ترتیب در مراحل بعدی قرار می گیرند. با توجه به نتایج بدست آمده می توان اذعان داشت که هم اکنون توده پلت دارای شرایط مناسب تر و بازدهی بیشتری نسبت به دیگر توده های مورد بررسی می باشد.

جاده های جنگلی یکی از زیرساخت های پایه ای برای مدیریت مناطق جنگلی به شمار می آیند. تضمین عملکرد پایدار شبکه جاده جنگلی و حفظ سرمایه اولیه ای که صرف ساخت جاده جنگلی شده، نیازمند نظارت و نگهداری منظم شبکه جاده های جنگلی می باشد. از این رو پایش جاده ها از مهم ترین اصول نگهداری شبکه جاده ها است. به این منظور شبکه جاده بخش نم خانه از جنگل خیرود پایش و متغیرهای نیمرخ عرضی آن برداشت و با مقادیر استاندارد مقایسه شد. همچنین تاثیر فاصله های مختلف نمونه ها بر روی نتایج بررسی شد. نتایج نمونه برداری های مرحله اول و دوم (112 و 56 نمونه) نشان داد، به جز در مورد عرض سواره رو که اختلافی بین جاده های موجود و میزان استاندارد وجود ندارد، در دیگر موارد همه اختلاف ها معنی دار می باشد. در نمونه برداری های مرحله سوم (38 نمونه) نیز به جز در مورد عرض سواره رو و عمق جوی کناری، در دیگر موارد اختلاف بین جاده های موجود و میزان استاندارد معنی دار است. نتایج بدست آمده از تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت معنی داری بین عرض بستر شاخه های مختلف جاده وجود دارد. میانگین فاصله آبروها در کل بخش 267±25 متر و میانگین فاصله گریزگاه ها در کل بخش 184±14 متر می باشد. همچنین %99.2 نمونه ها دارای شیب طولی مجاز می باشند، در حالی که در مورد شیب تاج تنها %9 نمونه ها دارای شیب استاندارد و مقطع مناسب می باشند.

در این پژوهش ویژگی های شیمیایی و ساختاری برگ بدست آمده از هرس سالانه درخت خرما، مورد بررسی قرار گرفته است. درخت خرما مورد استفاده در این پژوهش، رقم «استعمران» یا «دیگر» بود که رقم غالب استان خوزستان می باشد. برای بررسی ویژگی های شیمیایی و ساختاری برگ ها از استانداردهای «تاپی» استفاده شد. میانگین طول، قطر، قطر حفره سلولی و ضخامت دیواره سلولی الیاف محور میانه برگ درخت خرما به ترتیب برابر با 1393.66، 18.10، 7.65 و 5.23 میکرون و در مورد الیاف برگچه آن به ترتیب برابر با 1413.71، 15.18، 7.06 و 4.06 میکرون تعیین شد. ویژگی های شیمیایی برگ به تفکیک برگچه و محور میانه برگ تعیین شد. در مورد محور میانه برگ، میزان سلولز 38.26 درصد، لیگنین 22.53، همی سلولز 28.17، مواد استخراجی 5.08 و خاکستر 5.96 درصد اندازه گیری شد. در مورد برگچه، میزان سلولز 40.21 درصد، لیگنین 32.2، همی سلولز 12.8، مواد استخراجی 4.25 و خاکستر 10.54 درصد اندازه گیری شد. میزان ضریب درهم رفتگی (لاغری)، ضریب انعطاف پذیری (نرمش) و میزان ضریب رانکل محاسبه شده در مورد الیاف محور میانه برگ به ترتیب برابر با 77، 42.26 درصد و 136.73 درصد و در مورد الیاف برگچه درخت خرما به ترتیب برابر با 93.13، 46.5 درصد و 115 درصد بدست آمد. توجه به این نکته در اینجا ضروری است که دانستن این ویژگی های در ساخت فراورده های چندسازه ای دارای اهمیت ویژه ای است.

بهره وری مستمر از منابع و مدیریت پایدار آنها امروزه در راس هدف های اجرایی طرح های جنگلداری قرار دارد. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی پایداری جنگل با بهره گیری از تنوع گونه ای در جنگل بهره برداری شده و بهره برداری نشده توسط اطلاعات بدست آمده از قطعه های نمونه 10 آری متداول در طرح های جنگلداری می باشد. این پژوهش در جامعه بلوط - ممرزستان بخش پاتم در جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود انجام گرفته است. بخشی از جامعه یاد شده که در پارسل های 115 و 117 قرار دارد و در آن عملیات بهره برداری صورت می گیرد، به عنوان منطقه بهره برداری شده و بخشی که در قسمت های پرشیب پارسل 107 قرار دارد، به عنوان منطقه بهره برداری نشده در نظر گرفته شد. سپس شبکه آماربرداری به ابعاد 75×100 متر طراحی شد و 40 قطعه نمونه در منطقه بهره برداری نشده و 39 قطعه نمونه در منطقه بهره برداری شده پیاده شد. در هر قطعه نمونه، گونه و قطر برابر سینه کلیه پایه های درختی و گونه و دو قطر عمود بر هم گونه های درختچه ای ثبت شد. در این تحقیق، علاوه بر محاسبه غنا با بهره گیری از شاخص های شمار گونه و مارگالف، سه معیار ناهمگنی (سیمپسون، شاخص هیل و شانون - وینر) و دو معیار یکنواختی (سیمپسون و اسمیت و ویلسون) نیز با بهره گیری از نرم افزار Ecological Methodology محاسبه شد. نتایج بدست آمده نشان داد، از میان شاخص های غنا، شمار گونه و شاخص مارگالف به طور معنی داری در منطقه بهره برداری نشده بیشتر بودند. میزان شاخص های یکنواختی سیمپسون و اسمیت و ویلسون نیز در منطقه بهره برداری نشده بیشتر بوده و اختلاف بین دو منطقه معنی دار می باشد. همه شاخص های ناهمگنی نیز در منطقه بهره برداری نشده به طور معنی داری بزرگتر بودند. در اشکوب درختچه ای، میزان شمار گونه و همچنین شاخص های ناهمگنی در منطقه بهره برداری شده بیشتر می باشد.