فهرست مطالب

جغرافیا و برنامه ریزی محیطی - سال بیست و چهارم شماره 2 (پیاپی 50، تابستان 1392)

نشریه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی
سال بیست و چهارم شماره 2 (پیاپی 50، تابستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/06/12
  • تعداد عناوین: 14
|
  • محمد شریفی، محمدحسین رامشت، مجتبی رفیعیان، یوسف قویدل صفحات 1-22
    پرسش اینکه ما کی هستیم متوقف بر پرسش ما کجا هستیم است. موقعیت و جایگاه سکونت انسانی در مکان امکانپذیر است. هر مکانی هویت وجودی قابل درکی دارد و این درک به عنوان مرجع و لنگرگاه های ثابت برای هویت های مختلف انسانی اعم از تاریخی و اجتماعی ضروری است. درک ژئوسیستمی مکان به لحاظ هستی شناختی، معنی بخش اجزاء ذاتی پدیده های قرار گرفته در درون آن به صورت یک کل منسجم است. به لحاظ شناخت شناسی، هویت مکانی عبارت از فهم و تبیین الگوها و قانونمندی های ساختاری-عملکردی منظم و مشخص در یک مقیاس فضایی است که با تغییر مقیاس فضایی و زمانی نظم و بی نظمی در آن پیدا و پنهان می شود. این الگوها با فرایند ها و فرم ها رابطه ای دیالکتیکی داشته و نسبت به هم در زمان تحول می یابند. در درک مکان با رویکرد ژئوسیستمی، پاسخدهی مکان به تغییرات اقلیمی و تکتونیکی، و بروز چگونگی این پاسخدهی و اثرات آن در برهمکنش اجزاء داخلی و ساختار آنها جهت خودتنظیمی برای رسیدن به تعادل های پایدار و فراپایدار به شکل الگوهای منظم اما پیچیده مورد توجه است. در این وضعیت گره گاه های زیستی برای الگوهای سکونت گاهی مبتنی بر توانشان انتخاب و به شکل ارگانیکی و متاثر از ویژگی های هندسه ی طبیعی تکامل پیدا می کنند. این مکانها هویت منحصر به فردی پیدا کرده و دارای اصالت هویت می شوند. مهمتر اینکه هویت بخش جوامع انسانی در قالب نژادها، زبانها، مذهب ها، ملتها و سرزمین ها در طی تاریخ می گردند. در این پژوهش، رویکرد جغرافیای پدیدار شناسانه برای درک ماهیت پیدایش و تحولات تاریخی مکان، تعادل دینامیکی آن به عنوان مقوم هویت های اجتماعی و تاریخی و به ویژه الگوهای سکونتگاهی گذشته مورد توجه است. بدین ترتیب، درک عینی مکان جایگزین درک ذهنی آن شده است. محوریت توجه، از این رو، وجود الگوهای پدیدار مکان جهت زیست انسانی و درک این الگوها برای ایجاد حس تعلق مکانی است. در واقع، مکانیسم یا مکانیسم هایی که در آن مکان به شکل ادراکی در آمده و هویت بخش انسانی است مورد مطالعه واقع می شود. به عبارت دیگر، ویژگی های ذاتی یک مکان به مثابه یک واحد و جوهره ی مکانی، با داشتن تمایزات و تشابهات با سایر مکانها وشکل بخشی این مکان خاص به هویت تاریخی انسان به لحاظ ژنتیکی، اجتماعی، فرهنگی و به طور کلی تمدنی به صورت پویا بررسی می شود.
    کلیدواژگان: هویت، هویت مکان، ژئوسیستم، الگو، محیط زیست
  • قاسم عزیزی، تیمور علیزاده صفحات 23-38
    در این پژوهش با بکارگیری رویکرد گردشی به محیطی مهم ترین سامانه های تاثیر گذار تراز دریا، بر روی اقلیم ایران بررسی گردید. برای شناسایی الگوهای جوی داده های میانگین روزانه فشار تراز دریا از سری داده های باز کاوی شده مرکز پیش بینی های محیطی ایالات متحده از تاریخ 1364 تا 1388 برداشت گردید. سپس با انجام تحلیل طیفی بر روی داده ها بسامدهای کمتر از 10 روز از پایگاه داده ای فیلتر شدند و با بکارگیری تکنیک تحلیل مولفه مبنا و تحلیل خوشه ایالگوهای جوی طبقه بندی شدند. برای شناسایی تاثیر هر یک از خوشه ها بر روی آب و هوای ایران داده های دما و بارش از تاریخ مورد نظر با روش زمین آماری، با شبکه (7/18*7/18) کیلومتر میانیابی شده، سپس میانگین عناصر مورد نظر برای کل ایران به صورت روزانه محاسبه گردید و در هریک از خوشه ها بطور جداگانه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که مهم ترین الگوهای تراز دریا تاثیر گذار بر روی ایران شامل الگوهای سرد بارشی، سرد کم بارش، معتدل کم بارش، بسیار سرد پربارش، و گرم بسیار کم بارش می باشند. همچنین زمانی که دو هسته پرفشار قوی در شرق و غرب ایران واقع گردند باعث رخداد بارش های سنگینی در ایران خواهند شد.
    کلیدواژگان: رویکرد گردشی به محیطی، الگوهای ترکیبی، طبقه بندی همدید، کم فشار دینامیکی
  • لیلا کاشی زنوزی، حسن احمدی، حسین سعادت، علی اکبر نظری، محمد نامدار صفحات 39-52
    در بسیاری از مناطق ایران انتخاب کاربری و مدیریت زمین بدون توجه به قابلیت ها و توان سرزمین انجام می شود که سبب اتلاف سرمایه و کاهش ظرفیت محیطی می شود. با دانستن وضعیت شکل زمین می توان به چگونگی خاک و رستنی های هر واحد شکل زمین و توان آن برای کاربری های انسان در سرزمین پی برد. در این تحقیق ابتدا با تلفیق سه نقشه جهت دامنه، شیب دامنه و طبقات ارتفاعی، نقشه شیب تهیه شد و در مرحله بعد نقشه ژئومورفولوژی حوضه آبریز زنوزچای با استفاده از نرم افزار ERDAS Imagine تهیه شده و با آزمون آماری معلوم گردید نقشه ژئومورفولوژی تهیه شده با شاخص کاپای 9/0 و میزان صحت کل 94 درصد قابل اطمینان است.سپس نقشه واحدهای شکل زمین با تلفیق سه نقشه سنگ شناسی، ژئومورفولوژی و نقشه شیب ایجاد شد. در نهایت امر با تحلیل محدودیت ها و پتانسیل های موجود در حوضه آبریز و نیز با توجه به وضعیت واحدهای شکل زمین شیوه های مناسب برای کنترل فرسایش در حوضه آبریز مورد مطالعه ارائه گردید.
    کلیدواژگان: ژئومورفولوژی، واحدهای شکل زمین، شاخص کاپا، ERDAS Imagine، زنوزچای
  • سیدعلی بدری، محمدرضا رضوانی، مجید قرنجیک صفحات 53-74
    در چند دهه اخیر، کیفیت زندگی به عنوان یکی از موضوعات مورد علاقه بسیاری از علوم، مورد توجه محققان، برنامه ریزان و دولت ها قرار گرفته است. با توجه به اهمیت موضوع و کمبود تحقیقات علمی انجام شده این بحث در نواحی روستایی، به ویژه محدوده مطالعه شده با خصوصیات قومی، فرهنگی و مذهبی منحصربفرد، از اهمیت خاصی برخوردار است. تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و با بهره گیری از شیوه پیمایشی با هدف شناخت و سنجش سطح کیفیت زندگی روستاییان ساکن در محدوده ناحیه روستایی دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن، در پی آن است که ضمن شکافتن ابعاد و مولفه های تاثیرگذار بر مقوله کیفیت زندگی، نگرش جامعه مورد مطالعه را با ویژگی های خاص قومی و فرهنگی از منظر شاخص های ذهنی کیفیت زندگی، در هشت قلمرو آموزش، سلامت و بهداشت، امنیت، محیط سکونتی، زیرساخت ها، اشتغال و درآمد، گذران اوقات فراغت و تعامل و همبستگی اجتماعی مورد سنجش قرار دهد. یافته های حاصل از مطالعه میدانی که با استفاده از میانگین و آزمون های آماری و به کمک نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، نشان می دهد بالاترین میزان رضایت از کیفیت زندگی در قلمروهای کیفیت تعامل و همبستگی اجتماعی و کیفیت امنیت و کمترین میزان آن نیز در قلمروهای اشتغال و درآمد و گذران اوقات فراغت وجود دارد. از میان 8 قلمرو، فقط در دو قلمرو اشتغال و درآمد و گذران اوقات فراغت، از میانگین پایین تر است لیکن در محموع، شاخص های ذهنی کیفیت زندگی در این منطقه بالاتر از میانگین ارزیابی می شود. از اینرو می توان گفت با توجه به تاثیرگذاری عوامل اجتماعی، فرهنگی و محیطی در کیفیت زندگی، سطوح متفاوتی از شاخص های ذهنی کیفیت زندگی در جوامع مختلف وجود دارد. بنابراین هر چه میزان نفوذ ویژگی های قومی- فرهنگی در بین ترکمن های منطقه مورد مطالعه و پای بندی به آن بیشتر باشد، میزان رضایت مردم از سطح کیفیت زندگی در شاخص های ذهنی بالاتر است.
    کلیدواژگان: سنجش کیفیت زندگی، شاخص های ذهنی، نواحی روستایی، شهرستان ترکمن، دهستان جعفربای جنوبی
  • سیاوش شایان، محمد شریفی کیا، غلام رضا زارع صفحات 75-88
    مخروط افکنه ها پدیده غالب در نواحی خشک و نیمه خشک بوده و همانند سایر لندفرم ها دارای تغییر و تحولاتی هستند. مخروط افکنه گرمسار یکی از بزرگترین مخروط افکنه های ایران بوده حاصل زهکشی حبله رود است. این مخروط افکنه در دامنه جنوبی رشته کوه البرز قرار دارد. عوامل مختلفی در پیدایش و گسترش این مخروط افکنه تاثیر داشته و دارند. این عوامل را می توان به دو دسته عوامل موثر محوری و پایه تقسیم کرد. مورفولوژی (وسعت حوضه، شیب حوضه و وضعیت نو زمین ساخت) و رسوب عوامل موثر محوری، اقلیم، هیدرولوژی و انسان نیز عوامل موثر در شکل گیری مخروط افکنه گرمسار محسوب می شوند. در این پژوهش سعی شد با استفاده از داده های هیدرولوژیکی، اقلیمی و لرزه ای، شاخص های ژئومورفولوژیکی، روش تحلیلی عوامل مذکور مورد تحلیل قرار گیرند. نتایج نشان داد که وسعت حوضه آبریز حبله رود و فعال بودن وضعیت نوزمین ساختی نقش بسیار مهمی را در شکل گیری مخروط افکنه گرمسار ایفا کرده و می کنند. سستی و کم مقاومت بودن سنگ های حوضه نیز موجب می شود تا فرآیند هوازدگی با سرعت بیشتری صورت گیرد و باعث افزایش رسوب می شود. اقلیم خشک منطقه نیز با عناصر دما، بارش و تاثیرگذاری بر انواع هوازدگی، ایجاد سیلاب و غیره نقش خود را ایفا می نماید. شبکه های زهکشی منطقه که عمدتا تامین کننده جریانات عادی، برف آبی و سیلابی هستند، با حمل و نهشته گذاری رسوبات در شکل گیری اولیه و تغییر شکل های بعدی مخروط افکنه گرمسار موثر است. در سال های اخیر نیز انسان از یک طرف با اقدامات خود همانند چرای بیش از حد، قطع درختان و تبدیل آنها به زمین کشاورزی و غیره باعث افزایش رسوب شده و از طرف دیگر با ایجاد سد و غیره بر روی حبله رود سبب کاهش مقدار رسوب گذاری در مخروط افکنه گرمسار شده است.
    کلیدواژگان: فرایندهای رودخانه ای، مخروط افکنه گرمسار، نو زمین ساخت، ژئومورفولوژی آنتروپوژنتیک
  • علی زنگی آبادی، جابر علی زاده صفحات 89-110
    مسکن، امروزه نه تنها به عنوان یک سرپناه، بلکه به عنوان هویت، امنیت و منبع سرمایه در بین ساکنان یک شهر مطرح است. این مقوله که نقش تعیین کننده ای در شکل گیری شهرها داشته، از لحاظ شاخص های مختلف دچار مشکلات عدیده ای شده است. از طرف دیگر، شایان ذکر است که مناسب بودن مسکن از ابعاد مختلف نقش مهمی در آسایش روحی و روانی ساکنان دارد. بنابراین، شناخت شاخص های مسکن مناسب و تلاش در جهت تحقق سکونتگاه مطلوب، امر مهم در بحث توسعه پایدار شهری است. روش پژوهش حاضر «توصیفی- تحلیلی» است که شاخص های مورد بررسی متشکل از 21 شاخص مسکونی در چهار شاخص اصلی نوع مصالح به کار رفته در بنا، تعداد اتاق، نحوه تصرف و مساحت زیربنای ساختمان مطرح شده است که در چهار مرحله از تکنیک تاپسیس فازی برای رتبه بندی نقاط شهری شهرستان های استان اردبیل استفاده شد. ضمن آنکه در جریان انجام محاسبات وزنی برای شاخص ها در تمامی مراحل، روش AHP به کار رفته است. ترکیب نهایی نتایج به دست آمده با استفاده از روش لکسیکوگراف ترتیبی صورت گرفته است. در نهایت خروجی مطالعه به صورت نقشه و با کمک نرم افزار ARCGIS نمایش داده شده است. نتایج نشان می دهد که نقاط شهری دو شهرستان نیر و نمین گروه برخوردار را تشکیل می دهند، همچنین نقاط شهری چهار شهرستان گرمی، بیله سوار، اردبیل و خلخال در سطح نیمه برخوردار واقع شده اند و نهایتا اینکه نقاط شهری سه شهرستان پارس آباد، کوثر و مشگین شهر جزو گروه محروم هستند.
    کلیدواژگان: تکنیک تاپسیس فازی، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، تکنیک لکسیکوگراف ترتیبی، اردبیل
  • مرتضی کریمی، محمدحامد یزدانی، افشین نادری صفحات 111-128
    بادهای 120 روزه از مشهورترین و اثرگذارترین بادهای محلی ایران زمین است که تقریبا از 15 خرداد تا 15 شهریور بر بخش شرقی کشور حاکم می شود. نظر به این که رسوبات منطقه ریزدانه بوده و از حدود 60، 30 و 10 درصد به ترتیب برای رس، سیلت و ماسه تشکیل شده است، این ذرات با وزش باد ملایم، حرکت می نمایند بنابراین، بستر بسیار مناسبی برای طوفان های گرد و خاک و ماسه را فراهم می کند. این بادها تاکنون خسارات فراوانی را بر منطقه سیستان تحمیل کرده و امنیت شهرها را تحت تاثیر خود قرار داده است. در این مقاله سعی شده است به بررسی عوارضی پرداخته شود که نابسامانی هایی از قبیل خالی شدن روستاهای مرزی از سکنه، پر شدن چاه نیمه ها، بیماری های چشمی، لغو و تاخیر در پرواز هواپیماها، و انسداد راه های مواصلاتی را موجب شده است. این عوارض، مشکلاتی را در پی دارد که پیامد آنها می تواند امنیت منطقه را تحت تاثیر قرار دهد. روش انجام این تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات آن نیز از طریق میدانی و با استفاده از GIS، گردآوری شده است. پژوهش حاضر در صدد است تا ابتدا به بررسی عوارض ناشی از بادهای 120 روزه پرداخته و سپس با ارائه راهکارهایی به کاهش اثرات و در نهایت کاهش بار امنیتی ناشی از آن بپردازد.
    کلیدواژگان: بادهای 120 روزه، طوفان شن، امنیت
  • سید ابوالفضل مسعودیان، محمد دارند صفحات 129-140
    در این پژوهش از داده های روزانه ی دمای کمینه ی درون یابی شده ی پایگاه داده اسفزاری در بازه ی زمانی 1/1/1340 تا 11/10/1383 استفاده شده است. برای تحلیل همدید و شناسایی روزهای همراه با یخبندان فراگیر و بادوام، دو معیار گستره و دوام در نظر گرفته شد. معیار فراگیری یخبندان روزی در نظر گرفته شد که دمای کمینه دست کم در 50 درصد از گستره ی ایران زیر صفر درجه ی سانتی گراد باشد و از لحاظ دوام دست کم سه روز ادامه داشته باشد. برای روزهایی که دو شرط یاد شده را داشتند، داده های فشار تراز دریا از پایگاه مرکز ملی جو و اقیانوس شناسی امریکا(NCEP/NCAR)استخراج شد. سپس به کمک تحلیل خوشه ایبا روش ادغام وارد داده های فشار تراز دریا دسته بندی شدند. نتایج نشان داد که 5 الگوی فشار تراز دریا با آرایش های متفاوت منجر به رخداد یخبندان های فراگیر و بادوام ایران زمین می شوند. همزمان با رخداد هر کدام از الگوها نقشه ی مربوط به میانگین دمای کمینه ی ایران نیز ترسیم شد. شدت یخبندان در مناطق مختلف ایران هماهنگ با مسیر زبانه های سامانه های جوی واچرخندی است. به نظر می رسد که نحوه قرارگیری، شدت و جابجایی کم فشار جنب قطبی مهم تر از شدت سامانه های واچرخندی سیبری و اروپایی است.
    کلیدواژگان: یخبندان، الگوهای همدید، فراگیر، دوام، ایران
  • محمدرضا نوجوان، معصومه هاشمی صفحات 141-152
    کویر به عنوان یکی از چشم اندازهای غالب ژئومورفیک اثرگذاری نقش خود را در الگوی توسعه ی منطقه ای می تواند اعمال کند. اگرچه واژه کویر بصورت یک مفهوم کلی بکار می رود ولی بواسطه وجود تفاوت های موجود در بسیاری از ویژگی های این صحنه ها نمی-توان الگوی واحدی برای آمایش آنها تدارک نمود بنابراین، بیان افتراق این پدیده در استان یزد می تواند الگو های آمایشی آنها را نیز در سطح راهبردی مستند سازد. بنابراین، بیان و شناخت افتراق های بنیادی این پانزده صحنه کویری در یزد مبانی تفاوت های آمایش آنها را می تواند برملا سازد. برای شناخت و بارز سازی افتراق کویرها در استان یزد به اتکا دو روش نیمرخ فرمی و تفاوت فاصله فضایی با استفاده از متد لوند نسبت به تبیین این تفاوت ها مبادرت شده است و در نهایت با طبقه بندی کویر های استان یزد در چند گروه همگرا سعی شده است افتراق ها وهمگرائی های هرگروه مشخص گردد. نتایج حاصل ازاین طرح که بر گرفته از یک طرح تحقیقاتی در دانشگاه آزاد میبد است، نشان می دهد که افتراق های بنیادی در این پانزده کویر وجود دارد. علی رغم تفاوت های گوناگون می توان مجموعه این کویر ها را در سه طیف همگرا طبقه بندی نمود. افتراق های مکانی در این کویر ها راهبرد های سامان دهی فضایی آنها را در طیف های گوناگون کارکردی تعریف می کند، بطوریکه می توان گفت هرواحد چشم اندازی یک جذابیت خاص، یک کاربری ویژه و یک راهبرد آمایشی خاص تعریف می کند. بنابراین، در آمایش اراضی و کویرهای استان یزد نمی توان یک مدل آمایشی را برای همه سطوح و کویرها توصیه نمود.
    کلیدواژگان: کویر، یزد، آمایش، چشم انداز
  • محمود قدیری، عبدالرضا رکن الدین افتخاری صفحات 153-174
    شناخت میزان آسیب پذیری نسبت به مخاطرات طبیعی و ریشه یابی علل تفاوتهای اجتماعی- فضایی آن، برای نیل به جامعه ای پایدار ضروری است. بر این اساس، مساله این است که «میزان آسیب پذیری خانوارهای محله های جنوبی با خانوارهای محلات شمالی شهر تهران تفاوت داشته و بیشتر است»، بنابراین، سوال اصلی پژوهش چنین طرح شد: «عوامل موثر بر تغییر و تفاوت اجتماعی- فضایی میزان آسیب پذیری شهر تهران در برابر خطر زلزله کدامند؟» جهت تبیین تئوریک، سه دیدگاه اصلی شناسایی و با محوریت دیدگاه ساخت اجتماعی، چارچوب نظری و فرضیه های پژوهش ارائه گردید. برای داوری فرضیه ها، روش های «علی- مقایسه ای» و «همبستگی» انتخاب شد. حجم نمونه با روش کوکران محاسبه و نمونه گیری به روش خوشه ایانجام شد. داده ها نیز توسط پرسشنامه های خانوار و خبرگان، گردآوری و با روش های واریانس یکطرفه، رگرسیون و تحلیل مسیر تحلیل شد. تحلیل واریانس یکطرفه در تایید فرضیه اول نشان داد که میانگین های میزان آسیب پذیری و پایگاه اقتصادی- اجتماعی خانوارهای محلات چهارگانه، از تفاوت معناداری برخوردارند؛ مطابق ضریب تعیین رگرسیون چندگانه نیز، 88 درصد تغییرات میزان آسیب پذیری توسط ترکیب خطی عوامل محله، پایگاه و نگرش ریسک تبیین گردید. نتایج در تایید فرضیه های دوم و سوم نیز نشان داد که عوامل محله و پایگاه به ترتیب با ضریب تاثیر 878/0 و 067/0-، سهم بیشتری در تبیین تغییرات میزان آسیب پذیری نسبت به عامل نگرش ریسک دارند. در تایید فرضیه چهارم، عوامل شغل، سواد و درآمد نیز بترتیب با ضرایب برابر با 521/0؛ 205/0 و 201/0؛ نسبت به عوامل سن، سرمایه اجتماعی و وضع مهاجرت سهم بیشتری در تبیین داشتند. نتیجه اینکه: درجه آسیب پذیری مردم نه تنها به نزدیکی به منبع خطر، و یا رفتار سنتی؛ بلکه به جایگاه اجتماعی و فضایی آنها در جامعه نیز وابسته است. در این میان نقش اساسی را عوامل محله و پایگاه در بستر فرایند جدایی گزینی اجتماعی- فضایی ایفا می نمایند.
    کلیدواژگان: شهر تهران، خطر زلزله، میزان آسیب پذیری، تفاوتهای اجتماعی، فضایی
  • رسول شریفی، مسعود معیری، حسنعلی غیور، همایون صفایی، عبدالله سیف صفحات 175-192
    هدف از این مقاله بررسی انواع ویژگی های ژئومورفولوژی مناطق فعال و شاخص های مربوط به آن ها، جهت انتخاب و معرفی شاخص های مناسب برای منطقه زاگرس و تطابق نتایج به دست آمده با مطالعات لرزه شناسی دستگاهی و تاریخی می باشد. به این منظور یک مدل رقومی ارتفاع از داده های توپوگرافی SRTM با دقت 90 متر برای بخشی از زاگرس مرکزی تهیه شد. سپس در محیط های نرم افزاری آرک مپ، آرک ویو و گلوبال مپر ترسیم آبراهه ها، تقسیم بندی زیر حوضه ها و اندازه گیری شاخص ها انجام گرفت. آنگاه در محیط Spss بین شاخص های مختلف همبستگی برقرار شده و مشخص شد که در این محدوده شاخص های تقارن حوضه(T وAf) مفید نبوده و ممکن است باعث ایجاد ابهام شوند. همچنین، شاخص هایVf،Smf،Re،Hi در مقایسه با شاخص های V،Facet%، Bs،V/A همبستگی بهتری با همدیگر دارند. در نتیجه، شاخص های Vf،Smf،S،SL،Re،Hi مناسب ترین شاخص هایی می باشند که با ترکیب آن ها شاخص نسبی زمین ساخت فعال (Iat) تعریف شده و پهنه بندی منطقه بر اساس آن صورت گرفت. نتایج به دست آمده افزایش فعالیت زمین ساختی از زون سنندج سیرجان به سمت زون زاگرس بلند را نشان می دهد که این موضوع با نتایج به دست آمده از زمین لرزه های دستگاهی و تاریخی همخوانی دارد. اما در محدوده زاگرس بلند، این شاخص حکایت از افزایش فعالیت های زمین ساختی از سمت جنوب شرقی به سمت شمال غربی را دارد؛ در حالی که در این مسیر، شدت زمین لرزه ها کاهش می یابد. این موضوع به دو صورت قابل توجیه است: یا این که جابجایی گسل ها در بخش شمال غربی، بیشتر به صورت خزشی و آرام بوده و یا این که در آینده احتمال وقوع زمین لرزه های بزرگی در این محدوده وجود خواهد داشت. در هر دو صورت این موضوع می تواند برای سد در حال احداث رودبار خطرناک باشد.
    کلیدواژگان: زمین ساخت فعال، شاخص های ژئومورفولوژی، زاگرس مرکزی، حوضه دز، سد رودبار
  • مسعود صفایی پور، مهران شبانکاری، سید طیبه تقوی صفحات 193-210
    شناخت پتانسیل های طبیعی، به عنوان بستر فعالیت های انسانی پایه و اساس غالب برنامه ریزی های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل می دهد. در این راستا ویژگی های اقلیمی و عناصر غالب آن در پراکندگی فضایی و شکل گیری رفتار محیطی جوامع انسانی نقش تعیین کننده ایی ایفا می کنند تا آنجا که امروزه مطالعات و بررسی های بیوکلیمای انسانی، پایه و اساس برنامه ریزی های شهری، عمرانی، سکونتگاهی، معماری، جهانگردی و غیره است. در این پژوهش، آسایش یا عدم آسایش انسان در شیراز بر اساس مدل ها و شاخص های زیست اقلیمی بیکر، ترجونگ، فشار عصبی، دمای موثر و (TCI) با استفاده از داده های آماری 39 ساله (1389-1350) مورد بررسی قرار گرفت و بهترین زمان برای انجام فعالیتهای محیطی وگردشگری در این شهر تعیین شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که شاخصهای بیوکلیمایی مورد استفاده، توانایی آشکارسازی دوره های آسایشی و عدم آسایش شیراز را دارند و با وجود تفاوت های جزئی، نمودهای نسبتا همگونی از اقلیم آسایشی این شهر ارائه می دهند. بررسی ها نشان داد که شیراز در طول سال با داشتن تنوع بیوکلیمایی،از شرایط گرم تا بسیار خنکی برخوردار است؛ طی فصول زمستان و تابستان از محدوده آسایش زیست اقلیمی خارج است و با آغاز فصول بهار و پاییز در ماه های گذار از سرما به گرما (فروردین) و گرما به سرما (آبان) اقلیم شیراز به شرایط آسایش انسانی نزدیک می شود. در مجموع بهار با شرایط منحصر بفرد آسایش انسانی، بهترین فصل برای انجام فعالیت های محیطی و گردشگری در شیراز است.
    کلیدواژگان: آسایش بیو کلیمایی، ترجونگ، بیکر، دمای موثر، فشار عصبی و (TCI)
  • ابوالفضل مشکینی، یدالله صادقی، محمد اکبری صفحات 211-222
    یکی از ویژگی های سکونتگاه های غیررسمی که از آن بعنوان کلید حل سایر مشکلات نام برده می شود، مساله رسمی نبودن مالکیت و نبود امنیت در سکونت است. این مقاله به بررسی نمونه هایی از سکونتگاه های غیررسمی در ایران پرداخته است و هدف از آن، پی بردن به شرایط مالکیت و شرایط رسمیت سکونتگاه های غیررسمی است. مساله حاضر این است که آیا مشکل مالکیت و رسمیت در اغلب یا همه سکونتگاه های مورد مطالعه کشور حاکم است؟ هدف، فهم مشکلات پایه ای مهم و مشترک در آنها برای سیاستهای مناسب است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده و در آن از روش کمی با استفاده از آمارهای رسمی، اسناد و مدارک سازمانی و طرح های تحقیقاتی در کنار مشاهدات میدانی بهره گیری شده است. برای بررسی موردی، حوزه کلانشهر تهران، در استان تهران و کرج در استان البرز انتخاب گردید. همانگونه که یافته ها نشان می دهد، نحوه تصرف زمین در بیشتر محلات مورد بررسی در شهرهای مورد مطالعه، بصورت قولنامه ای بوده و افراد فاقد سند رسمی هستند. برای نمونه، نحوه تصرف بالاتر از 96 درصد ساکنین محلات غیررسمی کرج بصورت قولنامه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مشکل مهم و مشترک در تمام سکونتگاه های غیررسمی، رسمیت نداشتن سکونت مالکیت و فقدان امنیت در سکونت است. بنابراین، تدوین و اجرای سیاست ها و قوانینی برای حل این مشکل، از ابتدایی ترین و اساسی ترین اقدامات برای ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی است.
  • ابوالفضل قنبری، محمد قنبری صفحات 223-234
    امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز در اشکال گوناگون آن، غیر قابل تصور است. فضای سبز در شهرها، به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی، دارای عملکردهای مختلفی می باشند. بنابراین فضای سبز از یکسو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها شده، از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان مهیا می سازد. نمی توان از اهمیت و نقش فضای سبز شهری در حیات و پایداری آنها و تاثیرات فیزیکی و طبیعی آن در سیستم شهری و بازدهی های مختلف اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی آن چشم پوشی نمود. با این رویکرد فضای سبز شهری را می توان به عنوان مکان های بیرونی با مقادیر برجسته ای از حیات گیاهی و وجود عمده ای از مناطق شبه طبیعی تعریف نمود. مجموع پارک های شهری در تبریز به احتساب پارک های در حال احداث 1174 هکتار است که در مقایسه با دیگر شهرها در ایران نسبتا بزرگ می نماید. اگر چه این اندازه ممکن است مطلوب به نظر آید اما بیشتر پارک های در حال احداث در بیرون از مناطق شهری مکان یابی شده اند. و شعاع دسترسی ساکنان شهر به این پارک ها به یک اندازه نیست. بنابراین فرصت برای دیدار از آنها به حداقل می رسد. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل شبکه در محیط GIS نحوه دسترسی معابر به پارک های شهری تحلیل شده و نتایج با روش تحلیل بافرینگ در محیط GIS تحت Spatial Analyzes مقایسه شده است. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که در تحلیل ساده بافرینگ در محیط GIS مساحت سرویس دهی پارک های شهری 11130 هکتار است که حدود 74% از کل شهر را تحت پوشش قرار می دهد. و مجموع سرویس دهی پارک های شهری در تحلیل شبکه 3127 هکتار (حدود 20% از کل شهر) است که حدودا سرویس دهی پارک های شهری در روش بافرینگ است. این اختلاف بین قابلیت سرویس دهی واقعی و انتزاعی در روش تحلیل شبکه و بافرینگ عمدتا ناشی از مکان یابی نامناسب پارک های شهری است. چنانچه در این پژوهش نیز مشهود است بررسی موقعیت واقعی پارک های شهری با روش تحلیل شبکه در محیط GIS رویکردی هدایت شده، بهینه و روشی عملی در فهم و مدیریت فضای پارک های شهری است. زیرا که شعاع دسترسی جزو مهمترین فاکتورها در برنامه ریزی شهری به شمار می آید.
    کلیدواژگان: پارک، توزیع فضایی، تحلیل شبکه، تحلیل بافرینگ، تبریز
|
  • M. Sharifi, M.H. Ramesht, M. Rafieian, Y. Ghavidel Pages 1-22
    Identity is an index of superior quality that appears the nature of a phenomenon. It is obvious that a subject، in the ratio of its needs and desires، determines the objectivity of a phenomenon. Place identity is a kind of human epistemology about surrounded environmental patterns. It has helped him/her to choose suitable place as habitant during the history. Thus، with evolution of his/her experiences has been selected the best suitable places. Place identity، indeed، is a part of substructures of individual identity of human being، and it is also، as the result of general knowledge of men about the physical world that he/she live in it. Geosystems present patterns according to spatial components relationship. Therefore، they could act as a guide for human activities. In this study، we used geography phenomenological approach and geosystem analysis to understand the nature of genesis and historical evolution of place، as bases of social and historical identity. Therefore، perception subjectivity of place has replaced with objectivity perception of the same place. For the purpose of accessing to the goal، we have defined identity، place identity، geosystems and their general characters. Then، on the base of these definitions، we have studied place identity according to geosystems approach to recognize them for description civil and social identity. Understanding the nature of place in the context of geomorphic systems for land use planning، especially habitants are the final goal of the research. Research results shows that every place، in geosystem approach، has a unique identity that it''s structure and function perception can determine land use planning. Therefore، every place has a spatial legislations، and capability. Following the legislations and capability is caused sustainability development.
    Keywords: Identity, Place Identity, Geosystem, Pattern, environment
  • Gh. Azizi, T. Alizadeh Pages 23-38
    Classifications are an important tool in both general and applied climatology. The derivation and application of classifications have considerably increased in the climate research during the last decades، but already in earlier times of scientific evolution، we can find prominent and long-lived examples like the well-known global climate classification. This classification was based on threshold climatically regarding temperature and precipitation. Unlike the threshold classification for applying classification by multivariate analysis the condition of classification should be done without considering objective threshold and base on the self-definitions. In This paper have been classified the sea level pressure and for achieving the most important circulation pattern on the sea level pressure on the climate of Iran. In Iran amply has studied about effective circulation pattern over Iran climatology.
    Keywords: Circulation to environment approach, Composite pattern, Synoptic classification, Dynamical low pressure
  • L. Kashi Zenouzi, H. Ahmadi, H. Saadat, A.A. Nazari, M. Namdar Pages 39-52
    Analyzing and summarizing data to map or demonstrate the extent، resources and watershed were carried out in a simple or complex series of ecological parameters. In the conventional methods in Iran، such series are called units or better environmental units. The method is based on a systematic analysis، and data analyzing and summarizing are conducted to perform a multivariate evaluation. In this method، considered parameters are integrated، so it will be possible to determine ecological boundaries on the map. In each ecosystem، existence of homogeneity among ecological resources formed the ecosystem elements (Makhdum، 2001). Power-PB (1998) studied the role of vegetation and watershed management in mountainous and hill watershed of Maharashtra in India. He concluded that in wide areas with biological cultivation and maintenance operations (from 1992 to 1996)، the plant survival was improved by 53. 33%، and water waste and erosion were declined nearly by 47% in mountainous shallow areas. In semi-deep soil، this value was about 23%. The decreased value of erosion in mountainous and hill region and high areas was estimated from 42. 68% up to 12. 79. The amount of harvest through technical operations like Contour Farrow was achieved between 30-35% and 32. 79% in hills and heights، respectively.
    Keywords: geomorphology, land unit, KAPA index, ERDAS Imagine, zonouz chai
  • A. Badri, M. R. Rezvani, M. Gharanjik Pages 53-74
    In recent decades، the quality of life has been considered as one of the favorite subjects of science، noted the researchers، planners and government. Extensive researches have been done on the quality of life in the world and Iran، much of them in the field of medical sciences and social sciences. However، several studies have been conducted by geographers and related fields، mostly have been concentrated in urban areas and less in rural areas. Thus the rural settlements and the quality of rural life is important، it is necessary to do further studies in this field. The subject is very important and the quality of life in rural areas is low. Also the studied area is unique on the characteristics of ethnic، cultural and religious، so this research tend to evaluate the quality of life in rural areas، to identify the most important factors affected satisfaction of the local villagers on their quality of life، to know the relationship between cultural characteristics - social and quality of life for rural residents in the area، to recognize dimensions and components of quality of life issues that affect the identification، and finally to measure the attitude of society with specific characteristics of ethnic and cultural based on subjective indicators quality of life.
    Keywords: Quality of life measurement, Subjective indicators, Rural areas, Sothern Jafarby Dehestan, Turkaman County
  • S. Shayan, M. R. Sharifikia, Gh. Zare Pages 75-88
    Alluvial fans are common feature in the hillside of mountain، where that sudden change in slope river bed lead to reduce the flow rate and sediments are left according to size. The most appropriate place for the creation of alluvial fans is located output of the mountains and arrival of water network into plain، vast plains and even in the centers of plains in adjacent terminal basins. In this research was tried to investigate the effective factors on creation of Garmsar alluvial fan.
    Keywords: River Process, Garmsar Alluvial fan, Neotectonic, Anthropogenic Geomorphology
  • A. Zangiabadi, J. Alizadeh Pages 89-110
    Human settlement mechanism has a fundamental role in the process of historical development of civilization. In this process، cities as the top level of accommodation have been the focus of this role. Cities are author، expander، and engine of development and they act as facilitator of expansion of development and innovation on hinterlands. Cities، particularly small towns، play carrying role of the economic، physical، social and cultural between regional cities and rural areas. Experience of different countries to look at the issue of housing indicators shows the great importance of the subject. In the meanwhile، the study of housing indicators in cities is important because expedite urbanization is accelerating the marginalization and it causes formation of unsafe settlements. Spread out of slum neighborhoods، causing unsightly and undesirable spaces، that the main problem of areas of the city are bad housing and poor health. The increase in poverty، poor access to decent housing and urban services، the emergence of slums and illegal settlements، marginalization and environmental destruction and… has been ravages associated with urbanization. The adverse consequences of low standards of living in urban areas can be in various fields of social (Including increased mass delinquency)، Cultural (including low levels of educational facilities) and physical (including the visual abnormalities). Due to the mentioned fact that on a hand and on the other hand the lack of research using new level modeling and development spatial analysis in Iran in general and Ardabil Province، in particular and also there are the deficiencies in studies communication with a desire range of urban residential areas، such studies look essential and care should be doubled.
    Keywords: Fuzzy Topsis Technique, Analytical Hierarchy Process, Lexicograph Sequential Technique, Ardebil
  • M. Karimi, M.H. Yazdani, A. Naderi Pages 111-128
    Sistan and Balouchestan climate is located in the dry and wild land (Khosravi، 2004:163-187). This climate moves the moist particles in the atmosphere because it is dry، since no other humid weather is being replaced، the relative humidity increases and causes the weather to be dried. In such circumstances increase in vaporization of the weather which cause the soil to have more moisture and prone to wind erosion. Wind erosion destroys the nutritive particles of the soil which are less than 2  such as humus، clay and the soil salts. The wind erosion may move these particles to the remote areas in form of dust storms) Ranjbar et al. 2005:79. The recent studies show that 14 provinces of the country are affected by erosion winds; Sistan and Balouchestan province which is 229174 Hectare becomes the first in this category (Iran Manesh، 2007:26). In Sistan، desert is located in this region besides the important and populated cities such as Zabul، Zehak، Dust Mohammad، Hirmand and Adimi (census of Sistan and Balouchestan province 2006:42). This region is 15195 km2 and its cultivate lands are 140 Hectare which Hirmand river passes among them، they included 67. 2% of farms (Akbari Moghaddam and Ee’tesam، 1991:18). The morphologic and climatic features show the dominance of wild lands over this region One of the important factors that influence the creation of dust in the region، is the drought phenomenon. It has affected the regional development. Drought is one of the main factors of erosion. Inevitably the main factor of erosion in this region is dust and sand storms due to the 120 day winds of Sistan. Wind erosion reduces soil fertility، on the other hand destroys and bury the farm lands، buildings، industrial and infrastructure institutions out of lands (Negaresh: 2009:83-73)، Which ultimately will have a significant impact on regional security in Sistan.
    Keywords: 120, day winds, sand storms, safety
  • Pages 129-140
    In the point of meteorological view، frost occurs when minimum temperature is below 0° centigrade degree. In total، frosts classified in two groups: a) Radiative Frosts and b) Advective frosts. Radiative frost is the most common form of the phenomenon. Nocturnal long wave (heat) radiation loss from the surface leads to the progressive reduction of surface temperature (and that of the adjacent air) between sunset and sunrise (Oke، 1987; Linacre and Geerts، 1997). Advective frost occurs under meteorological conditions that typically include the passage across a region of a large mass of very cold، dry air followed by a well-mixed، windy atmosphere and a temperature that is often subzero، even during the daytime (Scholefield، 1994; Davidson، 1997). The combination of factors such as those related to atmospheric circulation، radiative balance، soil humidity، topographic features (Muller et al.، 2005) and local factors (for example، latitude and close to the big water resources) are an example of the multiple processes taking part to produce a marked drop in temperature. The frosts have obvious effects on the energy، transportation and agriculture that among the three above-mentioned issues، frost temperature have the most effect on agriculture (Vega et al.، 1994). The aim of this study is the synoptic analysis of the extensive and persistent frosts in Iran.
    Keywords: Frost, Synoptic analysis, Extensive, Persistent, Iran
  • M.R. Nowjavan, M. Hashemi Pages 141-152
    Desert is one of the formic landscapes in the geomorphology of Iran. In spite of some ideas that consider this landscape unit as a type of wild land landscape، it is a geomorphic landscape itself. About 46. 5 percent of the surface of Yazd province is made up of deserts and wild lands. The existence of such an extent of dry areas makes it necessary to pay attention to the potentials of the mentioned regions in the areas of land use planning. Therefore recognition and identification of this landscape and preparation of the development plans for utilizing them is inevitable. Yazd province has 15 desert holes including Abarkooh، Siahkooh، Marvast، Tarigh o Reza، Taghestan، Bahadoran، Daranjir، Lootak، Porodeh، SiahTagh، Talle Hamid، Abgir، Allah Abad، Goorabkhoor، Saghand. In spite of their similarities in the concept of desert، they have different disparities and act as an effective component in their utilization or space organizing. The purpose of this article، which is taken from a research design in Azad University of Meybod in Yazd، is to express the disparity of the deserts of Yazd province and modeling their effects on their methods of preparation and utilization which can be summarized as the following: - Classifying the deserts of Yazd province according to the criteria of earth morphology and their specific spatial characteristics - Determining the preparation priorities of the deserts of Yazd province according to indicators and spatial patterns
    Keywords: desert, Yazd, preparation, landscape
  • M. Ghadiri, A.R. Roknodineftekhari Pages 153-174
    A review on theoretical changes shows that from 1970s on، the research on «vulnerability» and «disaster» pays attention to the reasons and explanation of socio-spatial differences of the vulnerability degree، in addition to concentrate on spatial distribution of damages and disasters، and they haven''t contained themselves with natural forces، damages estimate and emergency response. However، the conducted researches in Iran merely focus on either physical-technical aspect or on different influences and consequences of hazard happenings. In fact، concentration on «hazard Intensity and resulted disaster» and also prevalence of «loss ideas and physical solution» is the feature of most vulnerability measurement and analysis of earthquake in Iran، including metropolis Tehran city. While for the reduction of cities vulnerability to earthquake and making appropriate policies and strategies، first we should know why and how vulnerability in specific city spaces and among specific groups and people is concentrated. What formed the main question of this research as: what are the effective factors of changes? and what are the socio- spatial differences of Tehran city vulnerability to earthquake hazard? In the search for explanatory theory، the review of theoretical literature shows three views: bio-physical، social structure and synthetic. From among، social structure theory focused on the relationship between socio-economical status of people and society groups، and their vulnerability degree to natural hazards. While in reverse، bio- physical theory with the focus on physical-technical aspects، ignores socio- economical aspects of vulnerability، and has no idea about which groups of people and why are more vulnerable. But according to social structure، it is unequal distribution of social and spatial resources، properties and chances in society that forms these socio-spatial differences of vulnerability. Accordingly، to explain the research problem theoretically، main concepts were concluded based on the social structure view، Includes: 1) Socio-Economic Status; 2) Neighborhood; 3) Socio-Spatial Segregation. Then، the conceptual- theoretical model was presented and base on that، 4 hypotheses offered.
    Keywords: Tehran city, Earthquake, Vulnerability, Socio, Spatial differences
  • R. Sharifi, M. Moayeri, H.A. Ghayoor, H. Safaei, A. Sayf Pages 175-192
    Active faults are located in those parts of earth crust with tectonic movements in the post-Quaternary period and especially in Holocon epoch and are expected to have hazardous occurrences in future. The previous studies performed using geomorphologic indices on the other global parts، revealed the efficacy of them in identification of active faults. There are a variety of discussions regarding selecting and using active tectonic geomorphologic indices، their relationships and analysis procedures of the obtained results. In the present work، Central Zagros area was selected and assessed that included head branches of Dez River، Zayandehroud River، and Karoon River and is located in both sides of Main Zagros Fault، Sanandaj-Sirjan zone and high Zagros zone.
    Keywords: tectonic activity, geomorphologic indices, Central Zagros area, Dez Basin, Rudbar Dam
  • M. Safaeipoor, M. Shabankari, T. Taghavi Pages 193-210
    Knowing climatic potentials as the background of human activities، constitutes the base for most of the environmental planning and logistics of land; therefore، the majority of the planning of urban development، construction، habitat، architectural، and tourism expansion is perfectly assured when it is accompanied by weather cognition and the use of its various potencies. The most ancient studies and models for knowing and for the degree of influence of climatic elements on human organism along with its bioclimatic diagrams have been done by Bogda in Nigeria (2003) who compared different indices with each other such as Mahani (Evanza) indices، bioclimatic diagram، and the effective temperature. Morillon-Galvez (2004) provided a human bioclimatic atlas Mexico by analyzing given climatic data based on indices of (Olgyay and Givoni). Bouden and Grab (2005) also examined thermal comfort in five cities of Tunisia in two regions. Toy and colleagues (2007) studied and determined the bioclimatic comfort in three different land uses، urban، rural، and urban-sylvan region، in the city of Erzurum in Turkey. In recent years، studies have been done in resort climatology of Arizona in USA by Hartz and colleagues (2006)، thermal comfort in Sun Moon Lake by Lin and Matzarakis (2008)، and determination of bioclimatic comfort in Erzurm-Rize expressway corridor by using Geographical Intelligence System (GIS) by Zengin and colleagues (2009). The bulk of studies done in the context of evaluating the bioclimatic of Iran embody various subjects. Some of these studies have investigated the evaluation of only bioclimatic and human comfort conditions، such as Kaviani (1372)، Jahanbakhsh (1377:68)، Zolfaghari (1386:129)، Mohammadi and Saeedi (1387:45)، Mahmoodi (1387:44) and Nazemosadat and Majnoni Haris (1387:71). Another group of studies has evaluated bioclimatic of building by indexes of Mahani، Givoni، and Terjung. Some of them are Movahedi and Asakereh (1370)، Najar Salyghe (1383:144)، (Khoshhal: 1385) and Shahbakti and Shafiee (1389:59-63). The other group of studies also investigates bioclimatic of Iran in relation with tourism activities، such as Bazrpash and colleagues (1387:94)، Sari Sarraf (1389:63)، Farajzadeh and Ahmadi (1389:31-42)، and Farajzadeh and Matzarakis (2009:545).
    Keywords: Bio, climatic comfort, Terjung, Baker, Neurotic strain, TCI, Effective temperature
  • A. Meshkini, Y. Sadeghi, M. Akbari Pages 211-222
    The informality of possession and lack of security in residence are among the characteristics attributed to the informal settlements، as well as، they are a key to other problems’ solutions. This essay investigates some of the typical cases of Iran’s informal settlements، and this intends to find out the possession conditions، as well as، the conditions necessary for the recognition of the informal settlements. The researchers’ question is، “whether the possession and formality problems are observed in all or majority of the study settlements?” The aim is the understanding of the important basic common problems in these areas in order to attain the appropriate policies.
    Keywords: residence security, informal settlements, Tehran metropolis district, Karaj
  • A. Ghanbari, M. Ghanbari Pages 223-234
    Today the concept of cites is unimaginable without different green spaces. In cites and specially big and industrial cites green spaces have differ functions. So green space has caused to improve cities environments in one hand and it has been provided appropriate situations for spending free times in other hand. The importance of urban green spaces can not be ignored in cites sustainability، physical and natural effects on urban systems and different ecological، economical and social outputs. By this approach green space can be defined as external place by significant vegetation and semi natural regions. Tabriz urban parks and parks under construction involve 1174 hectare. This figure is significant compared to other cites in Iran. Although this figure seems appropriate but most of the parks under construction are located outside of urban areas. There is no similar access to these parks so the chance to visit is reduced. In this article the manner of aces to urban parks has been analyzed by network analysis method in GIS and the results have been compared by Buffering analysis method in GIS under Spatial Analysis.
    Keywords: Park, Spatial Distribution, Network Analysis, Buffering Analysis, Tabriz