فهرست مطالب

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی - پیاپی 29 (بهار 1395)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی
پیاپی 29 (بهار 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/03/12
  • تعداد عناوین: 7
|
  • مقاله پژوهشی
  • علیرضا نبی لو*، فرشته دادخواه صفحات 1-32
    ناصرخسرو از برجسته ترین شاعران شعر تعلیمی است که در اشعارش علاوه بر مضامین اخلاقی به اوصاف شعر و شاعر و مخاطب شعر پرداخته است و به نوعی صاحب نقد و فن شعر یا بوطیقاست. از ویژگی های برجسته بوطیقای او آن است که شعر را با حکمت و اندیشه های تعلیمی گره می زند و برای شاعر، شعر و مخاطب اوصافی را برمی شمارد که هر کدام به نوعی از منظومه فکری تعلیمی وی سرچشمه گرفته است. با بررسی اشعار ناصرخسرو در می یابیم که شعرش با حکمت، خرد و مفاهیم تعلیمی گره خورده، در اشعارش به ترسیم و تعلیم این بوطیقا و فن شعر پرداخته است؛ یعنی هم خود شاعر در اشعارش به چنین دیدگاه و بوطیقایی معتقد است و هم برای خواننده این دیدگاه تعلیمی را توصیه می کند. نکاتی مانند رابطه کلام، خرد و اندیشه، کلام و حقیقت گویی، عجین بودن شعر با شریعت و حکمت، پرداختن به شعر زاهدانه، منسوب بودن شعر به جان و عالم غیب، لزوم مطابقت کلام با عمل، شاعر و سخن متعهدانه، شاعر و شعر دینی، انتقاد از شاعران درباری و شاعر و تازگی و نیکویی سخن از آن جمله است. او همچنین به دسته بندی و تفکیک مخاطبان و خوانندگان می پردازد و برای خواننده آگاه، هشیار و اهل اندیشه جایگاه خاصی قائل است. این مقاله با در نظر گرفتن همه قصیده های ناصرخسرو انجام شده است.
    کلیدواژگان: اشعار ناصرخسرو، بوطیقا، شعر تعلیمی
  • عباسعلی وفایی*، مانا اخلاق صفحات 33-60
    در ادبیات تعلیمی نیز همانند هر نوع ادبی دیگر ارتباط و تناسب بین صوت حروف و مضمون اهمیت زیادی دارد. نحوه استفاده از واج ها در کلام یک اثر نقش بسیار مهمی در آفرینش آن و بیان مقصود گوینده ایفا می کند. واج های یک نوع ادبی زبان خاص، از لحاظ اصوات، چگونگی ایجاد معنا و نحوه قرارگرفتن در کنار هم می تواند به غنای آن نوع ادبی بیفزاید؛ بنابراین به کارگیری واج ها در انواع مختلف ادبی یکسان نیست و استفاده از برخی همخوان ها در مقابل دیگر همخوان های زبان می تواند در هر نوع ادبی نقشی به سزا داشته باشد و مخاطب خود را آن طور که باید برانگیزاند. پژوهش حاضر ضمن بیان اهمیت واج در کلام به بررسی همخوان ها، واک ها و توازن واجی در زبان ادب تعلیمی به خصوص آثار حافظ، سعدی (بوستان و گلستان) و ناصرخسرو پرداخته است و نه تنها به کمیت کاربرد همخوان ها و واک ها نظر دارد بلکه دلیل استفاده بیشتر برخی واج ها به نسبت واج های دیگر را نیز بازگو کرده است و از این طریق تلاش شده است میزان نقش و تاثیرگذاری برخی واج ها در انتقال مفاهیم اخلاقی و اندرزگونه به مخاطب تعلیمی اثبات شود.
    کلیدواژگان: واج (صامت، مصوت)، تکرار، زبان تعلیمی
  • احمدرضا یلمه ها* صفحات 61-90
    ادبیات شاخصه های محتوایی و صوری خاصی دارد. ادبیات تعلیمی نیز از این قاعده مستثنی نیست و از شاخصه های برجسته آن آموزش نکات اخلاقی و تربیتی به شیوه پند و اندرز است که در دایره اهداف رشد و تعالی انسان، خود یکی از حوزه های اخلاقی و تربیتی مهم و وسیع به شمار می آید. از سوی دیگر درون مایه های تعلیمی و اخلاقی چنان با انواع شعر و ادب فارسی درآمیخته است که هیچ یک از انواع ادبی را نمی توان یافت که از این درون مایه ها جدا باشد؛ آنچه ادبیات تعلیمی را شکل می دهد، قصد و نیت صاحب اثر از تعلیم و آموزش است بنابراین قلمرو پژوهش حاضر برخی از برجسته ترین آثار ادبیات تعلیمی منظوم و خاستگاه تعلیمی آن هاست. بر این اساس مطالعه تاریخ ادبیات دوره شاعر، نوشته ها و سروده های او ثابت کرد ادب تعلیمی خاستگاهی دوگانه دارد: مهم تر از همه من فردی شاعر است که اگر رشد یافته باشد و به من اجتماعی و گاه متعالی تر ارتقا یافته باشد، در رد گفتمان های منفی یا اثبات گفتمان مثبت جامعه به پند و اندرز می پردازد. دوم گفتمان های غالب جامعه است که بر شاعر و شعر او تاثیر مستقیم دارد بنابراین ادب تعلیمی پیش از اسلام بازتاب حکومت استبدادی و نظام سلسله مراتبی حاکم بر جامعه ایرانی است که روحیاتی چون ترس و ارتباط یک طرفه و تک گویانه را ترتیب داده است و چون هنرمند در تعالی من فردی خود تلاش نکرده، همسو با گفتمان غالب جامعه آن روزگار که استیلای نظام طبقاتی است، حرکت کرده است. بعد از اسلام به ویژه در سنایی و شاعران بعد از او شاعر در رد گفتمان غالب جامعه در گونه ادب تعلیمی سخن گفته است که نشانه رشد یافتن من شاعر است.
    کلیدواژگان: ادبیات فارسی، تعلیم و تربیت، سیر تحول ادبیات تعلیمی، من شاعر، گفتمان های غالب اجتماع
  • عبدالرضا مدرس زاده *، صدیقه ارباب سلیمانی صفحات 91-120
    پروین اعتصامی شاعر نامدار معاصر، بیشتر به سبب گرایش های تعلیمی و اخلاقی اش شناخته می شود. وی کوشش داشته است از شعر برای دانش افزایی و حکمت سرایی یاری بگیرد. بی تردید شاعران پش از پروین هم، همین رویه و رویکرد را دنبال می کرده اند و به طور کلی یکی از شباهت های وی با کسانی مانند ناصرخسرو، سعدی، ابن یمین و... همین روند اخلاقی کردن فضای شعر است. متاسفانه برخی منتقدان ادبی سطح کار پروین را در این زمینه، تا حد شاعری مقلد پایین آورده اند؛ درحالی که چنین نیست. وی بی آن که از نظریات ادبی جدید در روزگار ما باخبر باشد، به شیوه ای کاملا هنرمندانه توانسته است خود را از سطح تاثیرپذیری صرف و معمولی نجات دهد و در حد شاعری توانمند و صاحب سبک ظاهر شود. گرایش پروین به ادب تعلیمی آن هم با رنگ و بویی کاملا زنانه، نقطه آغاز توفیق او در شاعری است. در مقاله حاضر با نگاهی به نظریه «اضطراب تاثیر هرولد بلوم»، سعی شده است هنر ورزی های پروین اعتصامی در بیرون آمدن از سایه اضطراب تاثیر شاعران پیش از او نشان داده شود؛ نتیجه این ارزیابی نشان می دهد وی با در نظر داشتن تحولات سیاسی و فکری روزگار خود، همه راه شاعری را با شاعران متقدم- و البته مرد- نپیموده است و بر اساس سبک شخصی خود، مبتکرانه رفتار کرده است.
    کلیدواژگان: پروین اعتصامی، ادب تعلیمی، شعر زنانه، اضطراب تاثیر
  • اسماعیل صادقی*، ابراهیم ظاهری عبدوند صفحات 121-152
    قاضیان در نظام اجتماعی- سیاسی ایران نقش بسیار مهمی در دفاع از حق، حل اختلافات، صیانت از اموال افراد به ویژه افراد کم عقل و سفیه و استیفای اموال مسلمانان برعهده داشته اند؛ بنابراین افراد برای دست یافتن به این منصب باید فضایل اخلاقی می داشتند و از رذایلی دوری می جستند. هدف این پژوهش بررسی سیمای اخلاقی قاضیان در ادبیات سنتی (کلاسیک) فارسی به عنوان یکی از بسترهای بازتاب دهنده این اصول اخلاقی است. واکاوی فضایل اخلاقی قاضیان، انتقاد از آن ها و دست مایه قراردادن مسائل مربوط به امر قضاوت در تصویرسازی برای انتقال مفاهیم اخلاقی و تعلیمی از جمله موضوع های بررسی شده در این پژوهش هستند. دین داری، عالم بودن، عدالت ورزی، دوری از ستم، صبوری و اهل مشورت بودن از مهم ترین ویژگی های اخلاقی قاضیان است. همچنین در ادب فارسی از قاضیان به سبب رذایلی همچون رشوه گیری، ضایع کردن مال یتیمان، غرور و دروغ گویی انتقاد شده است. برخی از شاعران نیز برای تعلیم و تفهیم اندیشه های اخلاقی، عرفانی و عاشقانه خود دستگاه قضاوت را دست مایه تصویرسازی های هنری قرار داده اند.
    کلیدواژگان: ادبیات، قضاوت، اخلاق، دین داری، رشوه
  • رقیه صدرایی* صفحات 153-170
    امروزه بینامتنیت اصطلاحی رایج در نظریه های ادبی و زبان شناسی است. بینامتنیت بر این اصل مبتنی است که هیچ اثری مستقل و خود ساخته مولف نیست بلکه از متون گذشته و از اندیشه فراروی ادبیات بهره برده است. بینامتنیت رابطه یک متن با سایر متون را بررسی می کند. هدف این مقاله آن است که با استفاده از این نظریه آموزه های اخلاقی و اجتماعی پروین اعتصامی و انوری را ارزیابی کند. برای نیل به این هدف قطعه «اشک یتیم» از پروین اعتصامی با قطعه «والی شهر ما گدایی بی حیاست» از انوری بررسی و تجزیه و تحلیل شده است و تشابه و افتراق آن نمایانده شده است.
    کلیدواژگان: بینامتنیت، آموزه های تعلیمی، پروین اعتصامی، انوری
  • پروین دخت مشهور*، رضا جلیلی صفحات 171-206
    نظامی گنجوی در شمار بزرگ ترین سرایندگان فارسی زبان است. قدرت شاعری او موجب شد بسیاری در اندیشه تتبع و پیروی از شیوه او برآیند. در این بین خواجوی کرمانی یکی از کامیاب ترین چهره هاست که توانست خمسه ای به روش پیر گنجه بسراید. روضه الانوار خواجو چنانچه خود او نیز اشاره کرده است به تقلید از مخزن الاسرار سروده شده است. این تاثیرپذیری در دو سطح لفظ و محتوا نمود دارد. یکی از مهم ترین ابعاد تاثیرپذیری محتوایی در حوزه تعلیم و تربیت جلوه گر شده است. بر این اساس آنچه در مقاله حاضر بررسی خواهد شد، نکات تعلیمی ستایشی و نکوهشی مشابهی است که خواجو تحت تاثیر مخزن الاسرار نظامی در روضه الانوار انعکاس داده است. روش تحقیق نیز توصیفی- تحلیلی است. بررسی ها نشان می دهد رویکردهای عمده تعلیمی ستایشی دو شاعر به ترتیب بسامد، بر ستایش موضوعاتی چون خرد و اندیشه، فروتنی و فراموش کردن خود، بخشندگی و کرم، دستگیری از خلق، توسل به خدا و اطاعت از او، توجه به دل، هم نشین خوب و خموشی و کم گویی تاکید دارد. در ارتباط با دیدگاه های تعلیمی نکوهشی نظامی و خواجو هم می توان به نکوهش مواردی چون دنیا و متعلقات آن، بی عدالتی و ستمکاری، ظاهرپرستی و ریاکاری اشاره کرد که از این بین، بی ارزش دانستن دنیا و وابسته های آن پرتکرارترین آموزه در هر دو منظومه بوده است.
    کلیدواژگان: مضامین تعلیمی، نظامی، خواجوی کرمانی، مخزن الاسرار، روضه الانوار
|
  • Alireza Nabiloo*, Fereshteh Dadkhah Pages 1-32
  • Abasali Vafaie*, Mana Akhlagh Pages 33-60
    In didactic literature like other literary genres, the connection and correlation of sounds letters content are of great significance. The manner of utilizing the phonemes in the diction of a work play pivotal role in creating the intended subject and conveying the speaker's purpose. With regards to the sounds, the method of creating meaning and their juxtaposition and phonemes which are employed in a special literary genre can enhance the richness of the genre to a considerable degree. Therefore, using various phonemes is not the same in different literary genres. In the present study, with focusing on the importance of phonemes in language, consonants, vowels and the balance of morphemes are investigated in the diction of didactic literature especially in the works of Hafez, Saadi (the Boostan and the Golestan) and Naser khosro. Moreover, the impact of the employed phonemes in conveying the meaning to the audience of didactic literature is studied.
    Keywords: Phoneme (vowels, consonants), frequency, didactic language
  • Ahmadreza Yalameha* Pages 61-90
    Literature has certain content and formal characteristics. Didactic literature is not an exception to this regard. Its prominent characteristics are teaching moral and educational points in the form advice and recommendation. On the other hand, the theme of didactic literature is so deeply integrated with Persian literature that it cannot be separated from it. What makes didactic literature different us the purpose of its writer. Therefore, the field of the present paper includes the most important works i in the form if didactic literature. Based on this, what has been given of a poet work makes clear to the researcher that the didactic literature has two origins. Firstly, the characteristics of poet him or herself. If a poet reaches to a high developmental position she or he gives advice about positive discourse and reject negative discourse. Secondly, the dominant discourse of the society affects directly both poet and his or her poetry. Therefore, didactic literature prior to Islam is the deflection cruel government because the artist has not tried to reach to a high developmental ego. In fact, the artist has confirmed the dominant discourse of the society. After Islam, in the work of Sanaie and poets proceeding him we see ego development in didactic literature.
    Keywords: Persian literature, Education, the course of development in didactic literature, poet ego, dominant discourse of the society
  • Abdolreza Modareszadeh*, Sedigheh Arbab Soleimani Pages 91-120
    Parvin, the contemporary and famous poet, is mostly known for her moral orientation toward education. She has tried to use poetry for increasing knowledge and wisdom. Undoubtedly, previous poets of her time followed the same procedures .Parvin’s approach in poetry has some similarities with people like Nasir, Saadi, and Ebne Yamin. Generally, these poets tried to moralize the atmosphere of poetry. Unfortunately, some literary critics devalued her work because of imitation; however, in reality it is something else. Parvin without being aware of new ideas in contemporary literature presented her poetry in a quite artistic manner. Parvin’s tendency in didactic literature with the flavor of femininity is her starting point for success. In this article, we look at the theory of " Harold Bloom‘s anxiety of influence " in order to see whether the shadow of anxiety in the art of writing by Parvin was under the influence of poets proceeding her or not. The result of this article shows that with regard to the political and intellectual developments of her time, Parvin didn’t follow the style of poetry of proceeding male poets. In fact, she followed her own personal style in writing poetry
    Keywords: Parvin Etesami, didactic literature, feminine poetry, anxiety effect
  • Esmaiel Sadeghi *, Ebrahim Zaheri Abdevand Pages 121-152
    Judges in the socio-political system play important role in the defense of the rights, dispute resolution, and protection of property especially people who are intellectually undeveloped and vindication of property acquiring Muslims’ property. As a result, people who want to reach this position should have certain conditions including moral virtues and stay away from vices. The aim of this paper is to investigate the moral characteristics of judges in classical Persian literature as one of foundations for reflecting these principles. Analyzing moral virtues of judges, criticizing them, and using issues related to judgment affairs in visualization for transferring moral and didactic concepts are subjects included in this study. Being religious and being learned, seeking justice staying away from operation, patience, and consulting are among characteristics of judges. Furthermore, the judges have been criticized in the Persian literature for vices like bribery, abusing the properties of orphans, pride and telling lies. Some poets in order to teach the moral, mystical and lovely thoughts have used judging system in their works.
    Keywords: literature, judgment, moral, piety, bribe
  • Roghayeh Sadraie* Pages 153-170
    Today, inter-textuality is referred to literary and linguistic theories. Julia Christo for the first time proposed this term. Then, the theory was developed by Gerald Janet. The inter-texturality theory emphasizes that no work is independently made by the author. In fact, it is affected by previous texts and contemporary thoughts of contemporary literature. Inter-texturality examines the relationship of a text with others texts as a structural method for making literary texts and arriving to effective purpose. The present paper aims at evaluating the moral and social doctrine of Parvin Etesami based on inter-texturality theory. For this purpose, one of the poems of Parvin has been chosen. In this article, the poem of "the orphan tears “by Parvin Etesami with poem of" the governor of our city is shameless beggar " by Anvari was studied, analyzed and contrasted from inter-textuality theory.
  • Parvin Dokht Mashhoor*, Reza Jalili Pages 171-206
    Nezami Ganjei is one of the greatest poets of Persian language. His poetic power caused many to think of imitating his style in poetry. Among those who imitate him is Khwaju Kermani, one of the most successful poets, who composed some poetry very near to the style of Nezami in Khamse. Rowżat-al-anw’s Khwaju, as he called it, was written to imitate Makhzan al-Asrar. This imitation is manifested both in the form and content. One of the most important aspects of the effectiveness of content is reflected in the field of education. Therefore, what will be explored in future research are guidelines of praise and criticism similar to that Khwaju under the influence of the Nezami in the Rozatol al-anvar. The research method is descriptive-analytical; results show that the main approaches taken by two poets in teaching and praising, based on frequency, are as the following: "The praise of reason and thought, '' praise of humility and forgetting", "praise of the generosity and mercy", " the voluntary giving of help to people", "appealing to God and obedience to him, '' Attention to Heart, "" praise of good companion and finally" praise of silence and reticence. In connection with the criticism views of Nezami and Khajooyei’s, the following itms could be mentioned: “world criticism and its belongings", "criticism of injustice and oppression", "criticism of the fanatics 'and' criticism of hypocrisy" . Of he mentioned criticism world criticism and its belongings is the most frequently ones in both book of poems.
    Keywords: didactic content, Nezami, Khajoo Kermani, Makhzan al asrar, Rowżat, al, anwār