فهرست مطالب

نشریه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی
سال بیستم شماره 4 (پیاپی 36، زمستان 1388)

  • تاریخ انتشار: 1388/10/11
  • تعداد عناوین: 7
|
  • جواد خوشحال دستجردی، طلعت یساری، حمید نوری صفحات 1-16
    برای مطالعه نیازهای حرارتی مراحل نمو آفتابگردان بر اساس تعداد روز و درجه روز- رشدهای تجمعی و ارتباط این مراحل با رشد رویشی و عملکرد دانه و روغن، 14 هیبرید و یک رقم آزاد گرده افشان آفتابگردان، در یک طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی کبوترآباد اصفهان در سال 1384 مقایسه شدند. اثر ژنوتیپ بر تعداد روز و درجه روز - رشد تجمعی از کاشت تا مراحل ستاره ای، غنچه دهی، شروع گلدهی، 75 درصد گلدهی، گلدهی کامل و رسیدگی فیزیولوژیک بسیار معنی دار بود. خوشه بندی ژنوتیپ های مورد مطالعه، بر اساس چهارده صفت مراحل نموی، آنها را در سه گروه دیررس، متوسط رس و زودرس قرار داد. رقم آزاد گرده افشان مورد مطالعه در گروه متوسط رس قرار گرفت. ضرایب همبستگی بین تعداد روز و درجه روز - رشدهای تجمعی با صفات رشد رویشی و زایشی عمدتا مثبت و معنی دار بودند. براساس معادله رگرسیون چند متغیره خطی مرحله ای بین عملکرد و مراحل نمو، تعداد روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک و درجه روز - رشد های تجمعی مربوطه، مهمترین توجیه کننده عملکرد دانه بودند. درصد روغن با هیچ یک از مراحل نمو و درجه روز- رشدهای تجمعی مربوطه همبستگی معنی داری نداشت.
    کلیدواژگان: آفتابگردان، مراحل نمو، درجه روز، رشد، عملکرد دانه و روغن، تحلیل خوشه ای
  • داود مختاری صفحات 17-42
    راه روستای ارلان (از توابع شهرستان مرند در آذربایجان شرقی در شمال غرب ایران)، جاده ای خاکی به طول 7/10 کیلومتر است که عملیات تعریض و مرمت آن از سال 85 آغاز شده است. بی توجهی به ملاحظات ژئومورفولوژیک منطقه در اجرای این عملیات، موجب فعال شدن برخی فرایندهای ژئومورفولوژیک در برخی از قسمت های مسیر راه شده است. در این مقاله، علاوه بر بررسی و تحلیل وضعیت ژئومورفولوژیک مسیر راه ارلان، سعی شده است تا نقش این گونه عملیات در تغییر چشم اندازها تحلیل شده و بخشی از نتایج تصمیم گیری هایی که بدون توجه به مسایل ژئومورفیکی صورت می گیرد، بررسی و مطالعه گردید. روش مطالعه در این پژوهش مبتنی بر مشاهدات میدانی بوده، برای تکمیل و تفسیر این مشاهدات از نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی، عکس های هوایی و ادبیات موضوع کمک گرفته شده است. بر اساس نتایج این پژوهش، راه روستایی ارلان در مسیر خود از چهار واحد ژئومورفولوژیک مستقل با فرایندهای خاص عبور می کند: 1- مخروط افکنه (سیلاب ها و جریانهای آواری (Debris flows)؛ 2- میوسن قرمز (فرسایش آبکندی و زمین لغزش)؛ 3- دره طوق مانند (افتان های سنگی، زمین لغزش و ریزش) و 4) فلات مرتفع(روان شدگی و زمین لغزش).وجود پوششی از نهشته های آواری و آبرفتی کواترنری بر روی رسوبات میوسن در سه واحد عمده ژئومورفولوژیک اخیر، نقش عمده ای در پایداری دامنه های اطراف کوه گچی قلعه سی ایفا می کند، ولی از بین رفتن این پوشش ها در اثر مرمت های اخیر راه ارلان و تظاهر رسوبات مارنی میوسن و استقرار راه بر روی این رسوبات، موجبات تشدید فعالیت فرایندهای ژئومورفیک از قبیل حرکات توده ای(زمین لغزش، ریزش، روان گرایی) و فرسایش شیاری و آبکندی فراهم نموده است؛ پدیده ای که با در نظر گرفتن ملاحظات ژئومورفیکی منطقه امکان کاستن از شدت آن وجود داشت و بی توجهی به تاثیرات بعدی آن می تواند ما را به همان پارادایمی که از طریق قطع جنگل ها یا فعالیت های نابجای کشاورزی و دامداری دچار شدیم، گرفتار کند.
    کلیدواژگان: مناطق حساس ژئومورفولوژیک، عملیات راهسازی، راه های روستایی، روستای ارلان، شمال غرب ایران
  • داریوش رحیمی، سعید موحدی، حمید برقی صفحات 43-56
    بحران آب یکی از مهمترین مشکلات و مسایل بحران های موجود در مدیریت جوامع انسانی و محیط زیست محسوب می گردد که تقریبا تمامی ارکان وجودی توسعه در سطوح بین المللی، منطقه ای، ملی و ناحیه ای را تحت تاثیر خود قرار داده است. عوامل مؤثر در ایجاد بحران مذکور دارای دامنه وسیع طبیعی (هیدرو کلیماتولوژی و..) و انسانی (مدیریتی، مصرفی و...) است. محدودیت منابع آب ناشی از رخداد خشکسالی های متوالی، یکی از مهمترین معضلات استان سیستان و بلوچستان است. در این مقاله کوشیده ایم با بررسی شدت خشکسالی و ناحیه بندی آن در محدوده استان، چگونگی رخداد خشکسالی و شدت های آن را مشخص کنیم. در بررسی خشکسالی استان سیستان و بلوچستان از روش آماری شاخص درصد نرمال استفاده گردید. بر اساس مطالعه مذکور بین 36 تا 52 درصد از سال های (2005-1975) مورد بررسی میزان بارش بیش از میانگین، 10 تا 23 درصد در آستانه خشکسالی، 3 تا 13 درصد خشکسالی ضعیف، 7/6 تا 23 درصد خشکسالی متوسط، 6 تا 20 درصد خشکسالی شدید و 7/6 تا 23 درصد خشکسالی است. همچنین، شدت های محاسباتی ایستگاه های چابهار، کنارک، خاش و زاهدان در توزیع لوگ نرمال، زابل و زهک در توزیع نرمال، ایرانشهر در توزیع ویبول و سراوان در توزیع نمایی، دارای بهترین برازش بوده، بر اساس شاخص مذکور استان با استفاده از روش تحلیل خوشه ایدارای سه پهنه است.
    کلیدواژگان: خشکسالی، بارش نرمال، تهدیدات محیطی، توزیع لوگ نرمال، سیستان و بلوچستان
  • عیسی ابراهیم زاده، صادق کریمی صفحات 57-72
    با توجه به حساسیت و شکنندگی سواحل در برابر فرسایش و آلودگی ها، اداره ساحل نیازمند یک سیستم مدیریتی کارآمد و یکپارچه است، تا در سایه آن توسعه پایدار در این گونه نواحی امکانپذیر باشد. در ناحیه ساحلی چابهار، عدم هماهنگی برنامه ها و کارکرد بخش ها و نهادهای مختلف در اجرای برنامه های توسعه، بهره برداری غیر پایدار از منابع آبزی و دیگر فعالیت های ساحلی به آلوده شدن ساحل و دریا منجر شده و در عین حال، تعادل فرآیندهای اکوسیستمی را در ساحل دچار اختلال نموده است. به عبارت دیگر، با افزایش جمعیت در ناحیه ساحلی چابهار و افزایش فعالیت صیادی، نا آگاهی نهادهای ساحلی از روابط و فرآیندهای زیستی موجود در ساحل و دریا، اجرای طرح هایی که از استانداردهای زیست- محیطی پیروی نمی کنند، جریان بر هم کنش طبیعی این روابط را مشکل کرده است. این امر، در دراز مدت باعث تسریع فرسایش ساحلی و از بین رفتن گونه های مختلف آبزیان در نوار ساحلی خواهد شد. تنگناها و محدودیت های طبیعی نیز در این میان، زمینه را برای عدم توجه کافی به مسایل زیست- محیطی در جریان فعالیت های انسانی در این ناحیه تا حدودی فراهم ساخته است. یافته های حاصل از این پژوهش، بیانگر آن است که تدوین راهبردهای توسعه زیست- محیطی، نیازمند آگاهی یافتن از فرآیندهای اکوسیستمی دریا و ساحل، شناخت محدودیت ها و توانمندی های محیط طبیعی همچنین نقش سازنده کارکردهای مدیریت ساحلی است. در این مقاله، پس از بررسی محدودیت ها و توانمندی های محیط طبیعی وکارکردهای مدیریتی ساحل، به ارایه راهبردهای توسعه زیست- محیطی سواحل چابهار در افق های آتی توسعه این ناحیه پرداخته ایم.
    کلیدواژگان: توسعه زیست، محیطی، مدیریت خط ساحل، مدیریت ماهیگیری ساحلی، بهره برداری پایدار ساحل، ناحیه چابهار
  • سید حسین میرموسوی، یونس اکبرزاده صفحات 73-84
    این مطالعه در جهت ایجاد زمینه برای برنامه ریزی به منظور کاهش خسارات تگرگ در مناطق آسیب پذیر استان آذربایجان شرقی صورت گرفته است. برای این منظور، از اطلاعات روزانه مربوط به بارش تگرگ شش ایستگاه هواشناسی استان آذربایجان شرقی در طی دوره آماری بین سال های 2006- 1987 استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که بیشترین فراوانی بارش تگرگ در محدوده جنوب غربی استان (شهرستان مراغه) و کمترین فراوانی آن در شمال غربی استان (شهرستان جلفا) اتفاق افتاده است و توزیع پواسن، برازش مناسبی را نسبت به داده های تگرگ در منطقه مورد مطالعه نشان می دهد.
    کلیدواژگان: مخاطره، تگرگ، آذربایجان شرقی، خسارت، توزیع پواسن، توزیع دوجمله ای منفی
  • امیر گندمکار صفحات 85-100
    ایران، سرشار از منابع انرژی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر است. موقعیت جغرافیایی کشور ایران موجب شده است که منبع بسیار بزرگی از انرژی های خورشیدی و بادی در آن موجود باشد. این دو منبع انرژی تجدیدپذیر، رایگان و با محیط زیست سازگار هستند.بررسی آمار ده ساله وزش باد در ایستگاه های سینوپتیک کشور ایران نشان داد که بسیاری از نواحی ایران، از جمله نواحی ساحلی دریای عمان و جزایر خلیج فارس، نواحی ساحلی استان خوزستان و نواحی شرقی کشور به همراه چند نقطه پراکنده مانند: منجیل، رفسنجان، اردبیل و بیجار بادخیز هستند و در آنها توان تولید برق بادی، بویژه در فصل تابستان وجود دارد. البته، در بسیاری از نقاط دیگر کشور هم در زمان های محدودی از سال توان تولید برق بادی وجود دارد.
    بر اساس یافته های این پژوهش، ایستگاه های سینوپتیک از نظر سرعت وزش باد، در چهار گروه مختلف قرار می گیرند: گروه اول در بیشتر زمان های سال توان بادخیزی بالایی دارند؛ گروه دوم در برخی زمان های سال در بخش هایی از شبانه روز توان بادخیزی بالایی دارند؛ گروه سوم در زمان های محدودی از سال دارای توان بادخیزی دارند و گروه چهارم در تمام طول سال توان بادخیزی درخور توجهی ندارند.
    کلیدواژگان: انرژی باد، برق بادی، ایستگاه سینوپتیک
  • علی نجفی، مسعود نصری صفحات 101-118
    کنترل و کاهش تاثیرات مخرب سیل، با تکیه بر شناسایی عوامل دخیل در بروز و تشدید آن، با هدف تخفیف شدت و بزرگی دبی های سیلابی از اصول مهم مدیریت منابع آب و خاک است. بر این اساس، شناسایی و تعیین مهمترین عوامل و پارامترهای تاثیرگذار در ایجاد و تشدید دبی های سیلابی در حوضه آبخیز اصفهان – سیرجان واقع در بخش مرکزی ایران (با مساحت 99300 کیلومتر مربع) و با استفاده از آمار بازسازی شده دبی های مربوط به 14 ایستگاه هیدرومتری موجود در این حوضه، با بهره گیری از تکنیک آماری تجزیه و تحلیل عاملی مد نظر قرار گرفت. در این مطالعه، عوامل مؤثر در سیلاب شامل ویژگی های مربوط به توپوگرافی، آب و هوا، هیدرولوژی، خاک، زمین شناسی، پوشش گیاهی و کاربری اراضی زیرحوضه های منتهی به ایستگاه های هیدرومتری تعیین و محاسبه گردید. نتایج حاصل از انجام تحلیل عاملی نشان داد که عوامل زمان تمرکز با وزن 9/37 درصد، شیب سطح حوضه با 29 درصد و تراکم زهکشی آبراهه های درجه 1 با وزن 6/24 درصد، دارای بیشترین تاثیر در ایجاد و یا تشدید دبی های سیلابی در منطقه مورد مطالعه است. بنابراین، در راستای مدیریت و حفاظت منابع آب و خاک حوضه های آبخیز، لزوم بررسی و ارایه راهکارهای علمی و اجرایی به منظور کاهش تاثیرات منفی این عوامل در پدیده سیلاب در هر یک از زیرحوضه های مورد مطالعه ضروری است.
    کلیدواژگان: سیلاب، تحلیل عاملی، حوضه آبخیز اصفهان، سیرجان، زمان تمرکز
|
  • J. Khoshhal Dastjerdi, T. Yasari, H. Nouri Pages 1-16
    For studying thermal requirements of developmental stages of sunflower based on number of days and accumulated growing degree days (GDD) and relationship of these stages with vegetative growth and seed and oil yield, fourteen hybrids and one open pollinate sunflower genotypes were chosen and evaluated by using a randomized complete block design in four replications in 2005 at the kabotarabad Agricultural Research station of Isfahan. The Number of days and cumulative growing degree days (GDD) from planting to staring, blooming, flowering, 75 percent flowering, 100 percent flowering and physiological maturity were highly and significantly affected by genotypes. Genotypes clustering, based on 14 developmental stage trait showed the sunflower genotypes grouping in early, mid and late maturity groups. Open pollinate cultivar was placed in mid ripening group. The correlation coefficients among vegetative and reproductive growth with number of days and growing degree days of developmental stages were generally positive and significant. According to the results, physiological maturity period and related cumulative growing degree days are the most effective period on seed yield. Oil percentage had not any significant correlation with developmental stages and accumulated growing degree days.
  • D. Mokhtari Pages 17-42
    The road of Aralan village (38°23′21″ - 38°27′15″N and 45°33′08″- 45°34′24″E) is a 10.7km paved mountain road. Widening and repairing operations on this road have begun since 2007. Inattention to regional geomorphologic considerations at the time of these operations caused activity of some of geomorphologic processes in parts of the route. This paper is an effort to analyze the role of these kinds of operations on the landscape transformation and their geomorphic results and to investigate and analyze geomorphology of road route. The methodology of this paper is based on field studies and interpretation of geologic maps, topographic maps and aerial photos and study of literature review are used for complete field information. The results showed that, the road of Aralan crossed four geomorphological units with special processes: 1) alluvial fan (floods and debris flows), 2) red Miocene (gully erosion and landslide), 3) arcuate ridge (rockfalls, falls and landslide) and 4) high plateau (liquification and landslide). The presence of debris deposits and Quaternary alluvials on Miocene sediments (mainly marly) on three recent units has an inevitable role on slope stability. In spite of the importance of such debris deposits, removal of this debris cover and appearance of Miocene formations as the result of recent road widening and repairing operations have caused aggravation of geomorphic processes such as mass wasting and gully and rill erosion. This is a regrettable phenomenon that could be prevented by taking into consideration the assessment of geomorphologic activities; inattention to its next effects can capture us into a crisis similar to forest removal and inopportune activities in the domains of agricultural and animal husbandry.
  • D. Rahimi, S. Movahdi, H. Barghi Pages 43-56
    Water crisis is one of the most important crises in the management of human societies and environment which almost affect all of the development bases in the international, regional and national levels. Drought assessment and its intensity are very different and includes statistical (Standardizatation, probabilities), meteorological (Synoptic, dynamic) and hydrological (water balance) methods. In this research we have used percale normal index to analyze the meteorological drought in Sistan and Baluchestan province which has suffered from severe drought during recent years. According to the results of the present work, the annual precipitation of between 36 to 52 percent of the studied years is higher than mean precipitation of the province. 10 to 23 percent is in the borderline of drought, 3 to 13 percent is exposed to weak drought, 6.7 to 23 percent to moderate drought, 6 to 20 percent to severe drought, and 6.7 to 23 to very severe drought.
  • I. Ebrahimzadeh, S. Karimi Pages 57-72
    Coasts are vulnerable to damaging effect of erosion in any area. Coastal management needs an integrated coastal zone management (ICZM) in such a way that a sustainable development can be established in these areas. In Chabahar coastal area the unregulated plans and activities of various parts aiming at accomplishing development programs, the unstable exploitation of marine sources, and other coastal activities have led to the sea and coast pollution. It has also led to disorders in ecosystem processes and balance in the shoreline. In other words, the increase of population and hunting activities in coastal area of Chabahar, unawareness of coastal organizations on relations and living processes existing in the sea and coast, as well as the failure of plans, which do not follow environmental standards, have imposed problems on the process of natural interaction. This has accelerated coastal erosion and the annihilation of different types of marines in coastline areas. Meanwhile, natural limitations and difficulties have also led to little attention to environmental problems with regard to human activities in this area. The findings of this research show that the compilation of strategies of environmental sustainable development needs an awareness of ecosystem process of sea and coast, distinction between the limitations and potentials of natural environment, and also the effective role of coastal management. Following the investigation of limitations and potentials of natural environment and coastal management activities, we have proceeded to propose the appropriate ways and to complete the environmental sustainable development of Chabahar coast in the future development horizons of this region.
  • S. H. Mir Mousavi, Y. Akbarzadeh Pages 73-84
    This study is to identify these factors in order to design a plan for reducing hail damages in the vulnerable areas of the East Azarbaijan province. For this purpose, the daily hailing data from 6 stations in East Azarbaijan province between 1987- 2006 years were collected. The results revealed that the highest amount of hailing happened in the south west of the province (marageh district), while the lowest was in the north west (jolfa district)and Poisson distribution shows that it best fitted the hail data on the study area.
  • A. Gandomkar Pages 85-100
    Iran has a lot of renewable and nonrenewable energy resources. Since Iran has a special geographic position, it has a lot of solar and wind energy resources. Both solar and wind energy are free, renewable and adaptable with environment. The study of 10-year-wind data in Iranian synoptic stations shows that the production of wind power electricity is possible in many regions of Iran such as the Coast of Oman Sea, Persian Gulf islands, coastal areas of Khozestan province, the Eastern area of Iran, and stations of Manjil, Rafsanjan, Ardebil and Bijar. Also the production of wind power electricity is possible in many other regions of Iran during limited time. According to the findings of this study, Synoptic stations are divided into four different groups in terms of wind speed. The first group has great wind power most of the year, the second group has great wind power in some parts of the day sometime in the year, the third has wind power in limited times during the year and the fourth group does not have any significant wind power throughout the year.
  • A. Najafi, M. Nasri Pages 101-118
    It is emphasized that control and reduction of effective factors of flood formation and intensification with the aim of flood discharge is one of the important principles of soil and water resources management in order to prevent destructive flood damages. In this regard, investigation and identification of the most important factors that influence flood formation and intensification in great watershed of Esfahan-Sirjan, located in Iran central district (with area 99300 square kilometers), was carried out, using revised records of 14 gauged flood discharge station by utilizing factor analysis statistical technique. In this study, effective factors in flood was determined and calculated; they include topography, climatology, soil, geology, plant cover and land use of studied sub-basins. Results of factor analysis application show that time of concentration, catchment slope and drainage density of 1 order streams with 37.9%, 29% and 24.6% weighed impact, respectively, are the most influential factors in flood formation and intensification in the study area. Thus, for optimum management of soil and water resources conservation in watersheds, it is necessary to investigate practical and scientific methods in order to reduce negative impacts of these factors on flood phenomenon in the studied sub-basins.