فهرست مطالب

نشریه ادیان و عرفان
سال چهل و ششم شماره 2 (پاییز و زمستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/12/24
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محسن پرویش، عبدالرفیع رحیمی صفحات 131-146
    امامت نخستین مسئله بحث برانگیز و اختلاف آفرین در تاریخ اسلام است که نخستین دسته بندی ها و انشعاب ها را، پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، در میان مسلمانان به وجود آورد. فرقه های اسماعیلیه و زیدیه از مهم ترین فرقه های شیعه، بعد از شیعه اثنی عشری، به شمار می روند که هنوز حیات سیاسی و اجتماعی دارند، اما دیدگاهشان به مسئله امامت از سده های نخستین اسلامی شکل گرفته است. یافته های پژوهشی نشان می دهد که این دو فرقه نخست معتقد به امامت و رهبری اهل بیت پیامبر بودند. اما با گذشت زمان، کسانی جز ایشان را امام و رهبر خویش گرفتند. بدین سبب، زمینه های انحراف در بین آنها کم کم آشکار شد. در این مقاله برآنیم با تکیه بر روش تاریخی، بحث امامت را از دیدگاه دو فرقه اسماعیلیه و زیدیه بررسی کنیم.
    کلیدواژگان: اسماعیلیه، امام، امامت، زیدیه
  • علی جلالی، حسین آقاحسینی، محسن محمدی فشارکی، سیدعلی اصغر میرباقری فرد صفحات 147-163
    تبیین دقیق بن مایه تجربه های عرفانی همواره از اهداف پژوهشگران متون عرفانی بوده است. گاه این تجربه ها چنان با باورهای عموم متناقض است که آن را بدون کمترین تحلیل صحیح طرد می کنند و گویندگانش را بر مرکب چوبین تکفیر می نشانند. تحلیل صحیح این تجربه ها میسر نخواهد بود، مگر با شناخت زبان عرفانی متون و آشنایی با شیوه های بیان تجربه های بیان ناپذیر عرفانی.
    آنچه در تحلیل تجربه عرفانی بسیار موثر است، تبیین سیر این تجربه است از آغاز شکل گیری در وجود عارف، تا افزوده شدن تحلیل های ذهنی و زیورهای ادبی بر قامت آن و درنهایت، بیان آشکارای آن. اگر این سیر از پایان به آغاز بررسی شود، بن مایه تجربه عرفانی عارف آشکار خواهد شد. از این حیث، بررسی تجربیات عرفانی نیازمند روشی است که، در این نوشتار، «مهندسی تجربه عرفانی» نامیده می شود.
    در جستار حاضر، ارتباط تجربیات عرفانی با حقیقت را تبیین کرده و شیوه دست یابی عارف به حقیقت و بیان آن را بررسی می کنیم. سپس، به تحلیل زبان عرفانی عباراتی از مقالات شمس تبریزی، با بهره گیری از رویکرد «مهندسی تجربه عرفانی»، خواهیم پرداخت.
    کلیدواژگان: تمثل حقیقت، حقیقت (بود)، مقالات شمس تبریزی، مهندسی تجربه عرفانی، نمود
  • مهدی حیدری صفحات 165-191
    تساهل و مدارا در عرصه های گوناگون و به دلایل مختلفی پدید می آید. گاه، منفعت طلبی موجب مدارا با گروه های متنازع می گردد و گاه، پشتوانه فکری دیگری دارد. در میان برخی عارفان، روحیه تساهل و مدارا به سبب آمیختن قواعد عالم وحدت و کثرت پدید می آید؛ بدین معنی که آنان در عالم وحدت باقی مانده، و خواسته اند که با نگاه وحدت گرایانه به عالم کثرت بنگرند؛ پس، به خلط مراتب و آمیختن قواعد روی آورده اند. درحقیقت، این گروه وارد اجتماع می شوند، اما می خواهند با قواعد عالم وحدت بازی کنند. جبر اندیشی و در عمل° «صلح کل بودن» از جلوه های مهم این نگاه به شمار می رود. در میان تساهل گرایان، گروه دیگری نیز هست که رفتارشان منشا اعتقادی و فقهی دارد؛ این گروه تحت تاثیر رواج برخی اندیشه های مداراگر در فقه اهل سنت قرار دارند و علت تساهل پیشگی آنان پیروی از فقها در این زمینه است.
    گذشته از انگیزه هایی که برای روی آوردن به تساهل بیان شد، دسته دیگری نیز از این شیوه به عنوان حربه ای اخلاقی و اجتماعی بهره می برند. این رفتار ناشی از عطوفت وجودی این عارفان است و از این راه مردم را مجذوب خود می سازند؛ پیروان این نگرش با ستمگران نیز تقیه پیش می گیرند تا از آسیب های بزرگ جلوگیری کنند. در این پژوهش، برآنیم که این نگاه های متفاوت را با تشریح بیشتر مبانی نظری، و بررسی شواهد و نمونه های تاریخی تبیین نماییم.
    کلیدواژگان: تساهل، تصوف، صوفیان کثرت، مدارا، نخستین، وحدت
  • احمد غنی پور ملکشاه، سبیکه اسفندیار صفحات 193-220
    یکی از عرصه های شعری که شیخ سعدی در آن همچون بوستان، اثری ادبی تعلیمی خلق کرده، قصیده است. اگرچه قصاید سعدی چونان غزلیات او گسترده نیست و با ستایش شاهان زمانه آمیخته است، می توان روح تعالیم و آموزه های اخلاقی را در آن دید و با تامل در بیت ها، حتی به مفاهیمی عرفانی دست یافت که اتفاقا مورد ستایش و تاکید خود شاعر هم است. سعدی در ضمن مدح، گاه مستقیم و گاه غیرمستقیم، به مضامین و لوازم عرفان اشاره می کند و در بیشتر قصایدش، یک یا چند مفهوم عرفانی را بیان می دارد. او همانند شاعران عارف مسلک، اصالت حقیقی را از آن معنی، و عزت را «در طریق حق بودن» می خواند. نیز، به مضامین و مفاهیمی توجه کرده است که در اثر عرفانی مصیبت نامه جزء عوامل محوری طریقت محسوب می شوند، مانند: جهد و عنایت، اصالت معنا دربرابر صورت، لزوم دردمندی کل کائنات در طلب معشوق الهی، پایداری بر سختی های راه عشق در مقام صبر، بی قراری در فراق معشوق در مقام بی صبری، تقابل عقل و دل، و نیز توجه به بار معنایی واژه «جان» به عنوان کلمه ای کلیدی در آثار عرفانی. در این مقاله، سعی شده است که جنبه های عرفانی قصاید سعدی در نگاهی تطبیقی با مصیبت نامه، به عنوان اثری سترگ در ادبیات عرفانی، تبیین و بررسی شود.
    کلیدواژگان: ادبیات عرفانی، سعدی، عرفان اسلامی، عطار، قصاید، مصیبت نامه
  • محمدهادی فاضلی، محمدرضا بیات صفحات 221-241
    هگل دیدگاهی تاریخی درباره دین و سیر تکامل آن دارد. این سیر با حرکت روح از نازل ترین مرتبه آغاز می شود و تا رسیدن به عالی ترین جایگاه -روح مطلق- ادامه می یابد؛ روح آدمی با گذار از هنر، به دین می رسد و سپس، به سوی عقلانیت محض حرکت می کند. در این مقاله، در پی آنیم تا نخست، به شیوه ای توصیفی، معانی متفاوت مورد نظر هگل از انگاره دین را، در دوره های مختلف فکری وی، بیان کنیم؛ سپس، به پدیدارشناسی تاریخی این انگاره از دید وی خواهیم پرداخت. هگل معتقد است که انگاره دین ماهیت دوگانه ای دارد: ازیک سو، متشکل از امر حسی- هنری و ازسوی دیگر، دارای وجهی مفهومی-فلسفی است؛ براساس همین نگرش، انگاره دین را به عنوان یک حد وسط منحصربه فرد، نسبت به دیگر واسط ها، در سیر تکامل روح تبیین می کنیم. علاوه بر این، از تاثیر صورت سه گانه اقانیم مسیحی بر تلقی دیالکتیکی هگل از سیر تاریخی روح یاد خواهد شد، به مثابه امری که خوانش های متفاوت و گاه متضاد از فلسفه هگل به دست می دهد.
    کلیدواژگان: اقنوم های سه گانه، دین شناسی هگل، مسیحیت و فلسفه هگل، فلسفه دین
  • محسن قاسم پور، ابوطالب مختاری هاشم آباد صفحات 243-276
    عرفا و صوفیه به تاویل و باطن قرآن توجهبسیار کرده اند. از این رهگذر، برداشت های ویژه ای از آیات قرآن دارند و مبانی نظری و سیروسلوک عرفانی خود را با آن سنجیده اند. ازجمله، نظام نیشابوری -ادیب و عارف سده هشتم یا نهم قمری- در غرائب القرآن و رغائب الفرقان آیاتی از قرآن را، پس از تفسیر، تاویل کرده است؛ گرچه در این کتاب، او از مبانی اعتقادی و روش «تاویلات نجمیه» اثر پذیرفته که نجم الدین رازی نگاشته است، عارف نامی سده هفتم که به دایه شهرت داشت. نیشابوری خود نیز به این اثرپذیری اشاره می کند و می گوید تاویل هایی را از میان گفته های رازی انتخاب کرده است که به امکان «جمع» نزدیک تر باشد، تاویل هایی که در آن جنبه های ظاهری و باطنی آیات قران، هر دو، در نظر گرفته شده است. او نوشته های رازی را با روش های گوناگون تلخیص می کرد، تغییرات ادبی یا محتوایی در آن می داد و گاه، مطالبی را بدان می افزود. وی آیاتی را از دیدگاه خود تاویل کرده است، اما حتی این تفسیرهای مستقل هم در چارچوب مبانی و روش تاویلی عارفانی مانند نجم الدین رازی قابل ارزیابی است. نیشابوری با ادبیات عرب به خوبی آشنا بود و ذوق عرفانی بسیاری داشت. بدین ترتیب، بررسی تطبیقی تاویل در آثار این دو دانشور می تواند نگرشی تازه به گفته های آنان به وجود آورد؛ در این مقاله، با روشی توصیفی وتحلیلی، این تاویل ها را بررسی کرده ایم.
    کلیدواژگان: تاویل اشاری، تاویل عرفانی، نجم الدین رازی، نظام نیشابوری
  • مرضیه کسرایی فر، حسن ابراهیمی صفحات 277-299
    معاد و چگونگی زندگی پس از مرگ از مسائل پیچیده و شگرفی است که ادیان مختلف و مکاتب گوناگون کلامی، فلسفی و عرفانی -هریک به گونه ای- به آن پرداخته، و کوشیده اند تا پرسش های بشر درباره آن را پاسخ گویند. در این میان، عرفا جایگاهی ویژه و مهم دارند، زیرا معاد را با بیان تجارب خویش توصیف می کنند. ازجمله عارفانی که به این مسئله توجه بسیار داشته، ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی غزنوی، شاعر و عارف نامی سده پنجم، است. او نهایت زندگی و مرگ -زاده شدن و پس، رخت از عالم کون و فساد بربستن- را معاد و حیات واپسین می داند و بدین سبب، بر گذر از این سرا و حرکت به سوی قرارگاه معاد تاکید می کند.
    سنایی در انسان شناسی خود به جوهر قدسی یا همان نفس ناطقه مجرد، در کنار کالبد جسمانی، عقیده دارد و براین اساس، معاد را جسمانی– روحانی ترسیم می کند. او تجرد و بقای نفس ناطقه را همانند حکما و متکلمان و به شیوه استدلالی اثبات نمی کند، و حقیقت و کیفیت معاد را به روش اهل نظر و استدلال صورت بندی نمی نماید؛ اما، به مبانی انسان شناسانه و معادشناسانه حکمی عصر خویش پای بند است و براساس این مبانی، دیدگاه خود را درباره معاد و احوال انسان در حیات واپسین بیان می کند. تاکید بر این نکته از آن رو ضروری می نماید که بدانیم سنایی نه دغدغه های انسان شناسی و معادشناسی اهل نظر را دارد، و نه معادشناسی او یک سر معاد شرعی است؛ بلکه براساس انسان شناسی حکمی عصر خود، معاد شرعی را از آینه سیروسلوک عارفانه و معاد روحانی و عرفانی می نگرد. براین اساس، معاد در آثار سنایی امری نیست که صرفا پس از مرگ جسمانی و در وقت معلوم قیامت روی دهد، بلکه مسیری است که در طی آن انسان، ازنظر جسم و روح، پیوسته تغییر می کند و کامل می گردد. به بیان دیگر، گذر از این مسیر مراحلی دارد که در سلوک عرفانی اسلام در قالب این چهار مرتبه بیان می شود: پاکی از رذایل و تطهیر ظاهر، تهذیب باطن و تزکیه قلب از ملکات ناپسند، روشنایی قلب با نور صفات و ملکات پسندیده و در آخر، فنای نفس و استغراق در ذات و صفات الهی. وی ماهیت دوزخ و بهشت و نیز سعادت و شقاوت انسان را بر همین اساس تبیین و تفسیر می کند.
    ازاین رو پس از پاره ای مقدمات، در این پژوهش ابتدا دیدگاه انسان شناسانه و سپس، اندیشه سنایی درباب معاد و فرجام انسانی، به شیوه ای که بیان شد، بررسی می شود.
    کلیدواژگان: سنایی، معادشناسی، بهشت، دوزخ، سعادت و شقاوت، تجسم عمل
|
  • Mohsen Parvish, Abdorafi Rahimi Pages 131-146
    As the first important controversy in the history of islam،Imamate made the first religious sects and branches among the Muslims The most important Shia sects of shia IthnaAshari،Since its founding،the Ismaili sect and the Zaidiyyah the political life Social and continue. Imagine that each of these two categories of Imamat، during the first centuries of islam. This article is based on Relying on historical method،talk to Imamat Two approaches to the implementation of the Ismail sect and the Zaidiyyah examine. Research findings suggest that the two sects to the Imamate Leadership imate were not believed to be problem،But from the time that those other than Prophe as the ir leader Imam chose Areas gradually became apparent deviation between them
    Keywords: Ismailia, Imam, Imamate, Zaidiyyah
  • Ali Jalali, Hossein Aghahosseini, Mohsen Mohammadi Fesharaki, Seyed Ali Asghar Mirbagheri Fard Pages 147-163
    Motif explanation of mystical experience has always been a goal of researchers’ mystical texts. This experience is inconsistent with common belief. Many people are rejecting it without a correct analysis and they are excommunication Speaker''s experience. Correct analysis of these experiences، would not possible without knowing the mystical language and ways of expression experience'' mystical. Explanation of formation mystical experience''s process in the mystic from the beginning and accrue intellectual analysis and Imagery to experience is most effective in the mystical experience''s analysis. If this process be reviewed from the end to beginning، appears the motif of mystical experience of mystics. Mystical experiences review requires to the method that in this paper، «Engineering mystical experience» is called. In the present paper، after explaining the relationship between mystical experience and truth and achieve to discovery truth''s manner by mystic that tells it in his mystical experiences، we analyze phrases of Maghalat-e- shams with method of Engineering mystical experience.
    Keywords: Truth, mystical experience, exemplification of the truth, Maghalat, e, Shams, e, Tabrizi
  • Mahdi Heidari Pages 165-191
    In Islam، the world and hereafter life، plurality and unity، and inner and outer part each has its own place. Islamic spirituality as an inner knowledge finds connection with Islamic social idea. The purpose of which is a kind of social education and human life edification in all aspects، because، in view of the Gnostics، the outer and inner worlds have longitudinal relationship. The mystics in coping with world، sometimes have emphasized only either of two criteria of unity and plurality and for this reason they have missed half of the truth. Another group of mystics have combined rules of the worlds of unity and plurality with each other and hence by mixture of stages have been caught up in politics. However، this nonchalance was sometimes under influence of jural decision among the Sunnite. So tolerance for different reasons emerges. There are more groups on the Gnostics that use tolerance as a social tool. This type of behavior which can be called the positive tolerance is a deeper way to attract people to the community and prevent the bad occurrence. In this study، we are trying to explain these different looks to tolerance and classify them with theoretical evidence and historical examples.
    Keywords: tolerance, Sufism, the early Sufis, pluralism, affability, unity
  • Ahmad Ghanipur, Sabikeh Esfandiar Pages 193-220
    Sheikh Saadi''s poem is one of the areas such as parks، school has created a literary work، his Qsayd. Qsayd Saadi widely as though he is Ghzlhay And expression، Saadi mingled with admiration of kings stroke Saadi teaches the moral teachings of the Spirit، and where you can see and reflect on the verses، even on the concepts found Rfanyay Saadi، who incidentally is also praised and emphasized. Saadi''s lay praise، sometimes directly and sometimes indirectly refers to the mystical themes and Accessories Like poets Arfmslk، it means true nobility and dignity in the way of sings And almost all Qsaydsh، one or more of the mystical states Such as effort، attention، patience، pain، insanity، poverty، destruction and unity. In this paper، the mystical aspects Qsayd Saadi، Attar A comparative look at the Msybtnamە be explained as something purely mystical literature. It should be noted that this article in no way seeks to prove he is not a mystical Saadi The mystical aspects of his odes as a mystical poet Sbghhhay mind، consider.
    Keywords: Saadi, Qsayd Attar, Msybtnamh characters, the mystical
  • Mohammad Hadi Fazeli, Mohammad Reza Bayat Pages 221-241
    Hegel has an overview regarding religion and its process. By passing the art، religion and philosophy، this process goes from the lowest to the highest part. This article is going to clarify the difference between the Hegel''s treatment of religion in various periods of his thought. It also considers the historical phenomenology of religion in Hegel''s philosophy. In this regard in which religion consists of the two states of Art and Philosophy we can assume that the idea of religion is totally different from the other concepts which named in Hegel''s philosophy. To add more، we ought to say that Trinity itself had the most powerful influence on Hegel''s thought and his philosophy. Despite the fact that this aspect of philosophy of Hegel has been overlooked by many philosophers، but the uniqueness of role of religion in his thought has been followed and developed over the centuries.
    Keywords: The Trinity of Hegel's Philosophy, Hegel's Religious Study, Christianity, The Philosophy of Hegel, Hegel's Philosophy of Religion, Philosophy of Religion
  • Mohsen Ghasempour, Abutaleb Mokhtari Hashem Abad Pages 243-276
    Mystic and sufis consider to ta''vil of the quran therefore have special understanding from quranic verses and compare their belief and behavior with it. Nazzam Nishaburi، scholar of eight or nine century in «ghara''ib alquran wa ragha''ib alfurqan» presents his ta''valat that take effect from author of «ta''vilaj najmiyah»، «Najm aldin Razi» be known as «dayah». He acknowledges this derivation from «Razi» and attempts to choice ta''vils that outsight and insight of quran together be considered. According to Nishaburi''s proficiency in Arabic literature and his theosophical property'' we try to compare and analysis these ta''vilat of tow scholars. Nishaburi precis Razi''s topics and in cases changes content and literature of them or adds mystical topics to them. In some cases Nishaburi states independently tavil of quran that be comparable with principles and methods of mystical interpretation of Razi. This article analyze and describe this ta''vilat.
    Keywords: Tavil, Mystical Interpretation, Referring Interpretation, Najm aldin Razi, Nazzam Nishaburi
  • Marzieh Kasraeifar, Hassan Ebrahimi Pages 277-299
    The importance of knowing afterlife and resurrection is in its effects on human’s way in physical life and achieving prosperity or adversity in future life. Flesh and spirit، the bases of human’s true nature، go through severe changes in an evolutionally trend. Being aware of physical and spiritual perceptions and moving toward perfection leads human to eternal life. This internal wisdom results in true prosperity and human perfection in heaven. Neglecting internal changes and spiritual perceptions and deviating from human path، however، leads to entrapment in physical world، the result of which is nothing but torments in hell. Knowing resurrection، in the manner Sanaei speaks of، results from searching internal states and being aware of secrets of universe.
    Keywords: Sanaei, Eschatology, Heaven, Hell, Prosperity, Adversity, Embodying acts