نشریه قرآن پژوهی حسنا
پیاپی 18 (پاییز 1392)

درباره نحوه قرائت «ال یاسین» در آیه شریفه Pسلام علی إل یاسینO(الصافات:130) سه قرائت میان قاریان قرآن، مطرح شده است: الف) آل یاسین ب) ال یاسین ج) ادراسین. بدیهی است هر یک از قرائت های یاد شده، هم دلیل و هم مفهوم خاص خود را دارند، در تایید قرائت «آل یاسین» و اینکه منظور از آن «آل محمد» است در منابع روایی شیعه روایاتی ذکر شده است. در این مقاله، پس از عرضه این روایات، به بررسی سندی و متنی آنها پرداخته و در پایان نتیجه گرفته شد قرائت صحیح «إل یاسین» است، چرا که میزان قطعی در پذیرش روایات، موافقت آن با قرآن است و چنانکه روایتی با کتاب خدا سازگار نبود نباید آن را پذیرفت.

مقدمه مترجم:[مقاله حاضر اثر پروفسور جین دمن مک اولیف، قرآن پژوه معروف وسرویراستار دایره المعارف قرآن لیدن، است. وی در این مقاله به تبیین و معرفی اجمالی علوم قرآنی پرداخته است. محور کار مک اولیف در این کار دو کتاب معروف و مهم علوم قرآنی یعنی «البرهان فی علوم القرآن» اثر زرکشی و «الاتقان فی علوم القرآن» اثر سیوطی است. او از رهگذر مقایسه این دو کتاب مطالب سودمندی را در عرصه یاد شده ارائه داده است.] در برنامه تحصیلات تکمیلی همه دانشکده های مطالعات دینی در جهان اسلام دانشجویانی یافت می شوند که در دوره هایی به نام «علوم قرآن» شرکت می کنند.1 هر چند این عبارت برای انگلیسی زبانان قدری عجیب به نظر می رسد؛ اما رشته ای که این مطالعات شامل آن می شود برای عقیده و عمل اسلامی بسیار پراهمیت است. این قبیل کلاس ها طیفی از موضوعات مورد نیاز برای گسترش فهمی دقیق و مومنانه از قرآن را پوشش می دهد. در جهان اسلام این مطالب مقدمات ضروری برای هر تعلیم یا تحقیق در مورد قرآن است.
من از اصطلاح«field» (رشته) استفاده کرده ام؛ زیرا علوم قرآنی ترکیبی ازموضوعات یا شاخه های متعددی است و یک برنامه کامل مطالعاتی آنان باید شامل فعالیتی جدی در مورد زیررشته های تشکیل دهنده باشد (نک: مک اولیف 2002). هر چند تعداد نسبتا کمی در این رشته مشغول به تحصیل هستند؛ اما بسیاری دانشجویان در دانشگاه های اسلامی حداقل در معرض بررسی کلی علوم قرآنی قرار گرفته اند و ناشران نیز به طور مستمر مخازن کتاب های خود را از متون مرتبط پر می کنند. دانشجویان تحصیلات تکمیلی که بیشتر مطالعات متمرکز و تحقیقات دانشگاهی را در این رشته پی گیری می کنند رو به رشد هستند. درک کیفیت تحول این برنامه آموزشی و موضوعات مرتبط با آن، مستلزم نگاهی به گذشته حداقل به میزان پنج قرن و آغاز تلاشی برای بازسازی گذشته است.

مردم ابتدا امتی واحد بوده و بدون اختلاف می زیسته اند؛ ولی این امر دیری نپایید و به دلیل طبع مدنی و اجتماعی انسانها و وجود تفاوتهایی که مستند به خلقت انسان و قریحه استخدام در تصرف طبیعت و ویژگی های اوست؛ اختلاف در امت واحد شکل گرفت و طبقات اجتماعی به وجود آمد. ازدیدگاه قرآن، بودن در طبقه ای و یا نبودن در طبقه دیگر فی نفسه دارای ارزش نیست؛ بلکه ارزش فرد یا طبقه، در گرو نحوه رفتار، بینش، آگاهی و ایمانی است که وی در آن قرار داشته و گام می زند. ما دراین مقاله درصدد بررسی آیات قرآن واحادیث وارائه دیدگاه ها وعوامل موثر در ایجاد طبقات اجتماعی ازجمله عامل اعتقادی،اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نگرشی درجامعه بوده وبرای دست یابی به این مهم ضمن بازشناسی واژگان، دیدگاه اسلام را درحد وسع خود ارائه کرده ایم. روش تحقیق مورد استفاده اسنادی وکتابخانه ای است.

یکی از نکات برجسته قرآنی تاکیدی است که بر جنبه های قابل رویت حقیقت می نهد و در موارد فراوانی تاکید قرآن بر تفکر و تعقلی است که بر پایه برخورد حسی بنا شده است. امثال قرآن کریم مطالب معقول را به صورت محسوس در می آورند تا به کمک حس، آنها را به ذهن نزدیکتر سازند و با بیان امثال درسرشت و طبیعت دیگران اثری به جا گذارند. بی گمان، قرآن برای گروه خاصی نازل نشده است و مخاطبش عموم مردم هستند، بنابراین باید مراد خود را در هر زمینه ای به نحوی عرضه دارد که همه انسانها تا روز قیامت آن را درک کنند و بهترین زبانی که می تواند معارف عقلی و مفاهیم معنوی را برای توده مردم تبیین کند، زبان تمثیل است. خداوند به صورت اصلی کلی و فراگیر در چهار آیه از قرآن کریم می فرماید: Pو لقد صرفنا (ضربنا) للناس فی هذا القرآن من کل مثلO و با نظر به متفاوت بودن ساختمان فکری افراد، امثال را به صورت های مختلف بیان کرده است و از تعابیری چون «صرف مثل» و یا «ضرب مثل» برای بیان امثال قرآن استفاده کرده است ضمنا با تعبیر «من کل مثل» خاطر نشان می سازد که در هر زمینه ای به ذکر مثل پرداخته و همچنین می فرماید هدف از ارائه این مثالها گذر از آن و رسیدن به عمق مطلب است و البته این راهی است که علما طی می کنند و نهایت بهره را از امثال قرآن می برند.

حجیت حدیث معصومان علیهم السلام برای همه زمان ها، مکان ها و افراد است؛ اما ایشان متناسب با گنجایش، آگاهی های پیشینی مخاطب، نیاز وی و وضعیت جامعه سخن می گفتند. شناخت مخاطب مستقیم و جامعه زمان صدور حدیث، در فهم کلام معصوم و نوع حجیت آن نقش دارد. این مقاله درصدد است با بررسی وضعیت مخاطبان و جامعه زمان سه تن از معصومان به عنوان نمونه، تاثیر مخاطب بر ادبیات و محتوای احادیث را تحلیل کند و سپس این تاثیر را بر محدوده حجیت حدیث بررسی نماید. هدف این نوشتار تحلیل یکی از معیارهای فهم حدیث و حل اختلاف برخی اخبار است. این نگاشته توانسته با نگاهی متفاوت به تاریخ حدیث و تطبیق آن با فقه الحدیث، دسته بندی و چشم انداز نویی در موضوع «اثرگذاری مخاطب مستقیم بر کلام متکلم و برداشت دیگران» ارائه کند.

یکی از مهم ترین و برجسته ترین ویژگی های ساختاری نهج البلاغه امام علی علیه السلام، انسجام دورن متنی در هر یک از خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار است. تناسب و انسجام حاصل پیوند میان اجزای آن- چینش معنایی واژگان به کار گرفته شده- در محور همنشینی و جانشینی است. به بیانی دیگر، ارزش واژگان به کار گرفته شده در جمله و یا جملات، منوط به گزینش آن هاست در سایه این دو محور ارزش های زبیایی شناسی به نمایش گذاشته می شود.
آنچه نگارنده را بر آن داشت تا به انجام این پژوهش مبادرت ورزد، تناسب و هماهنگی میان واژه ها و معانی مورد نظر در بافت زبانی و موقعیتی کلام امام علی علیه السلام در نهج البلاغه است. هر چند که تعیین حوزه معنایی واژگان از میان واژگانی که دارای تقارب معنایی هستند، عاملی مهم برای گزینش واژگان به شمار می رود. در حقیقت، این مهم، یکی از شگردهای هنری امام علی علیه السلام بوده است.
در این مقاله، نگارنده بر آن است تا با بررسی معناشناسانه واژگان متقاربه المعنی از میان واژگانی که دارای تقارب معنایی هستند، دلایل معنایی گزینش واژگان موجود در فرازهای انتخابی را با نظر به کتب لغوی در خطبه مشهور شقشقیه مورد بررسی و تحلیل معنایی قرار دهد و صلاحیت و عدم صلاحیت واژگان در فرازهای منتخب از خطبه را نمایان سازد.

البرهان فی تفسیر القرآن یکی از با ارزشمندترین و جامع ترین تفاسیر روائی، اثر سید هاشم بحرانی از علما شیعی اخباری مسلک قرن دوازدهم است این تفسیر، مشتمل بر مجموعه ای از روایات اهل بیت علیهم السلام در توضیح آیات قرآن کریم است، هر چند مولف به طور صریح مبانی تفسیری و مقدمات فکری خویش را در تنظیم این اثر بیان نکرده است. تلاش شده با بررسی این اثر، بالاخص مقدمه این مجموعه روائی و بعضی آثار دیگر او وسایر هم فکران، یک سری مبانی فکری و اعتقادی از ایشان دست یافت که مولف به موجب آنها اقدام به تالیف این اثر و جمع آوری روایات آن نموده است و هرچند این مجموعه روائی تفسیری به روش نقلی محض جمع آوری شده است اما مولف در انتخاب روایات و گزینش و استفاده آنها در بحث تفسیری یک سری مبانی و پیش فرض ها مورد نظرگرفته است که به نمونه هایی از آن در این مقاله ذیل عناوینی چون: مبانی قرآنی،روائی و مبانی اعتقادی، کلامی بیان شده و هر کدام از این مبانی ذیل عناوین جزیی تری در این مقاله اشاره شده است.