ماهنامه نفت، گاز و انرژی
سال سوم شماره 15 (دی 1391)

ترشوندگی یکی از پارامترهای مهم در جریان چندفازی در مخزن می باشد که در آزمایشگاه با روش های خاصی از جمله ارزیابی مقدار اولیه آن اندازه گیری می شود. زاویه تماس، USBM و Amott-Harvey تست هایی هستند که برای بررسی ترشوندگی مغزه در آزمایشگاه انجام می شوند. برای انجام تست های مختلف مغزه، در صورتیکه شرایط اولیه ترشوندگی در مغزه برقرار نباشد، لازم است مغزه ها به خوبی تمیز شوند؛ سپس با استفاده از فرآیند پیردوست کردن، تغییرات ترشوندگی انجام می شود. از پارامترهای تاثیرگذار در فرآیند پیردوست کردن تغییرات دما، زمان و نوع نفت مورد استفاده (نفت زنده یا نفت تانک ذخیره) می باشند. در این مطالعه اثر دما و زمان بر پیردوست کردن بررسی شده است، به طوریکه دما بر روی پیردوست کردن سنگ مخزن تاثیر به مراتب بیشتری در مقایسه با زمان دارد، بنابراین برای نفت دوست کردن یک مغزه کاملا آب دوست در دمای C°25 در مقایسه با دمای C°50، زمان بیشتری لازم است.

به طور تقریبی 50% از چاه های سراسر دنیا به سیستم های فرازآوری مصنوعی نیاز دارند. روش های فرازآوری مصنوعی که به طور معمول استفاده می شوند، عبارتند از: پمپ میله ای، پمپ هیدرولیکی، پمپ حفره ای، پمپ شناور الکتریکی و استفاده از فرازآوری با گاز.
انتخاب مناسب از هر روش فرازآوری مصنوعی برای یک سیستم تولیدی داده شده (خواص سیال و مخزن، شکل چاه و محدودیت های تجهیزات سطحی) به طور کامل فهمیدن شرایط مناسب سیستم است. تحلیل های اقتصادی نیز همیشه باید انجام گیرد.
دبی تولیدی نفت قابل برداشت از یک چاه به وسیله فشار سر چاه و عملکرد جریانی از رشته تولیدی که لوله مغزی، لوله جداری یا هر دوی آنها می باشد، تعیین شده است.
تحلیل عملکرد چاه شامل ایجاد رابطه بین اندازه لوله مغزی، فشار سر و انتهای چاه، خواص سیالات و دبی تولیدی سیال است.
فهمیدن عملکرد جریان چاه برای مهندسان بهره برداری مهم است؛ برای طراحی، باید تجهیز چاه نفتی و شرایط تولید بهینه چاه در نظر گرفته شوند.
در این مقاله سعی شده است با استفاده از اطلاعات چاه و داده های آزمایش فشار استاتیک مخزن، داده های تولید فعلی آن با استفاده از نرم افزارPIPE SIM 2010 و اثرات استفاده از لوله مغزی های مختلف، روش های فرازآوری با گاز استاندارد وغیر استاندارد بر میزان دبی تولید و فشار جریانی سر چاهی شبیه سازی و بررسی گردد. سپس بهترین روش فرازآوری انتخاب شود که در نهایت روش فرازآوری با گاز به شکل استاندارد بهترین روش فرازآوری مصنوعی مشخص و انتخاب شد.

در این مقاله از دو دیدگاه حقوقی و تاریخی (با تاکید بر جنبه حقوقی) به بررسی رژیم حقوقی دریای خزر پرداخته شده است. در ابتدا رژیم حقوقی دریاها و دریاچه ها از دیدگاه حقوق بین الملل تبیین و سپس وضعیت حقوقی دریای خزر بر مبنای قوانین بین المللی تحلیل شده است. از آنجا که معاهدات، نقش مهمی در تعیین رژیم حقوقی یک دریاچه دارند، معاهدات مربوط به دریای خزر از گذشته تا امروز را مرور کرده، به علل ناکارآمدی معاهدات سابق پرداخته و در پایان، موضع کشورهای ساحلی، در مورد رژیم حقوقی این دریا بررسی شده است.

با توجه به افزایش مصرف انرژی، محدود بودن منابع طبیعی، حرکت در راستای طرح توسعه پایدار و حفظ محیط زیست بایستی تا حد امکان از هدر رفتن و تلف شدن انرژی جلوگیری شود. در این تحقیق کارهایی که بایستی در این زمینه انجام بگیرد، مورد بررسی قرار گرفته و نمونه هایی از کارهایی که می توان انجام داد به تفصیل ارائه شده اند. از جمله کارهای علمی و کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد: 1- استفاده از تکنولوژی های جدید و مواد اولیه بهتر و سازگار با محیط زیست. 2- استفاده بهینه از مواد و بازیابی آنها در صنایع مختلف. 3- بهینه سازی واحدهای صنعتی و تولیدی. 4- بالا نگهداشتن قیمت انرژی. 5- یافتن کاربردهای جدید برای موادی که به وفور یافت می شوند و فعلا کم مصرف هستند. 6- استفاده از انرژی های نو و تجدیدپذیر. 7- آموزش مصرف انرژی به افراد از طریق رسانه های ارتباط جمعی. 8- توسعه فرهنگ عامه مردم در جهت مصرف کمتر و بهینه از انرژی.

یکی از روش های آنالیز داده های چاه آزمایی، استفاده از روش مشتقات فشار است. در روش های آنالیزی دسته منحنی های الگو و روش های مرسوم، برای تشخیص ناحیه ها یا تفکیک نواحی مختلف اطراف دهانه چاه، احتیاج به نمودارهای خاصی بوده که این نمودارها از یک روش آنالیزی به روش دیگر متفاوت می باشد؛ بنابراین ما با طیف گسترده ای از نمودارها و متغیرها در چاه آزمایی به روش معمولی رو به رو هستیم. همچنین از آنجا که اکثر مخازن ایران همگن نبوده و ناهمگن هستند، در اکثر مواقع تشخیص ناهمگنی مخزن و نیز نوع ناهمگنی (گسل، شکاف، یا چندلایه بودن مخزن) مشکل و غیر ممکن است. برای رفع این مشکل، روشی به نام روش مشتقات فشار پیشنهاد شد. این روش مزیت های بسیار زیادی نسبت به روش های معمولی داشته است، از جمله:1.در روش مشتق فشار تشخیص نواحی و همچنین تشخیص همگن بودن و غیرهمگن بودن مخزن ساده است.
2.تشخیص نوع رژیم جریانی حاکم بر مخزن و شکل جریان سیالات در قسمت های مختلف مخزن آسان است.
3.هر نوع جریان یک صورت مشخصه در مشتق دارد که یک ابزار تشخیص عالی است.

آغاز اجرای عملیات ساخت پروژه خط لوله 2400 مایلی ترانس آناتولی (تاناپ) را که توافق نامه اجرای آن توسط رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه و الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان در 26 ژوئن 2012 میلادی (6 تیرماه 1391)، به امضا رسید، می توان اولین دستاورد واقعی طرح ایجاد کریدور جنوبی انتقال گاز دریای کاسپین به منطقه یورو دانست که در کنار چند طرح دیگر، با حمایت اتحادیه اروپا و در جهت کاهش نفوذ روسیه در بازار تجارت گاز اروپا، اجراء خواهد شد.
تاکنون پروژه های خط لوله مختلفی برای انتقال گاز دریای کاسپین به اروپا در نظر گرفته است که پروژه خط لوله ترانس آدریاتیک (تاپ)، نابوکو، ترانس آناتولی (تاناپ)، خط لوله جنوب شرق اروپا (اس ای ای پی) و اینترکانکتر ترکیه- یونان- ایتالیا (آی تی جی آی)، مهم ترین طرح های در دست مطالعه و طراحی محسوب می شوند.

امروزه پارک های علمی و فناوری به عنوان ساختاری مناسب برای توسعه همکاری های سه جانبه دولت، دانشگاه و صنعت شناخته شده اند. اولین پارک های علمی در آمریکا با مشارکت و همکاری دانشگاه ها ایجاد گردید و در حال حاضر نیز بسیاری از دانشگاه ها علاقه مند به ایجاد پارک فناوری در مجاورت دانشگاه هستند. هدف از این مقاله بررسی ارتباط بین پارک های فناوری و دانشگاه ها با در نظر گرفتن فرصت ها و چالش های موجود در ایران می باشد. توجه روزافزون سیاست گذاران و برنامه ریزان به توسعه اقتصادی بر مبنای علم و دانش، باعث شده است که دانشگاه ها به عنوان عامل توسعه فناوری و موتور توسعه منطقه ای در نظر گرفته شوند. ایجاد پارک های فناوری در کنار دانشگاه ها نه تنها از دیدگاه مشارکت در توسعه منطقه ای حائز اهمیت است، بلکه حضور پارک فناوری باعث تقویت ارتباط، دانشگاه با صنعت، ارتقاء اعتبار دانشگاه در جامعه، کسب درآمد و ایجاد فرصت های کاری برای دانشگاهیان می باشد. دانشگاه ها برای جذب موسسات خصوصی جهت استقرار در پارک فناوری باید استراتژی مشخصی را تعریف و تبیین نمایند. تجربه شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان در طی چند سال گذشته برای گسترش فعالیت های فناوری در کنار دانشگاه، از طریق راه اندازی مراکز رشد و پارک علم و فناوری نشانگر وجود پتانسیل های مناسب برای اجرای فعالیت های مشترک با دانشگاه صنعتی اصفهان و دیگر دانشگاه های منطقه می باشد. موفقیت پارک های فناوری در مجاورت دانشگاه ها، مستلزم تعریف چشم انداز و ماموریت مناسب برای پارک، طراحی یک سیستم مدیریتی مستقل، اما مرتبط با دانشگاه و فرهنگ سازی در میان دانشگاهیان، مسئولین محلی، شرکت های خصوصی و عموم مردم در منطقه مورد نظر می باشد.

کاهش هزینه های تولید و افزایش بهره وری از میادین نفتی همواره یکی از هدف های اصلی مهندسین و پژوهشگران صنعت نفت و یکی از روش های کاربردی که همواره مورد توجه بوده، انگیزش چاه توسط عملیات اسیدکاری است. با توجه به این مطلب که در مخازن نفت جنوب ایران عمده ترین روش تحریک چاه روش ماتریکس اسید می باشد، در این مقاله با توجه به داده های کتابخانه ای گردآوری شده به مقایسه بازدهی اسیدکاری ماتریکسی چاه بوسیله سیستم ژل اسیدی و سیستم اسید گلی معمولی پرداخته ایم. همچنین عوامل اصلی تاثیرگذار در طراحی و بازدهی ژل اسیدی بررسی می شود.

کشورمان در ناحیه ای خشک واقع شده است. با این وجود، حجم سیلاب چندروزه برخی رودخانه ها در سال های سیلابی، معادل متوسط آورد سالیانه رودخانه می باشد. البته در اکثر موارد حجم سیلاب صدساله در مقابل احجام سدهای احداث شده یا در حال احداث اندک می باشد و بنابراین با استفاده از مدیریت فعال، خصوصیات فصلی و پیش بینی های کوتاه مدت و درازمدت هیدرولوژیکی، استفاده از مخازن برای ذخیره سیلاب به راحتی امکان پذیر می باشد. در این راستا استفاده از تراز نرمال متغیر ماهانه و سالانه می تواند استفاده بهینه از مخازن و استحصال هر چه بیشتر آب را ممکن سازد. برای دستیابی به این مهم، استفاده کامل از امکانات نرم افزاری و روش های غیرسازه ای بایستی در دستور کار قرار گیرد. در این رابطه بایستی به خصوصیات فصلی روخانه های ایران توجه نمود که معمولا شرایط بسیار خوبی را برای ذخیره سیلاب در مخازن فراهم می کنند. در رودخانه هایی که سیلاب بهاره در اثر ذوب برف رخ می دهد، میزان ذخیره برفی حوزه می تواند فرصت بسیار خوبی برای مانور مخزن فراهم کند و در رودخانه هایی که بیشترین پتانسیل سیلاب در آذرماه می باشد، مخزن به علت مصارف تابستانی در شروع سیلاب دارای حجم قابل ملاحظه ای برای کنترل سیلاب می باشد. برای مثال سد درودزن در سیلاب آذر ماه 1365 با دوره بازگشت چندصد ساله، به علت خالی بودن مخزن سرریز نداشت. تجربه بسیار موفق کنترل سیلاب با مخازن در ژاپن که 50 درصد مردمش در دشت های سیلابی زندگی می کنند و 75 درصد دارایی های آنها در این مناطق واقع شده است، می تواند در استفاده از مخازن برای کنترل سیلاب در ایران الگوی بسیار خوبی باشد. سیلاب های رودخانه های ژاپن مانند رودخانه های ایران دارای پیک زیاد و حجم نسبتا کم می باشند. به علاوه در صورت اختصاص حجمی از مخزن به کنترل سیلاب، با توجه به عدم قطعیت در برآورد سیلاب طراحی سدها، انعطاف پذیری سیستم افزایش یافته و می توان در صورتیکه حجم سیلاب های طراحی در سال های آینده کمتر برآورد شود، با افزایش تراز نرمال عمر مخزن را افزایش داد و این مسئله از نقطه نظر توسعه پایدار نیز بسیار با اهمیت است.

سیالات حفاری ترکیباتی هستند که در تولید و خارج کردن تراشه های سنگ ها از چاه ضمن عملیات حفاری، جلوگیری از جریان سیالات سازند به چاه، با اعمال فشار هیدرولیکی در برابر سازندهای زیرزمینی، خنک کردن مته حفاری و... بسیار موثر بوده و حائز اهمیت هستند. مطالعه خواص رئولوژیکی سیالات حفاری از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ زیرا با مطالعه این خواص می توان خواص مطلوب مورد نیاز برای برای عملکرد بهینه حفاری را تعیین نمود. همچنین در صورت وجود یک مساله و عملکرد نامناسب سیال حفاری، با مطالعه رفتار رئولوژیکی سیال، می توان برای تشخیص مشکل و رفع آن اقدام نمود. در این کار برای بررسی رفتار رئولوژیکی گل حفاری، از مدل های مختلفی استفاده شده و نتایج آن با هم مقایسه شده است. مدل های به کار رفته عبارتند از: مدل Casson و مدل Sisko، رابطه هذلولی تعمیم یافته و قانون توان. همچنین یک رابطه جدید برای سیالاتی که دارای خاصیت shear -thinning هستند، ارائه شده و با روابط مذکور مقایسه شده است. مقایسه مقادیر shear-thinning خاصیت محاسبه شده تنش برشی در برابر شدت برش (منحنی های جریان) با کاربرد مدل های مختلف نشان داد که نتایج به دست آمده از مدل جدید در مقایسه با مدل های دیگر، تطابق بهتری با داده های تجربی دارد و مدل جدید به خوبی می تواند رفتار رئولوژیکی سیالات shear-thinning و دارای تنش تسلیم را در محدوده وسیعی از شدت برش توصیف نماید؛ بنابراین می توان از آن با دقت بالایی برای بررسی اثر غلظت بنتونیت بر تنش تسلیم و ویسکوزیته بی نهایت در سیالات حفاری استفاده نمود. برای بررسی اثر غلظت بنتونیت بر خواص رئولوژیکی گل حفاری از دوغاب هایی با غلظت های متفاوت از بنتونیت استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که برای دوغاب های مورد استفاده، کاربرد بیش از 10 درصد از بنتونیت مناسب نمی باشد.

بی رنگ، بی بو و سبک تر از هوا. با وجود ارائه چنین تعریفی از گاز طبیعی، اگرچه وجود این گاز را در صورت وجود، به زحمت می توانیم در اطراف مان حس کنیم، اما به عنوان یک منبع گرما و انرژی، گاز طبیعی توانسته است بازار جهانی انرژی را دگرگون نماید. در حدود سال 100 میلادی، پلوتارچ شاعر نامدار یونانی- رومی در یکی از اشعارش، از کشور عراق امروز به عنوان سرزمین تل های آتش برآمده از اعماق زمین یاد کرده است. آن آتش ها احتمالا به دلیل خروج متان از منافذ زمین و شعله ور شدن آن به وجود می آمده است.
و اینک آن شعله ها به سرعت در حال شعله ورتر شدن هستند. چرا که در سایه رشد غیرمنتظره کشف شیل های گازی در خاک آمریکا که به سرعت در سراسر دنیا نیز در حال اکتشاف هستند، منابع گاز جهان با رشدی خارق العاده رو به افزایش نهاده است.
شیل های گازی به عنوان یک منبع غیرمتعارف متان و مشابه گاز نهفته در لایه های معدنی ذغال سنگ و یا گازهای به دام افتاده در سازندهای سنگی (TIGHT GAS) به سرعت چشم انداز انرژی آمریکا را با انقلابی جدید روبرو کرده است. هم زمان با این اتفاق، منابع گسترده گازهای متعارف نیز کشف شده اند که مجموع ذخایر گازی ایالات متحده را با رشدی خیره کننده روبرو نموده است. از سوی دیگر، گاز تنها سوخت فسیلی ای است که در سال های آینده، سهم تقاضای مصرف آن، افزایش خواهد یافت.
برای سال های متمادی از گاز به عنوان یک هم خانواده و جانشین ضعیف نفت یاد می شده است. در سال های پایانی قرن هجدهم میلادی، ویلیام مورداخ که یک مهندس اسکاتلندی بود، از گاز طبیعی به عنوان منبع روشنایی خانه خویش بهره برد، اما چندین دهه طول کشید تا از گاز به عنوان منبع روشنایی خانه ها و خیابان ها استفاده شود و جایگزین شمع های لرزان و کم نور آویزان شود. اکتشافات تجاری نفت و گاز در همان سال ها آغاز گردید، اما تا چندین دهه، گاز با سهمی اندک در میان سوخت های فسیلی، تنها برای روشنایی مورد استفاده قرار می گرفت و با وجود رشد سریع تولید و مصرف آن در سال های اخیر بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، درصورت تداوم بهره برداری از منابع جدید گازی تا سال 2035 میلادی از لحاظ مصرف در جایگاه دوم پس از نفت قرار خواهد گرفت و جایگزین ذغال سنگ می شود.
اما مانع اصلی فراروی مصرف گسترده تر گاز به هزینه بالا و دشواری زیاد انتقال آن باز می گردد. اگرچه نفت هم با این شرایط روبروست، اما با ساختن نفتکش های غول پیکر در دهه شصت میلادی، هزینه های انتقال نفت خام با کاهشی قابل توجه روبرو شده است؛ اما گاز همچنان به مشتریانی مشخص و راهی برای انتقال آن، نیازمند است.