مجله دراسات فی العلوم الانسانیه
سال هجدهم شماره 3 (ربیع و صیف 1434)

از نقطه نظر بسیاری از عالمان و صاحب نظران علوم اسلامی، مساله خداباوری امری فطری است. شهرت این نظریه بیشتر به خاطر دلایل نقلی فراوانی است که در آغاز تصور می شود که مراد از آن فطری بودن خدا باوری است چنان که از دیرباز در کتب روایی بابی مربوط به این جهت وجود داشته و دارد.
در این مقاله ملاحظه می گردد که خدا باوری نه فطری به معنای احساسی است و نه به معنای ادراکی چرا که هیچ کدام از معیارهای فطری احساسی تمام نیست همانطور که فطری ادراکی بودن هم به خاطر نیازمندی به کندوکاو عقل برای تصدیق رد شبهات، قابل قبول نیست و این در حالی است که مفهوم خدا در مرحله تصور نیازمند دقت و بررسی فراوان است که این ثابت می کند مفهوم مزبور جزو مفاهیم نظری است. با این تفاصیل مشخص می گردد که مراد از دلایل نقلی هم آنچه که در ابتدا به نظر می رسد، نمی باشد.

از بارزترین ویژگی های متون شعری معاصر به ویژه شعر فلسطینی حضور مکان با رویکردها و اهداف گوناگون و نحوه تعامل و برخورد شاعر با این عنصر است، شاعر معاصر فلسطینی با کاربرد انواع مکان اعم از دور و نزدیک عربی و غربی، محل زندگی یا تبعید افق جدیدی به روی شعرش باز کرده و کارکرد آن را در شعر خود تجربه می کند. هدف شاعر از این گونه کارکرد، معرفی خود و فراخوانی میراث قدیم و تامل و اندیشه در وضعیت کنونی جامعه و روزگار خود می باشد.
عزالدین مناصره از جمله شاعران به نام فلسطین است که عنصر مکان از جایگاه خاصی در شعرش برخوردار است اغلب شعر او سرشار از ذکر شهرها و جایگاه ها و اماکنی است که در آن زندگی کرده و یا از آن دیدن نموده است. فضای شعری این شاعر فلسطینی را چهره و تصویر اماکن فلسطینی و عربی و حتی اروپایی پر کرده تا جایی که هیچ قصیده ای خالی از ذکر مکان نیست. گاهی نیز زمان و مکان پیوندی محکم در قالب ساختار زمان - مکان در اشعارش پیدا می کند.
این مقاله درصدد است ضمن نگاه اجمالی به تصویر و تجلیات مکان در شعر مناصره به نحوه تعامل و برخورد وی با مکان و به کارگیری فنی آن بر اساس دیوان دوجلدی و آخرین مجموعه ی شعری وی بپردازد.

زنان در کشور کویت همگام با مردان به انواع نوشته های ادبی دست زده و در کنار داستان و رمان نویسی به مباحث ادبی و اجتماعی توجه نموده اند. آنان در ادبیات به موضوعات تازه ی که لازمه ی تحول اجتماعی بوده پرداخته اند. از آنجا که در آستانه ی عصر ادبیات نوین تحولی اساسی در هنر داستان نویسی رخ نموده که با تغییر وضعیت اقتصادی، و اجتماعی و آموزشی زنان همراه بوده است. در نتیجه داستان به عنوان یک ابزار و وسیله ی تعبیر برای اثبات هویت ادبی زن مطرح شد، و داستان زنان به طور کلی از چارچوب مشکلات و درد و رنج آنان خارج نشده و همواره سعی نموده که واقعیت را اظهار نماید، و کمبودها و کاستی های موجود در بافت جامعه را که به طور عملی درافزایش ظلم به زن نقش اساسی داشته است به تصویر بکشد. در برهه اخیر پژوهشگران، ادبیات زنان را مورد نقد و بررسی قرارداده اند، ولی این ادبیات در کشورکویت و به رغم نقش فعالی که زنان در عرصه ادبیات داشته اند، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
بحث حاضر درابتدا به مفهوم زن و ادبیات به طوراجمال اشاره می نماید و ما را ازتاریخچه فعالیت بانوان کویتی درزمینه داستان نویسی آگاه می سازد، و سپس با ذکر نمونه هایی از داستان ها و رمان های نویسنده ی بزرگ کویتی «لیلی العثمان»، به بررسی و تحلیل شخصیت ها و مباحث مطرح شده در آن ها می پردازد، و در ادامه نیز دیدگاه این نویسنده را از ماهیت زن و نقش او در زندگی بیان می کند. در انتها نتیجه می گیرد که این داستانها در درجه اول به پاره ای از ارزش ها و سنت های ویژه که اوضاع جامعه آن را موجب می سازد وابسته است، و سپس به ایستادگی، مقاومت و سرکشی در برابر سرنوشت اسفناک که برای زنان کویتی رقم خورده است اهتمام می ورزد. بنابراین دغدغه ها و مشکلات زنان نه تنها هدف اصلی بلکه محور اساسی تمامی داستان های زنان کویت باقی می ماند.
شیوه بحث توصیفی تحلیلی است و از آثار لیلی العثمان و برخی از پژوهشگران و منتقدان در این زمینه بهره می برد.

یکی از مهم ترین عناصر فن مرثیه، عنصر «نعی» یعنی اعلان فوت(خبر رسانی مرگ) افراد است که در وحی الهی وادبیات منظوم، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نظر به اینکه موضوع «نعی»به طور مستقل در نزد ناقدان مورد بررسی قرار نگرفته، لذا از نظر اصطلاح، تعریف جدیدی برای آن ارائه شده است تا محدوده ادبی «نعی»در فن رثاء نسبت به عناصر دیگر آن یعنی (ندبه: بیان اندوه ومویه سرائی؛ تابین: مدح وستایش متوفی، تعزیه: ابراز همدردی وعرض تسلیت به صاحب مصیبت) بیشتر تبیین گردد. در بخشی دیگری از این گفتار به دلیل مشابهت هایی که بین نعی گزنده در فن مرثیه و فن هجاء از نظر مضمون، وجود دارد، به بیان مرز تفاوت بین این دو فن از فنون شعری پرداخته شده است. همچنین در یک بررسی موضوعی از قرآن کریم، و تقسیم بندی کلی، «نعی» به سه دسته نعی تقبیح کننده، نعی ستایش کننده، و نعی بی طرفانه تقسیم شده، و برای هریک، نمونه هایی از کتاب خدا بیان گردیده، وبه برخی از نکات مثبت تربیتی واخلاقی آن نیز اشاره شده است.
در بخش دیگری از این گفتار، «نعی» در ادبیات منظوم اسلامی، به دو نوع تقسیم شده است که عبارتند از: خبر رسانی از مرگ خود، خبر رسانی ازمرگ دیگران. که در هر یک از این اینها خبر رسانی به دو گونه مطرح شده است: برخی، از سالها پیش با علم غیب(یقین) از مرگ خود ویا دیگران مرثیه می گویند که این ویژه بندگان صالح خداوند است و برخی هنگام فرارسیدن مرگ و ظهور آثار ونشانه های حتمی آن، به خبر رسانی از مرگ در مرثیه می پردازند مانند بسیاری از شاعرانی که برای خویش مرثیه سرائی کرده اند، وبرای آن نمونه هایی از اشعار شاعران متعهد ذکر شده است.

خطبه های نهج البلاغه از نظر ظاهری حاوی تکنیک های فنی زیبایی است، که با معنی و مفهوم آن ها هماهنگی و سازگاری دارند. این تکنیک ها منجر به ایجاد حالات ضرب آهنگین با گام های موسیقایی زیبایی شده است که انسان با خواندن آن آرامش یافته و لذت و جمال موجود در آن را می یابد. این پدیده از قدرت و توانایی امام علی (ع) در گزینش کلمات و پیوند و هماهنگی حروف و حرکات آن ها ناشی می شود.
در خطبه های نهج البلاغه ضرب آهنگ های موسیقیایی متعددی را می بینیم که از ویژگی های صوتی الفاظ و نحوه ترکیب آن ها در جملات ناشی می شود. امام علی(ع) با اسلوبی استوار ضرب آهنگ را برای تقویت کیفیت تعبیر و بهره مندی از زیبایی بیان به کار گرفته است، و در این کار اغراض دینی را با اغراض فنی در آمیخته است. امام در خطبه هایش تناسب اصوات و همخوانی آن ها را برای ترسیم صور معانی در خیال و تحریک عواطف و احساسات مخاطبان به کار گرفته است.
مقاله حاضر ضرب آهنگ در خطبه های نهج البلاغه را از خلال تجمعات صوتی، تکرار حروف و کلمات، هم آوایی صداها، توازن بین جملات، سجع، جناس و تقابل بررسی کرده است.

در این مقاله، بدون توصیف تاریخی، به تحلیل جنگ های پیامبر اسلام(ص) در مقابل بت پرستان پرداخته می شود. مقاله دارای دو بخش اصلی است. ابتدا با یک نگاه کلی، ابعاد، ساختار و ماهیت جنگ های پیامبر اکرم(ص) بررسی شده اند و در بخش دوم، جنگ های مهم آن حضرت مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند.
نتایج مقاله نشان می دهد که در مجموع تعداد کشته های دو طرف در تمام جنگ های پیامبر(ص) با کفار و مشرکان کمتر از پانصد نفر بوده است، ضمن اینکه تمام جنگ های پیامبر(ص) دفاع بوده اند و هیچ موردی نمی توان یافت که پیامبر اکرم(ص) آغازگر جنگ باشد. نکته دیگر اینکه پایبندی به جنبه های اخلاقی و انسانی از سوی پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان بسیار بارز است، علاوه بر عطوفت، رحمت و بخشش نسبت به دشمنان سایر اصول و قواعد بشر دوستانه مانند عدم تعقیب فراریان، تعرض نکردن به اسیران، عدم تعرض به مجروحان، عدم تعرض به زنان، کودکان و پیران، وارد نشدن به خانه ها و خیمه های مردم و... همیشه مورد توجه مسلمانان بوده است.

طرح و نقش در فرش دستباف هر قومی، بیانگر اعتقادات، آیین ها، ارزش ها و حتی داستان ها و اساطیر آن قوم است. گاه نوشتار نیز برای انتقال این مفاهیم به خدمت گرفته شده و طرح را در رسیدن به این هدف یاری داده است.
در این مقاله سعی شده است با نظری اجمالی به سیر تحولات خط و خوشنویسی (از پیدایش خط تاکنون)، نقش خوشنویسی در طرح فرش ایران، از جنبه های مختلف کاربردی و تزیینی مورد بررسی قرار گیرد.
انواع طرح های مورد استفاده در فرش ها نیز به منظور مشخص شدن جایگاه خوشنویسی در هر نوعی از طرح، مورد توجه بوده اند. ضمن این که مضامین نوشته ها، نوع خطوط به کار رفته و ارتباط این دو با هم و هم چنین عوامل اجتماعی و فرهنگی از جمله میزان دانش، صلح و امنیت جامعه و... نیز بررسی شده اند.