مجله دراسات فی العلوم الانسانیه
سال هفدهم شماره 4 (خریف و شتاء 1433)

نامه 28نهج البلاغه، مشتمل بر نکات بلاغی مهمی است که دراین مقاله به آن پرداخته شده وبه منظورتبیین بلاغت نامه امام علی(ع) مقایسه ای ازجهت اخلاقی وبلاغی با نامه معاویه گردیده است دراین راستا از نامه امام علیه السلام می توان به عنوان الگویی در نامه نگاری به خصوص نامه های جوابیه بهره برد، از طرف دیگر این تحقیق همخوانی بلاغت دو کاتب با اهداف اخلاقی، سیاسی آنان را بیان می دارد وبر این اساس مشخص می گردد: اخلاق به عنوان امری معنوی عهده دار زیبایی های روحی وشخصیتی انسان است، وبلاغت به عنوان یک پدیده زبانی متولی زیبایی های زبان می باشد و بین آن دو ارتباطی پایدار برقرار است.

نام علامه بزرگ ابن هشام انصاری، پیشاپیش دانشمندان برجسته ای که در راه حفظ میراث گرانبهای نحو متحمل رنج های طاقت فرسایی شده اند می درخشد. حیات این دانشمند بزرگ، حیاتی علمی و سرشار از تالیفات مهم است که مشهور ترین آنها کتاب «مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب» می باشد. باید اذعان نمود که این کتاب علی رغم ارزشمندی و جایگاه رفیع مؤلف آن از جهات مختلفی قابل بررسی و نقد است.
مقاله ای که در برابر شماست تحقیقی است پیرامون بررسی و نقد این کتاب که بر اساس استقصاء آراء مؤلف و مقایسه آنها با یکدیگر و نیز با آراء دیگر نحویان و سپس تحلیل موارد استقصاء شده، صورت گرفته است.
این مقاله با توجه به اقتضای مجال به موضوعات زیر پرداخته است.
1 – مختصری از زندگی ابن هشام.
2 – معرفی کتاب مغنی اللبیب.
3 – روش ابن هشام در نحو.
4 – نقد مغنی اللبیب از چهار جهت زیر:الف - تناقض و لغزش دربیان وجوه اعرابی.
ب – برخورد دو گانه در تمسک به رسم الخط مصحف شریف.
ج – استفاده از آراء نحویان بدون اسناد آن به صاحبانش.
د - خطا در نسبت آراء نحوی به صاحبانش.

حکومت مسلمان بهوپال یکی از چندحکومت مسلمانی است که بر ویرانه های امپراتوری مغول درنیمه اول سده هجدهم میلادی در هند شکل گرفت. این حکومت که توسط دوست محمدخان از امرای افغان امپراتوری مغول درسال1723م تاسیس شد ابتدا تحت سلطه نظام های مسلمان حیدرآباد دکن وسپس تحت فشار هندوها بویزه قوم ماراتا که قصد نابودی اش را داشتند درسال1818 طی قراردادی، تحت الحمایگی کمپانی هندشرقی نماینده استعمار انگلستان درهند را پذیرفت.
بعد از مرگ نظر محمدخان حاکم بهوپال که اندکی بعد از انعقاد معاهده مذکور روی داد، همسرش قدسیه بیگم به نیابت از دخترش خردسالش سکندر قدرت را به دست گرفت وبه این ترتیب یک قرن حاکمیت زنان مسلمان برقلمرو بهوپال آغاز گردید.بگم ها یا ملکه های مسلمان به رغم مخالفت شدید انگلیسی ها با حکومت زنان، با سماجت وزیرکی قدرت را به دست گرفته وازآن حراست کردند. حکومت آنها که با قدسیه بیگم آغاز شد توسط سکندر بیگم وشاه جهان بیگم تداوم یافت وبا مرگ سلطان جهان بیگم اخرین ملکه مسلمان بهوپال در سال 1926 م به پایان آمد

سبک های یادگیری نقش مهم و اساسی در فرایند یادگیری دارند. فلدر (1996)بر این عقیده است که، میزان یادگیری دانشجویان در کلاس عمدتا به توانایی ها و آمادگی قبلی دانشجویان و سبک یادگیری شان، همچنین به نحوه تدریس اساتید بستگی دارد. اساتید نباید اهمیت انتخاب روش تدریس مناسب و سازگار با سبک های یادگیری دانشجویان را نادیده بگیرند. از آنجایی که در بسیاری از موسسات و تشکیلات آموزشی، نحوه یادگیری فراگیران و نحوه تدریس اساتید چندان مورد توجه قرار نمی گیرد، این تحقیق سعی دارد ضمن شناسایی سبک های یادگیری دانشجویان ایرانی در یادگیری زبان عربی، تفاوت سبک های یادگیریشان را بر اساس جنسیت و رشته تحصیلی تعیین نماید. داده های تحقیق از بین دانشجویان و با استفاده از پرسشنامه «ترجیحات سبک های یادگیری»(LSI) وینتر گرست، و دیکاپیوا(2000) جمع آوری شده اند. نتایج نشان دادند که سبک های یادگیری متمایز و برجسته دانشجویان ایرانی فراگیر زبان عربی، سبک گروهی بود. درحالی که آن ها علاقه اندکی به سبک یادگیری فردی نشان دادند. زنان از سبک های شنیداری و حرکتی بیش از مردان استفاده می کردند در حالی که اختلافی بین دو جنس در استفاده از سبک دیداری مشاهده نشد.

نباید تاریخ را تنها سلسله حوادث رخ داده ای دانست که در کتاب هایی گردآوری شده تا خوانندگان را سرگرم کند، بلکه حوادث و شخصیت های تاریخی، نقش اصلی را در آفرینش شخصیت اجتماعی هر فرد دارد. شاعران توانمند با بهره گیری از تاریخ، شعر خود را با عاطفه و ذهنیت تاریخی خوانندگان گره زده، و با فراخوانی شخصیت های تاریخی که ویژگی های بارزی دارند، در شعر خود پلی می سازند تا امروز مردمان را به گذشته باشکوهشان پیوند دهند، و ذهنیت و شخصیت تاریخی آنان را بازآفرینی و توانمند کنند. بحتری شاعر دوره عباسی شیفتگی شگفت انگیزی به مظاهر تمدن ساسانی نشان داده است، با آنکه شاعری است با ریشه عربی و طرفدار سنت های شعری گذشته عرب، اما را در شعرش نام سران و بزرگان تمدن ساسانی را به وفور آورده است، تا ملت عرب را به مجد و بزرگی آنان فراخواند. وی نام «اردشیر»، «بهرام گور»، «انوشیروان»، «خسروپرویز»، «قباد»، «هرمز» و «یزدگرد» را در شعرش ذکر کرده و آنان را مایه فخر و مباهات دانسته تا آنجا که خود را از ملت فارس می داند و عزت آنان را برتر می شمارد. وی این شخصیت ها را رمز تمدن ملتی می داند که در روزگار سخت جنگ «اریاط»، اجداد عرب شاعر را کمک کرده اند، بلکه بالاتر اینکه از نظر بحتری انسان باید مردمان شریف را از هر جنس و ریشه ای که هستند، دوست داشته باشد. به همین دلیل ملت فارس برای این شاعر عرب دوست داشتنی بوده است.

اسباب نزول در تفاسیر روایی جایگاه ویژه ای دارد. نگرش مفسران در این تفاسیر از زوایای مختلفی قابل بررسی است. بهره گیری آن ها از روایات در این زمینه و همچنین میزان اعتماد آن ها به این قبیل روایات می تواند بیانگردیدگاه های مفسر در ارتباط با اسباب نزول باشد.
تفسیر گران سنگ فیض کاشانی (تفسیر صافی) در حلقه تفاسیر روایی، دارای ویژگی هایی از این جهت است. بهره گیری از روایات تفسیری در ابعاد گسترده و زوایای گوناگونی چون: بیان سبب نزول در مورد فرد یا افراد، در بیان فرایض و احکام، درشان ائمه ، در بیان فضای نزول آیات، در بیان تدریجی احکام، در تبیین سؤال مردم، در دفع توهم از مدلول ظاهری آیات و مانند آن از گستردگی و دامنه استفاده از این قبیل روایات در تفسیر یاد شده حکایت دارد. از سوی دیگر نحوه تعامل این مفسر با روایات به ظاهر متعارض در این باب برخاسته از مبنای فقه الحدیثی اوست که در این گونه موارد معمولا به جمع وتوفیق بین این روایات روی می آورد.
بنابراین، وی نه به شیوه متداول اصولیان که در رویارویی با تعارض اخبار بر اساس قاعده تعادل و تراجیح به دنبال اخبار مورد وثوق می گردند و جز آنچه را که پذیرفتند از اعتبار ساقط می دانند، بلکه بر اساس شیوه خاص خود در روایات تفسیری همواره در جستجوی محملی است، تا به شکلی این گونه تعارض ها را از میان بردارد. بر این اساس وی با حمل برخی روایات بر تنزیل و برخی دیگر بر تاویل و همچنین به شیوه جری و تطبیق و مانند آن در صدد است به این هدف دست یابد. این پژوهش برای تبیین این شیوه در گونه های مختلف روایات اسباب النزول در تفسیر فیض کاشانی است.

دکتر شوقی ضیف در برخی از آثارش بر این دیدگاه است که کتاب نهج البلاغه از آثار و نوشته های شریف رضی می باشد نه حضرت علی (علیه السلام). ایشان در این نظریه سست برای اثبات برهان های خود و به عبارتی برای اثبات شبهات خویش، به ذکر دلایلی درون متنی و بیرون متنی روی آورده است.
نکته مهمی که آن نویسنده در نوشته هایش به روشنی بر آن تاکید ورزیده است این است که نهج البلاغه نوشته شریف رضی بوده، اما ایشان آن را به حضرت علی (علیه السلام) اسناد داده است. بنابراین، او با قاطعیت بر این عقیده است که جز با تکیه بر منابع نخستین، نمی توان به سخنان نقل شده از آن حضرت در نهج البلاغه موجود، اعتماد نمود.
این پژوهشگر در این گفتار برآن است تا در ژرفای اندیشه های دکتر شوقی ضیف به جستجو پرداخته و تصویر روشنی از حقیقت و درستی نهج البلاغه و باطل بودن اندیشه های آن مؤلف، ارائه دهد. حقیقتی که دکتر شوقی ضیف آن را در پرتو روش معروف «دکارت» وارونه تفسیر نموده است، از ویژگی های بارزی همچون، تردید، تناقض، سرگردانی، پراکنده گویی، دشمنی، عصبیت و نداشتن برهان و استدلال، برخوردار است.

واژه «حکمت» در20 مورد از آیات قرآن وارد شده و بیانگر یکی از الطاف خداوند نسبت به بندگان است. از این روست که وقتی جنبه هایی از«حکمت» نزد یک شاعر پدیدار می گردد، کلام را قدرت تاثیر ونفوذ می بخشد. حضرت رسول اکرم (ص) فرموده اند که: «حکمت گمشده ی مومن است» پس مومن در جستجوی اوست.
نگارندگان در این پژوهش، پیرامون حکمت در شعر جاهلی به بحث پرداخته و پاره ای از این گونه شعر را که برخوردار از مضامین حکمی بوده و بیانگر فضایل مردان آن روزگار است، بررسی نموده اند. حکمت در شعر جاهلی حاصل تجربه ی شخصی و برگرفته از رویدادها و تعاملات محیطی پیرامون شاعر است. این گونه شعرها معمولا دارای معانی ساده، روانی الفاظ و متانت سبک اند.