نشریه ادبیات پایداری
پیاپی 13 (پاییز و زمستان 1394)

انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی به عنوان یک پدیده اجتماعی، توجه شاعران و نویسندگان را به خود جلب کرد و تحولاتی را در عرصه ادبیات بوجود آورد. ادبیات دفاع مقدس، شرح رشادت ها و دلاوری های ملتی را در دوران بعد از جنگ تحمیلی به ثبت رسانده است که برای دفاع از کیان و شرافت ملی خود به پا خاستند. شاعران متعهدکرمان همگام با دیگر شاعران کشور با سروده های خود، مسئولیت ادبی خود را در برابر هشت سال دفاع مقدس به انجام رسانده اند و لذا شناخت ویژگی های شعری این شاعران برای ارتقا آنها لازم به نظر می رسد. این پژوهش، برجستگی-های لفظی وساختاری شعر دفاع مقدس استان کرمان را از جمله؛ تازگی های زبان، پیوند واژگان، نوجویی قافیه و ردیف و واژگان خاص، همچنین چگونگی شکل های شعری و گرایش های سبکی را مورد بازکاوی و نقد وتحلیل قرار داده است.

علاقه مندی به وطن و ترسیم ابعاد گوناگون آن از اصلی ترین دغدغه های فطری هر شاعر متعهد محسوب می شود، امری که در قرن اخیر به واسطه بروز دگرگونی های بسیار در عرصه اجتماعی و سیاسی کشورهای جهان سوم بیشترین اهتمام شاعران را به خود معطوف داشته-است. در پی رخدادهای پس از جنگ جهانی دوم، عراق نسلی از شاعران را به خود دید که با نگرشی متعهدانه به مسائل و فجایع کشور خود می نگریستند. دراین بین باید «بلند الحیدری» را از متعهد ترین شاعران معاصر عراق قلمداد نمود. ازاین رو، در پژوهش حاضر نگارندگان سر آن دارند تا با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، وطن سروده های این شاعر را در سه محور «خفقان و استبداد در عراق»، «عقب ماندگی و خمودگی وطن شاعر» و «کودک، بازتاب آینده و مقاومت در عراق» واکاوی نماید. نتایج این جستار حاکی از آن است که بلند، نقد قدرت حاکم بر جامعه را سرلوحه کار خود قرارداد و استبداد و استعمار عراق که عقب ماندگی جامعه را به دنبال داشت، آشکار نمود و اثرات این دو علت را در نسل آینده وطنش نشان داد. نسلی که امروز کودکانی بی گناه هستند و رنج جنگ و حرمان را متحمل می شوند و در شعر بلند از آنان به عنوان قهرمانانی بی همتا درراه آزادی وطن یاد می شود.

«اعترافات غلامان»، نوشته حمیدرضا شاه آبادی، رمانی است درباره زندگی امام رضا (ع) که در نهمین دوره کتاب سال شهید غنی پور، به عنوان بهترین زندگی نامه داستانی نوشته شده برای نوجوانان انتخاب شده است. پژوهش حاضر به بررسی وجوه روایتی در این اثر بر اساس نظریه «تزوتان تودوروف» می پردازد. منظور از وجوه روایتی در این نظریه، جنبه های مختلف حاکم بر روابط میان شخصیت های داستان است و ازآنجا که شخصیت یکی از عناصر اساسی هر داستان است، درک ارتباط متقابل شخصیت های داستان در شناخت سازوکار داستان و چگونگی شکل-گیری آن ضروری به نظر می رسد.
این پژوهش می کوشد که با بهره گیری از مفهوم وجوه روایتی در نظریه تودوروف، چگونگی ارتباط میان شخصیت های داستانی در رمان «اعترافات غلامان» را توضیح دهد. یافته های این پژوهش، حاکی از آن است که اساس شکل گیری این داستان، مبتنی بر کارکرد وجه تمنایی است و این بدان معناست که تکیه نویسنده در روایت داستان، بر شخصیت های داستانی است و نه بر رخدادها. به نظر می رسد که این شکل روایت و تاکید بر نقش شخصیت ها در داستان، با توجه به گروه سنی خاص مخاطبان، با نوع داستان (زندگی نامه داستانی) و با هدف نویسنده از نگارش داستان همخوانی دارد.

ابراهیم مقادمه یکی از چهره های درخشان معاصر فلسطینی است که با خلق آثار ارزشمندی در زمینه ادبیات و سیاست توانست خدمات ارزنده ای را به جامعه فلسطین ارائه کند. دفتر شعری «لا تسرقوا الشمس» از جمله آثار ارزشمند این شاعر متعهد در زمینه ادبیات مقاومت است که وی آن را در سال های تاریک زندان از خود به یادگار گذاشت تا با ارائه ابزاری رصین، بتواند بار دیگر روح مقاومت را در کالبد جامعه خود بدمد. این جستار با روش تحلیلی- توصیفی کوشیده است تا شعر مقاومت در دیوان شعری «لا تسرقوا الشمس» ابراهیم مقادمه را تحلیل و بررسی نماید. یافته های پژوهش نشان می دهد که شعر مقاومت در نزد این شاعر در بردارنده موضوعاتی همچون وطن، دین و ایدئولوژی، دشمن، مردم، شهید، و اعتراض است و همچنین ایجاد بارقه امید برای مبارزین در عرصه مقاومت، پاسداری از پیروزی های بدست آمده، دعوت به مقاومت برای رسیدن به اهداف متعالی، آگاهی بخشیدن به نسل امروز و آینده از اهداف خصمانه دشمن، احیای آموزه های اسلامی، تربیت نسل آزادی خواه، و ارائه الگوه های مقاومت اسلامی، از مهمترین اهدافی است که این شاعر در شعر خود آنها را دنبال می کند.

یکی از مهم ترین موضوعاتی که در قرآن کریم به طور گسترده مطرح گردیده است، موضوع جهاد است. این تحقیق با هدف بررسی و تبیین جایگاه جهاد در قرآن کریم، صورت گرفته است. موضوعی که به عنوان یکی از مهمترین مبانی ادبیات پایداری و دفاع مقدس به شمار می رود. پژوهش حاضر از نوع نظری است و با روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است. نتایج تحقیق مبین آن است که اسلام دین بی تفاوتی و بی خیالی نیست و خود را در مقابل همه آحاد جامعه مسئول می داند. اسلام زیر بار ظلم و ستم، تجاوز دشمن رفتن را نمی پذیرد و دستور به جهاد دفاعی، برای حریت و استقلال سرزمین خود، دفع فساد تبهکاران، گرفتن حقوق خود و همنوعان، رفع فتنه، عزت اسلام، عدم تمرکز قدرت در دست سلطه طلبان می دهد و برای تداوم حاکمیت قانون الهی، شناخت خود و جهاد با نفس و شناخت دشمن و جهاد با آن، تجویز می گردد. همچنین این پژوهش نشان می دهد که امیال نفسانی از درون و اغوای شیطانی، همواره در کمین گمراهی انسان است، تا او را از بندگی خدای یکتا رها سازند و به دنیاگرایی و شیطان پرستی وا دارند. برای گرفتار نشدن در این بلا، بصیرت دین توحیدی ضروری می نماید.

نیایش های صحیفه، تنها نمود «عشق»، «نیاز» و «خواستن» انسان در برابر پروردگار نیست، بلکه دو بعد اساسی دیگر، یعنی؛ «آگاهی» و «پایداری» نیز در آن نهفته است. این دو محور، بیانگر مسئولیت الهی و بصیرت اجتماعی و سیاسی امام (ع) در برابر جامعه ستمدیده و ناآگاه و نظام سیاسی ستمکار و فریبکار است. امام (ع) در این رویکرد، نمونه بارز مجاهدی است که در روزگار استبداد اموی، فلسفه نیایش را شناخته و از آن به عنوان سنگر پایداری و جهاد و ابزاری جهت نقد حاکمیت و اصلاح جامعه استفاده نموده است.
این پ‍ژوهش بر آن است تا با رویکرد پایداری و بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی بن مایه ها و مصداق های استقامت در صحیفه بپردازد. یافته اساسی آن نیز در این نکته، نهفته است که نیایش های صحیفه، پیوندی ناگسستنی با مفهوم استقامت و پایداری دارد و این مفهوم در مصداق-های گوناگون تجلی یافته است.

شعر پایداری، به یکی از گونه های زیبای شعر حماسی در ادبیات معاصر عربی تبدیل شده است. در شعر معاصر فلسطین، با اوج گیری قیام مردمی علیه اشغال گران، بیشتر شاعران این سرزمین، واژگان، زبان شعری و درون مایه های اصلی شعر خود را از قیام مردمی(= انتفاضه)، الهام گرفتند و زبان به ستایش ایستادگی مردم در برابر اشغال گران گشودند. در این میان، برهان الدین العبوشی یکی از شاعران معاصر این سرزمین، به گونه ای زیبا و دلنشین، فداکاری های مردم را به هنر شعری مبدل نموده است. میهن دوستی و عشق به فلسطین، وصف شهیدان و جان باختگان انتفاضه، فراخوانی به اتحاد، استعمارستیزی و دعوت به جهاد، از مهم ترین درون مایه های شعر العبوشی است. این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی، درون مایه های پایداری را در شعر وی بررسی نموده است. نتیجه این تحقیق، میزان و ژرفای تاثیرگذاری انتفاضه بر شعر وی را نشان می دهد و گویای آن است که حوادث رخ داده در سرزمین اشغالی فلسطین، به ویژه انتفاضه، تحولی ژرف در محتوای شعر پایداری پدید آورده است.

وطن به عنوان یکی از مولفه های هویت ساز هر ملتی مطرح است؛ بنابراین دفاع و حفظ از آن می-تواند مهم باشد. در شعر فارسی وطن دوستی جلوه ای ویژه دارد و در هر زمان که وطن مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته است، شاعران دست به قلم شده اند و در وصف آن اشعار و منظومه هایی شیوا و بلیغ سروده اند. با شروع جنگ تحمیلی کشور مورد هجوم رژیم بعثی عراق قرار می گیرد وشهر های مرزی با خاک و خون یکی می شوند. شاعران، این حوادث تلخ را بر نمی تابند و با سرودن اشعاری به دفاع از وطن بر می آیند. پرداختن به اشعار وطنی این دوره می تواند کمکی شایان به تقویت حس وطن دوستی مردم کند و در حفظ هویت ملی تاثیر گذار باشد.
در این مقاله که به روش کتابخانه ای صورت می گیرد، سعی بر آن است تا مفهوم وطن در شعر شاعران دفاع مقدس، بررسی شود و سپس با آوردن نمونه های شعری اثبات گردد که شاعران از مفهوم وطن در شعر خویش بهره جسته اند.
با انجام این پژوهش مشخص می شود که مفهوم وطن به عنوان یک موضوع اصلی در شعر شاعران دفاع مقدس مطرح می شود و شاعران همگان را به وطن دوستی و دفاع از وطن فرا می خوانند. مفهوم وطن در این دوره در قالب میهن اسلامی بروز پیدا می کند و شاعران بر اساس موازین اسلامی به سرودن شعر وطنی می پردازند.

ابراهیم نصرالله شاعر و داستان نویس معاصر فلسطین را می توان در پرداخت ادبیات مقاومت و ضد استعماری نویسنده ایی شاخص و صاحب سبک دانست. یکی از مهم ترین آثار وی در ادبیات داستانی رمان «شرفه الهذیان» است. اهمیت این رمان را می توان در این امر خلاصه کرد که نویسنده توانسته است در قالب ادبیات پسامدرن و با بهره گیری از مهم ترین وقایع دنیای معاصر مانند: سقوط برج های تجارت جهانی، اشغال عراق، شهادت محمد الدوره، ریاست جمهوری جورج بوش و تلفیق تصاویر و عکس های کاملا واقعی از رخدادهای قرن، گفتمان آمریکایی مدعی دموکراسی و حقوق بشر، نوید دهنده دهکده جهانی و عصر نو را با نگاهی پسااستعماری و همسو با نظریه پردازان و منتقدان پسااستعمار مانند «ادوارد سعید» به چالش بکشد و پسامد آن را چیزی جز افزایش گستره نفوذ آمریکا در قالب استعمار نو نداند. ابراهیم نصرالله تنها راه حل کاربردی برای برون رفت و رهایی از سیطره امپریالیسم جهانی را افزایش آگاهی و هشیاری در بین اقشار مختلف و تقویت روحیه مقاومت و ایستادگی عنوان می کند.
بنابراین؛ در این مقاله سعی شده است گفتمان انتقادی و ضد استعماری ابراهیم نصرالله در رمان «شرفه الهذیان» مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

ترکیب سازی در یک زبان، مانند تکثیر سلولی در بدن موجود زنده، بقای آن را تضمین می کند. پیدایش واژگان جدید نتیجه احساس نیاز اهل ادب به مصالح زبانی تازه است، تا اندیشه متفاوت خود را به زیباترین شکل بیان کنند. شعر انقلاب و پایداری محصول فضای فکری و اجتماعی متفاوتی است بنابراین، شاعران با مفاهیم تازه ای مواجه اند و نمی توانند برای بیان پاره ای از آن ها، استعداد زبانی و واژگانی مناسبی بیابند. ناگزیر به واژه سازی می-پردازند. در این جستار، نوترکیب های به دست آمده، در پنج دسته کلی اسم مرکب، صفت مرکب، ترکیبات ونددار، ترکیبات شبه ونددار و هم آیی بلاغی واژگان قرارگرفته اند. این نوشتار، پاسخ گوی سوالاتی است نظیر اینکه: چه مولفه هایی در میزان توفیق در ساخت نوترکیب ها دخیل اند؟ زمینه های فکری غالب در ترکیب های جدید کدام اند؟ عناصر بلاغی در این ترکیب ها چه جایگاهی دارند؟ براساس چه معیارهایی می توان نوترکیب ها را دسته-بندی کرد؟ بیشترین نوترکیب ها در آثار چه شاعرانی یافت می شود؟ نگارندگان به نمونه هایی بدیع از نوترکیب های ساخته شده در شعر انقلاب و پایداری دست یافته اند که غالب آن ها دربردارنده مضامین ادبی، دینی، ملی، حماسی، عرفانی، سیاسی و اجتماعی است.

دو کشور ایران و فلسطین با توجه به موقعیت سیاسی و دینی مشابه، در طول تاریخ مبارزاتی خود همواره در برابر استبداد داخلی و استعمار خارجی ایستادگی کردند. همزمان با وقوع تحولات بی سابقه در عرصه جهانی، به ویژه جنگ جهانی اول و دوم و تبعات آن بر روی کشورهای خاورمیانه، به تدریج قشر روشنفکر این جوامع در صدد انتقاد از وضعیت سیاسی حاکم بر این کشورها برآمدند. در این میان ادبیات مقاومت در انعکاس این انتقادها نقش بسزایی داشته است؛ فدوی طوقان و طاهره صفارزاده، دو ادیب بزرگ فلسطین و ایران نیز به شدت از ادبیات مذکور متاثر بودند. از این رو ادبیات مقاومت، زمینه ساز ظهور شباهت هایی در گرایش های سیاسی، معانی و مضامین موجود در اشعار این دو شاعره شده است. پژوهش حاضر گذشته از تبیین جایگاه ادبی این دو شاعره که از چهره های سرشناس و متعهد در ادبیات معاصر ایران و فلسطین به شمار می روند و اشعارشان در سیر روند مبارزات سیاسی تاثیر چشمگیری داشته است، برآن است با رویکردی تطبیقی برخی بن مایه های مشترک پایداری در اشعار ایشان را نظیر استعمارستیزی، دعوت به بیداری، وطن دوستی، تکریم مقام شهادت و شهدا، عدالت و آزادی و... مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

واژگان، در بیان شاعران، در هر عصری، کارکردهای مخصوص خود را می یابند. هر تحول معنایی واژه، موجد دگرگونی طیف وسیعی از معانی پیرامون آن واژه می گردد. در بررسی واژگان «شاهد» و «آزادی» در ادبیات گذشته، در هر مورد، با تعریفی مبتنی بر ذهن و زبان شعرا و ادبای گذشته زبان فارسی مواجه هستیم. در عصر مشروطه، با دگرگونی نگرش شاعران و تغییر کارکرد شعر، طیف های کارکردی این واژگان صورتی دیگرگونه یافت. فرخی یزدی، واژه شاهد را، با تمام بار فرهنگی آن، در ادوار مختلف شعر فارسی، با آزادی در مفهوم جدید خود، ترکیب نموده است. وی با حفظ سنت شعری، آزادی را معشوق خود قرار داده است. لذا نگارندگان در این جستار برآنند تا خلاقیت شاعر در به کارگیری ترکیب این دو واژه را، در جهت بیان موضوعات شعر مشروطه، بررسی نمایند.

«زندگی در ذات خود چیزی جز یک گفتگو نیست. زندگی کردن یعنی شرکت داشتن در گفتگو: پرسیدن ، توجه کردن، پاسخ دادن، موافقت کردن و خیلی موارد دیگر. در این گفتگو شخص با چشم، لب، روح و جان، تمام اعضای بدن و اعمالش شرکت می کند. او با تمام وجود وارد گفتگو می شودو این گفتمان وارد ترکیب گفتگویی از زندگی انسان و سرانجام دنیای سمپوزیم می گردد» (باختین 293: 1988، گاردینر 1992: 31). مقاله ی پیش روی قصد دارد تا گفتگوی میان شاهکار جان آزبرن با عنوان «با خشم به گذشته بنگر»را با جنبش مردان خشمگین به تصویر بکشد. برای دست یابی به این هدف،نویسندگان قصد دارند تا ابتدا تعریفی کوتاه و دقیق از جنبش مردان جوان خشمگین با در نظر گرفتن منشا ، زمان، و دلایل تشکیل آن ارائه دهند. و در پی آن، خصوصیات این جنبش را مطرح نمائید. و سرانجام آن گروه از آن رمزگان ها مورد مطالعه قرار گیرند که در تشکیل این حرکت مهم بوده اند و از دیگر سو چگونگی تقسیم بندی این رمزها به عنوان یک سبک بررسی گردند. در نگاه اول، معنی و مفهوم مردان جوان خشمگین بدیهی جلوه می کند، ولی حقیقت آن است که این اصطلاح ذهن را درگیر پرسش های خاصی می نماید، از جمله؛ آیا نامیده شدن این گروه تحت عنوان «خشمگین» دلیل خاصی دارد؟ به چه دلایلی این گروه تشکیل شد؟ اهدافشان چه بود؟ حقیقت آن است که این جنبش در رابطه با مسائل دیگر معنا پیدا می کند. و مراد از مسائل دیگر مواردی از قبیل محیط اجتماعی، تاریخی، و پیش زمینه های فرهنگی است. از آنجاکه این جنبش پاسخی است به تاریخ آن زمان، بدون شک عکس العمل های بسیاری را از طرف مردم و جامعه برانگیخته است و بدین جهت گرفتار یک گفتمان مستمر شده است.