فهرست مطالب

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی - پیاپی 25 (بهار 1394)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی
پیاپی 25 (بهار 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/02/26
  • تعداد عناوین: 7
|
  • اسحاق طغیانی، علی علیزاده صفحات 1-40
    تعلیم و تربیت یکی از برجسته ترین درونمایه ها و اغراض شعر فارسی است. این نوع ادبی، بیش از دیگر انواع، ذهن و زبان شاعران و سخنوران ادب فارسی را به خود مشغول کرده است. وحشی بافقی علیرغم اینکه شاعری وقوع پرداز بوده و عنصر غالب اشعار او عشق است ولی بخش عمده ای از ابیات و اشعار خود را چه در خلد برین که اثری تعلیمی اخلاقی است و چه در دیگر منظومه ها و قالبهای شعری اش به موضوع تعلیم و تربیت اختصاص داده است. او مدتی به مکتب داری اشتغال داشته و پاره ای از موازین و شیوه های تعلیم و تربیت که در نظر مربیان امروزی این فن نیز پذیرفته شده است در اشعارش انعکاس یافته است. مهمتر از آن، تبیین مفاهیم و فضایل دینی و اخلاقی چون قناعت، جود و بخشش، عدل و انصاف و تحسین آنها و تشریح رذایل اخلاقی چون تظاهر، کبر، حرص و حسد و تحذیر از آنها، از جمله موضوعاتی است که جنبه تعلیمی و اخلاقی شعر او را برجسته کرده است. در میان مفاهیم اخلاقی و ارزشی، مباحثی نه چندان دلپسند چون تن دادن به حقارت و ذلت نیز در شعر او به چشم می خورد که شاید این امر بیشتر ناشی از پیروی او از سنن ادبی رایج در شعر فارسی باشد. این مقاله بر آن است که دیدگاه های اخلاقی و تربیتی وحشی را با استناد به اشعار وی بررسی و ارزیابی کند و بسامد آنها را به شکل جدول و نمودار بر اساس روش تحلیل آماری نشان دهد.
    کلیدواژگان: دیوان وحشی، شعر فارسی، تعلیم و تربیت، فضایل و رذایل اخلاقی
  • قدسیه رضوانیان، عفت سادات غفوری صفحات 41-58
    کلیله و دمنه گرایش های مختلف ادبیات اخلاقی و تعلیمی ما را در خود جلوه گر ساخته است. این کتاب گذشته از آموزه های سیاسی دربردارنده آموزه های اخلاقی نیز هست و برای این منظور از تاثیر القایی داستان بهره می گیرد که در قالب حکایت متجلی می شود. از آنجا که در رویکرد سنتی برای آموزش و به ویژه آموزش اخلاق، گفتمان اندرزی گفتمان غالب دانسته می شود، این پژوهش درصدد است تا با بررسی این بعد از ادب تعلیمی، بدین پرسش جواب دهد که آیا هدف پند و اندرز از زبان شخصیت های این داستان در همه موارد اخلاقی است یا به اقتضای جنبه سیاسی اثر، لزوما کارکرد اندرز، اخلاقی نیست و گاه حتی در تقابل با آن قرار می گیرد. با بررسی پند و اندرز در داستان شیر و گاو مشاهده می شود بیشترین بسامد پند و اندرز در این داستان از زبان دمنه به کلیله و شیر بیان شده است. در غالب پندهای اخلاقی دمنه، گفتمان سیاست و قدرت بر اخلاق و تعلیم غلبه دارد. به همین سبب، شباهت های زیادی میان اندیشه های ماکیاولی و محتوای تعلیمی این داستان دیده می شود.
    کلیدواژگان: کلیله و دمنه، پند و اندرز، ماکیاولی، اخلاق، سیاست
  • مهیار علوی مقدم، علی صادقی منش صفحات 59-90
    شاید بیش از هر شاعر پارسی گویی، بر شعر، اندیشه و شخصیت خیام، پرده ابهام کشیده شده است. نسبت دادن رباعیات مختلف، این ابهام را چند برابر کرده و از سوی دیگر نیز همین ابهام، سبب این شمارگوناگون رباعیات وی شده است. خیام به سبب ارتباط تنگاتنگی که در دوران زندگی با دربار و حکومت داشت، از مسایل و مشکلاتی که جامعه را از ثبات و خیر همگانی محروم می کرد، به خوبی آگاه بود. جامعه ای که خیام در آن می زیست، عرصه جدال متعصبانی شده بود که با تکیه بر عقاید خود، در پی دستیا بی به اقتدار بودند. در حقیقت قواعد اخلاقی حاکم بر جامعه بر عقایدی استوار بود که ثمری جز خودکامگی نداشت. به همین روی، او از رباعی بسان مانیفست مکتبی اخلاقی بهره برد؛ مکتبی که اگر با مکتب های امروزی قیاس شود بیشترین شباهت را با اصول مکتب «اصالت فایده» دارد؛ در مکتب اخلاقی او، نیکی یا بدی امور، بستگی به پیامد آن ها و این که چه میزان خوشی ایجاد می کنند دارد و به عقاید عمومی و تفاسیر متعدد آن وابسته نیست. خیام از اهمیت و منفعت آزادی های فردی برای پیشرفت جامعه به خوبی آگاه بود؛ به همین روی، در رباعیات خود کوشید فضای جمود فکری را که بر جامعه حکم فرما بود، در هم شکند و روحیه تساهل و مدارا را تقویت کند.
    کلیدواژگان: خیام، مکتب اصالت فایده، استبدادستیزی، ادبیات اندرزی، مکتب اخلاقی
  • طاهره ایشانی، نرگس نظیف صفحات 91-116
    یکی از مباحث پرکاربرد در زبان شناسی نقش گرا این است که زبان، نظامی اختیاری و قراردادی نیست بلکه طبیعی و پرورده جامعه و انسان است.بر همین اساس در دستور زبان نظام مند نقش گرابرای تحلیل گفتمان،سه فرانقش متنی،بینافردی،واندیشگانی در نظرگرفته می شود. در کارکرد تجربی که زیرمجموعه فرانقش اندیشگانی است، این موضوع مطرح است که تجربیات دنیای درون و بیرون کاربر زبان از طریق زبان او بیان می گردد.محصول این کارکرد در جمله، گذراییاست که برای مشخص نمودن انواع متفاوت فرایندهادر جمله-که در فعل نمود می یابد-به کار می رود و از این طریق یک فرستنده،تجارب،اندیشه ها و برداشت های خویش را از حوادث، وقایع و پدیده های جهان بیرون و درونش به مخاطب عرضه می کند. لذا با توجه به این مساله و ارتباط تنگاتنگ ذهن و زبان؛ این مقاله با روش تحلیلی- آماری و استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی سبکی افعال به کار رفته در غزل های تعلیمی سعدی با این رویکرد پرداخته است و از رهگذر این بررسی سبکی و ارتباط ذهن و زبان، ضمن ارائه شاخص یا شاخص های سبکی در این گونه غزل های تعلیمی سعدی، اشاره ای نیز به مهمترین و برجسته ترین اندیشه های تعلیمی و برخی ابعاد شخصیتی وی داشته است. نتایج این پژوهش حاکی از این است که یکی از شاخص های سبکی سعدی با این رویکرد،کاربرد فراوان فرایند رابطه ای است که نقش آن توصیف ویژگی ها و صفات یک موجود یا شناسایی و تعریف هویت آن است. همچنین سعدی در غزل های تعلیمی خود از طریق فرایند رابطه ای «وصفی یا هویتی» دو اندیشه تعلیمی را برجسته و مطرح می سازدکه یکی در راستای اندیشه غنایی غزل یعنی «عشق» است که مبین شخصیت عاطفی- عاشقانه و اخلاق گرای وی استو دیگری اندیشه فلسفی خیام است که حاکی از بشر دوستی و خیام گرایی سعدی است و نشان می دهد که وی شاعر عشق و زندگی است. لذا می توان گفت سعدی سعی دارد انسان ها را به سوی فلسفه زندگی یعنی تعلیم چگونه زندگی کردن و لذت بردن از آن سوق دهد و به آن دعوت کند.
    کلیدواژگان: سعدی، غزل تعلیمی، زبان شناسی نظام مند نقش گرا، گذرایی
  • منا علی مددی صفحات 117-146
    ادبیات تعلیمی و زبان آن در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار بوده، آثار فراوانی از ادبیات سنتی فارسی با مضمون پند و اندرز به دست ما رسیده است. این سابقه و وجود شواهد فراوان به اندازه ای است که می توان ادبیات تعلیمی را یک نوع ادبی مستقل که گویا ویژه ایرانیان است به شمار آورد. با این حال در عصر مشروطه این نوع ادبی با انتقادات فراوانی روبه رو گردید و اندک اندک به حاشیه رانده شد؛ دلیل این گسترش در دوره پیشامدرن و سپس به حاشیه رفتن آن در دوره مدرن را باید در نوع حکومت ایرانیان و ساختار طبقاتی جامعه ایران تا عصر مشروطه و تحولاتی جست وجو کرد که در این دوره در ایران اتفاق افتاد.
    حکومت استبدادی بر بنیاد ترس تثبیت می شود؛ ترسی که اگر زبان خیرخواهانی چون سعدی، نظام الملک و... را الکن نسازد، سبب می شود که آنها با احتیاط و با زبان اندرز سخن بگویند. همچنین یک جامعه سلسله مراتبی که در آن همواره عده ای برتر از دیگران قرار دارند، زبان پند و نصیحت را ناگزیر می سازد؛ چرا که در این فضا بالادستان که همواره خود را داناتر از دیگران می دانند، به خود جرات می دهند با امر و نهی های مستقیم زیردستان خود را ارشاد نمایند و درستی و نادرستی امور را به آنها بیاموزند. با فرا رسیدن مشروطه که به حکومت استبدادی و نظام سلسله مراتبی پایان داد، زمینه برای گسترش و پذیرش ادبیات تعلیمی نیز پایان گرفت و این نوع ادبی به حاشیه رفت.
    کلیدواژگان: ادبیات تعلیمی، ساختار طبقاتی، حکومت استبدادی، مشروطه، قانون
  • ناصر ناصری، شهریار حسن زاده صفحات 147-154
    نظامی با گذشت بیش از هشت قرن، همچنان بلندترین قله داستان سرایی را در ادبیات به خود اختصاص داده است و پنج گنج وی قدرت سخنوری اش را در موضوعات گوناگون عرفانی، عاشقانه، تاریخی و حماسی در معرض دید خوانندگان به نمایش می گذارد. گویی قدرت سخندانی و خلوص ایمان وی، با توفیق آسمانی و الهامات غیبی همراه بوده است و نه تنها در تک تک ابیاتش، کمال هنر نمایی و زیبایی هایی ادبی در لفظ و معنی، طراوت و تازگی به کلامش داده است بلکه در تمام داستان هایش پیامهای اخلاقی و انسان مدارانه و معرفت نفس و شناخت حق تعالی را به حاکمان زمان به طور اخص و عموم مردم به طور اعم سفارش کرده است. هر چند هفت پیکر نظامی را غنایی و حماسی دانسته اند و به ظاهر در بر دارنده استغراق بهرام گور در عشرت و لذت شکار و دلدادگی به دلارایی های دختران هفت اقلیم در هفت گنبد است اما پیام کلی و هدف غایی این منظومه سوق دادن خوانندگان به مضامین اخلاقی و اندیشه های متعالی انسانی و آموزه ها و پند و عبرت است. آموزه های تربیتی و تعلیمی که همچون آیینه ای در مسیر تکامل و رستگاری نوع بشر است. در پشت پرده داستان ها و حکایت های هفت پیکر، مفاهیم عمیق تربیتی چون خداجویی و توکل و اعتماد به خدا، عدل گرایی و ظلم ستیزی، فراگیری علم و هنر و خردورزی، ترک تعلقات دنیای ناپایدار، رهایی از حرص و طمع، نکوهش عیاشی شهوت و هوسرانی، نیکی اندیشی و بیزاری از بد گوهران و دوستان منافق، اهمیت تلاش و مشاوره با اندیشمندان در اداره امور مملکتی، بخشش و احسان، رعیت نوازی و ده ها نکته اخلاقی دیگر که رعایت آنها انسان را در دنیا و آخرت رستگار و خوشنام می کند. در این مقاله با ذکر شواهد به جنبه های تعلیمی و موعظه های اخلاقی هفت پیکر پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: نظامی، هفت پیکر، بهرام گور، ادبیات تعلیمی و اندرز های اخلاقی و تربیتی
  • الیاس نورایی، لیدا عزیزی صفحات 185-211
    آنچه در روایت شناسی ساختارگرا مورد بررسی قرار می گیرد، جنبه های ساختاری، زبانی و روایی یک اثر است. ساختارگرایان با واکاوی کلیت متون و قالب های ادبی و تجزیه آن به واحد های کوچکتر (تا جایی که دیگر قابل تجزیه نباشد) بر آنند تا به تعریف دستور زبانی برای انواع روایت ها دست یابند. پراپ از جمله روایت شناسانی بود که با بررسی کلیت ساختار صد قصه روسی و تجزیه آن ها به اجزای کوچکتر، ضمن بیان خویشکاری های تکرار شونده، به تعریف دستور زبان روایی این قصه ها دست یافت.
    مناظره در دیوان پروین اعتصامی عاملی است که سبب شده پروین را صاحب سبکی مستقل بدانند. این امر نشان می دهد که یکی از دلایل موفقیت مناظرات پروین گذشته از تنوع نوآوری هایی که در شخصیت های مناظره داشته است، تسلط و به کارگیری زبانی سخته و صیقل یافته، محتوایی ناب و امروزی، خاصه در مسائل اجتماعی فرهنگی زمان خویش است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای با تکیه بر مناظرات پروین اعتصامی به عنوان گونه ای از ادبیات تعلیمی، در گام اول به تعریف دستور زبان روایت در ادبیات تعلیمی می پردازد و سپس در صدد است تا ساختار روایت، موقعیت های روایت شنو (مخاطب) و محتوای این مناظرات را نیز از دیدگاه علم روایت شناسی مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهدکه در ادبیات تعلیمی (روایت شنو) در مرکز روایت قرار دارد و نسبت به دیگر عناصر روایت برجسته تر است. همچنین در مناظرات پروین گونه روایت شنو از نوع روایت شنو بیرونی است و گاه تبدیل به پنهان شنو می شود.
    کلیدواژگان: روایت شناسی ساختارگرا، ادبیات تعلیمی، روایت شنو، پروین اعتصامی
|
  • Pages 1-40
    Education is one of the most outstanding themes and intentions of Persian poetry. This literary genre، more than any literary genres has involved the mind and language of poets and rhetoricians of Persian literature. Vahshi Bafghi (who was a schoolmaster) has allocated a large portion of his poems، whether in Khold Barin which is an educative-moral work، or in other poems and poetic forms to this issue. Emphasizing on some parts of principles and methods of education that are accepted by teachers of today and more importantly، explaining meanings، concepts، virtues and religious and moral teachings such as praying، contentment، patience، and etc… and praising them، as well as explicating moral vices such as pretension، pride، greed، envy، and prevision form them are among the issues which have been significantly reflected in Bafghi’s poetry. Besides، valuable and moral concepts، themes such as despair، hopelessness، radical belief in fortunes، acceptance of inferiority and humiliation can be observed in his poetry. The present study is to investigate and analyze the issue of education from different perspectives in the poetry of Vahshi with reference to his poems.
    Keywords: Vahshi Divan, Persian poetry, education, moral virtues, vices
  • Pages 41-58
    Kalileh Dimnahasreflected moral and educational trends of our literature. This book contains both moral teachings and political doctrines. In order to achieve this، it benefits from inspirational effect of stories which demonstrated through anecdotes. Since admonition discourse; in the traditional approach for education، especially moral education is dominant discourse، this study attempts to explore this aspect of didactic literature. Therefore، the main goal of this study is to answer this question، that is، Does the aim of advising from the language of story characters are morals in all cases or sometimes it is political? By examining advices in the story of cow and lion we understand that Demneh is trying to gain power. He believes in demoralizing in policy، as a result there are a lot of similarities between the ideas of Machiavelli and didactic content in this story.
    Keywords: Kalileh, Demneh, advice, recommendation, Machiavelli, Morality, Politics
  • Pages 59-90
    There is a huge ambiguity about Khayyâm''s poem، thoughts and personalities in comparison with other poets in Persian literature. Attributing some incompatible pomes to him increases this ambiguity. Because of the close relationship that Khayyâm had with the court and the government، he was well aware of the issues and problems which deprived the society from the public stability. The society in which Khayyam lived was the area of conflict and controversy of fanatics who rely on their opinions and they were followed by the acquisition of authority. In fact، the moral rules of society were based on the belief that the results were just arbitrary. Therefore، he used his quatrains as a manifest for his moral school and if we compare this school with the recent ones، we can find many similarities with the school of «originality of benefit». In his moral school، good or bad depend on its outcomes and how much enjoy they would bring. Khayyam was well aware of the importance and benefits of individual freedom in the progress of the society. Therefore، in his Rubaiyat، he was in research of breaking intellectual rigor atmosphere that had prevailed in society and tried to foster the tolerance spirit.
    Keywords: Khayyâm, the School of originality of benefit, fighting against oppression admonition literature, ethical school
  • Pages 91-116
    One of the important issues in Systemic Functional Linguistics is that the language is not an arbitrary system; on the contrary it is natural and cultivated by human being and society. In this perspective for discourse analysis there are three metafunctions، that is ideational، interpersonal and textual. The ideational metafunction is divided to two functions: experiential and logical. In experiential function، experiences of the world are represented through the language. In SFL view، a component of the ideational metafunction is transitivity as a property of clauses. It is used to specify the different types of processes in clauses. Therefore، as transitivity encodes our experiences، by studying and inquiring processes existing in the text and their frequency، we can understand thought، experiences and inner world of an author. Consequently، in this paper in addition to inquiring the processes of didactic Ghazals of Saadi، frequency and percentage of all kind of processes is demonstrated as a stylistic indicative of his work. Moreover through considering these frequencies his personality might be specified.
    Keywords: Saadi, Didactic Ghazals, Systemic Functional Linguistics, Transitivity
  • Pages 117-146
    The didactic literature and its style has a long history. Many works are created and reached us with the contents of advice and recommendation. This history and the existence of many evidences have placed this kind of language as a special genre among Iranians and in Persian literature. However، in the era of Mashrooteh (constitutional revolution) when Iranians got familiar with modernism، this genre was faced with a lot of critiques and gradually weakened. The reason behind expansion in pre-modernism and then weakening in modernism period is due to type of Iran government and class structure of Iran before Mashrooteh period. In a hierarchical society in which some are higher than others the use of language of advice and recommendation is unavoidable. Therefore، Saadi and Nezamolmolk had to use this type of language in their works. In Mashrooteh period dictotarial government and hierarchical society was collapsed and the ground for developing and acceptance of didactic literature disappeared.
    Keywords: didactic literature, class structure, dictatorial government, Mashrooteh, law
  • Pages 147-154
    after more than eight centuries، Nizami is yet considered as the great storyteller in Persian literature. His Panj Ganj (Quintet) depicts his rhetoric in different mystical، love، historical and epic subjects. He had combined rhetoric and faith accompanied by divine revelations and succeeded not only in speech and eloquence manifested in his couplets besides perfection in literary beauties in expression and meaning، but also in all his stories. His stories denote artistic and literary aspects and carry moral and humanity messages involving advices on self-knowledge and wisdom for the governors particularly and people in general. Although، Nizami’s Haft Peikar (Seven Beauties) has been introduced as lyric and epic and apparently it contains submergence of Bahram Gur in pleasure of hunting and falling in love with girls of seven countries in seven domes but its general message and ultimate goal is guiding the readers toward humanly thoughts and moral contents and teaching and training. It acts as a mirror for human in progress and salivation path. Beyond the stories and events of Seven Beauties، there are deep concepts including theism، trust in God، justice، prevention of oppression، learning and gaining knowledge and art، rationalism، withdrawal of worldly instable belongings، avoiding of greed، blaming of debauch and lust، good thought and deed and avoiding mischief and hypocrisy، importance of endeavor and counseling with learned men in state affairs، generosity and beneficence، kindness with people and subordinates and other moral teachings that guide man toward salvation. This article investigates the didactic aspects and moral preaching of seven Beauties.
    Keywords: Nizami, Haft Peikar, Bahram Gur, didactic literature, moral, training advices
  • Pages 185-211
    What is being examined in the structural analysis of a story is its structure، narration and language. Structural analyzers study the totality of the literary form and the division of the narratives to smaller units (to the extent that it is not dividedable). They try to provide a grammatical language for all narratives. Propp، who was one of the experts in narrative، studied the totality of the narrative structure of the one hundred Russian narratives. He then divided them into smaller components، the repeated patterns، and finally he composed a grammar of narrative. This research is descriptive-analytic method and has used library resources، relying on Parvin Etesami’s debate as a form of education; the first step is to define the grammar of narrative in educational literature. And then we try to examine narrative structure، narrative situations (audience) and the narrative content of the debates has been examined. The results indicate that the educational literature (narrative) is located in the center of the narrative and narrative elements are more prominent than others. Furthermore، in Parvin’s debates the type of audience is outside of structure and sometimes in hidden format.
    Keywords: narratologyof structuralism, educational literature, audience, Parvin Etesami