فهرست مطالب

پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی - سال چهل و ششم شماره 1 (پیاپی 96، بهار و تابستان 1392)

پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
سال چهل و ششم شماره 1 (پیاپی 96، بهار و تابستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/05/01
  • تعداد عناوین: 7
|
  • ابوالفضل خوش منش* صفحات 1-19
    مرکزیت دینی در طول تاریخ به صورت های گوناگون تجلی کرده است. یکی از این صورت ها، بلکه صورت برتر آن، «شهر خدا» است. آرمان شهر خدا، مبتنی بر هدف برقراری پیوند میان خدا و انسان و بازجویی روزگار وصل بشر، بوده است؛ این آرمان، گاه در روزگاران و اسطوره های کهن به صورتی خام و مبهم جلوه کرده و گاه به صورتی آشکارتر در متون مقدس نمود یافته است. زمانی هم صورتی از وجود فیزیکی به خود گرفته است. این آرمان جمعی و متعالی، در سیر اندیشه دینی به تدریج جلایی افزون یافته، با «میثاق الهی» و نام حضرت ابراهیم پیوند خورده و در نهایت نه با عنوان «شهر خدا» که به صورت «ام القری» تحقق یافته است. از نگاه این مقاله، شریعت خاتم، سر درافکندن چیزی با عنوان شهر خدا و مانند آن را نداشته است؛ اما از عنوانی دیگر سخن گفته که عبارت از ام القری و ماوای «بیت الله الحرام» است تا مقاصد عملی و متعالی چیزی که از آن به صورت رویایی و گزاف در قالب شهر خدا یاد می شده، با آن محقق گردد.
    کلیدواژگان: ام القری، خدا شهر، شهر خدا، مکه
  • مرتضی دانشیار *، محمدعلی کاظم بیگی صفحات 21-35
    تاریخ بیهق نوشته ابوالحسن علی بن زید بیهقی، از مهم ترین تواریخ محلی فارسی است که در نیمه دوم سده ششم نوشته شد. چاپ انتقادی این اثر نخستین بار در 1317ش، به کوشش احمد بهمنیار و بار دیگر در 1347ش به سعی کلیم الله حسینی منتشر گردید. به رغم مقدمه و تعلیقات ارزشمند مصححان، همچنان کاستی ها و ابهاماتی در هر دو چاپ وجود دارد که بعضا از چشم پژوهشگران تاریخ و تاریخنگاری در ایران نیز پوشیده مانده است. مقاله پیش رو، کاستی های موجود را نشان داده و در رفع آن خواهد کوشید؛ همچنین می کوشد ابهامات موجود در تاریخ بیهق را بر طرف سازد. عدم اهتمام مولف به ارائه ویرایشی نهایی از کتاب، مسبب اصلی برخی از کاستی ها و خطاهای راه یافته در کتاب است.
    کلیدواژگان: تاریخ بیهق، تصحیح تاریخ بیهق، تواریخ محلی، علی بن زید بیهقی
  • مهدی عبادی* صفحات 37-54
    در تاریخ نگاری رسمی دودمانی عثمانی، چهره ای جنگاور و مقتدر از بایزید اول ترسیم شده است، با این حال وی در رفتارها و سیاست های خود، متاثر از جریان های سیاسی مذهبی با نفوذ در قلمرو عثمانی بود. بایزید اول به واسطه هوشمندی فرصت طلبانه جریان صوفیانه، با بهره گیری از فرصت قتل مراد اول، در صحنه جنگ قوصوو(791/1389) بر تخت سلطنت جلوس کرد. وی به سبب پیوند سیاسی و رفتاری با این جریان، در دوره اول زمامداری، بر جریان مرتبط با مدارس سخت گرفت و حضور آنها را در سپهر سیاسی عثمانی، تصعیف کرد. اما مدرسیان به واسطه نقش مهم خود در عرصه ملکداری، توانستند حضور حداقلی خود را در عرصه سیاسی حفظ کنند. به علاوه جریان مدرسی، در نهایت با بهره گیری از انگیزه بایزید اول برای مطرح کردن خود در قامت سلطانی مسلمان و مدعی در جهان اسلام، توانست اوضاع را به نفع خود تغییر دهد. مدرسیان پس از نامور شدن بایزید، به سبب کوشش برای تسلط بر سراسر آناتولی، توجه سلطان عثمانی را به خود جلب و او را به توبه از ارتکاب اعمال غیرشرعی وادار کردند. در نتیجه جایگاه سیاسی خود را در حاکمیت آل عثمان به مانند ادوار پیشین بازیافتند. با وجود این، کوشش جریان مدرسی در حل و فصل مسالمت آمیز مناقشه بایزید اول و تیمور گورکانی، نتیجه ای نداشت. پس از آن نیز با شکست در جنگ آنقره در 804/1402 دوران زمامداری یلدرم بایزید به سر آمد و حکومت عثمانی در آستانه فروپاشی قرار گرفت.
    کلیدواژگان: بایزید اول، تیمور گورکانی، جریان اسلام مدرسی، جریان اسلام صوفیانه، مدارس عثمانی
  • یونس فرهمند *، قدریه تاج بخش صفحات 55-67
    این مقاله زمینه ها و علل مهاجرت طوایف چچنی و چرکسی به شام را بررسی خواهد کرد؛ سیاست توسعه طلبی روسها در مناطق مسلمان نشین شمال قفقاز و سواحل دریای سیاه و تصرف این مناطق در 1281ق، گروه های بسیاری از مسلمانان چرکسی و چچنی را آواره کرد. دولت عثمانی که با روسها درگیر بود، در فاصله سال های 1296 1327ق، شماری از آوارگان را با هدف به کارگیری آنها در فعالیت های اقتصادی، سیاسی و نظامی، در مناطقی از شام اسکان داد. این پناهجویان به پشتیبانی دولت عثمانی، در نزدیکی رود زرقاء، شهری بدین نام بنا کردند و علاوه بر کمک به رونق اقتصادی و تجاری منطقه، در جنگ اول جهانی به قوای عثمانی خدمات ارزنده ای ارائه کردند. آنها پس از جنگ نیز زرقاء را پناهگاه استقلال طلبان کردند و برخی در راه استقلال اردن، کشته شدند.
    کلیدواژگان: اردن، روسها، زرقاء، طوایف چچنی و چرکسی، عثمانی ها
  • مصطفی لعل شاطری*، هادی وکیلی صفحات 69-92
    پس از تاسیس دارالفنون و سفرهای ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه به اروپا، فرهنگ غربی در ایران نفوذ و گسترش زیادی یافت. یکی از تاثیرات فرهنگ غربی در حوزه موسیقی بویژه موسیقی نظامی بود. این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه ای در پی پاسخ به این پرسش است که تاثیرپذیری موسیقیدانان ایرانی و موسیقی نظامی (نقاره خانه) از شیوه های علمی و عملی منسجم موسیقی نظامی غرب تا چه میزان و چگونه بود؟ یافته ها حاکی از آن است که موسیقی نظامی غرب از اواسط عصر ناصری وارد ایران شد و تا پایان عصر قاجار، گسترش زیادی یافت و رقیبی جدی برای موسیقی نظامی شد؛ هر چند تلاش های برخی از موسیقیدانان و اعضای انجمن های ادبی، برای همسان سازی این دو سبک موسیقی بی نتیجه نبود و نوآوری هایی در عرصه موسیقی نظامی پدیدار شد، اما بسیاری از سبک های کهن موسیقی فراموش شد و الگوهای غربی در موسیقی مورد استقبال فراوان قرار گرفت. غرب گرایی شدید دربار قاجار و موسیقیدانان ایرانی، از عوامل اصلی این تاثیرپذیری بود.
    کلیدواژگان: قاجاریه، مسیو لومر، موسیقی غربی، موسیقی نظامی، ناصرالدین شاه، نقاره خانه
  • شهروز ماشینچی ماهری* صفحات 93-108
    انتظار می رفت پس از انعقاد عهدنامه ارزروم دوم در 1263ه‍.ق/ 1847م میان ایران و عثمانی، اختلاف مرزی و نیز منازعه بر سر تسلط بر عتبات، فروکش کند. اما رفت و آمد کاروان های زیارتی ایرانی که گاه جنازه هایی برای دفن در عتبات همراه داشتند، مشکلات تازه ای پیش روی دو دولت ایجاد کرد. ماموران مرزی عثمانی از ورود اجساد به عتبات به بهانه ترس از شیوع بیماری هایی چون وبا، حصبه و طاعون جلوگیری و مسافران را در خانقین قرنطینه می کردند. رفتار ناپسند این ماموران با زائران ایرانی، موجب بروز مشکلاتی در مناسبات دو کشور شده بود. در این مقاله با روش تاریخی تحلیلی، مشکلات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی برآمده از حمل اجساد به عتبات عالیات، در مناسبات دو کشور، بررسی شده است. آغاز دوره جدیدی از درگیری های شیعی سنی، تحیمل هزینه های اضافی بر زائران به سبب قرنطینه و تعرفه های گمرکی و افزایش جمعیت و نفوذ شیعیان در عراق به بهانه همراهی با اجساد، بخشی از پیامدهای، منازعه جدید بود.
    کلیدواژگان: ایران و عثمانی، دفن اموات، عتبات عالیات، کاروان های زیارتی
  • محسن معصومی، سعید شیرازی* صفحات 109-122
    صوفیان نقش مهمی در ترویج اسلام در شبه قاره هند داشتند. چشتیه و سهروردیه از نخستین طریقه های صوفیانه بودند که به شبه قاره هند راه یافتند و در سده های هفتم و هشتم هجری، هم زمان با اوج اقتدار سلاطین دهلی (حک: 602-932)، مشایخ این دو طریقت، نفوذ معنوی زیادی در بین طبقات مختلف مردم یافتند. این موضوع موجب شده بود تا بیشتر سلاطین دهلی، رابطه دوستانه و محترمانه ای با صوفیان داشته باشند و بکوشند با به خدمت گرفتن آنها در امور سیاسی و حکومتی، برای خود مقبولیت و مشروعیت، کسب کنند. نگرش مشایخ چشتیه و سهروردیه درباره ارتباط با سلاطین و پرداختن به امور سیاسی متفاوت بود. مشایخ چشتیه، غالبا از پرداختن به امور سیاسی و حکومتی امتناع می کردند، اما مشایخ سهروردیه از آغاز تشکیل حکومت سلاطین دهلی، عهده دار برخی از مناصب مهم حکومتی چون «شیخ الاسلام» شدند. این مقاله مناسبات سلاطین دهلی با مشایخ چشتیه و سهروردیه را بررسی کرده است.
    کلیدواژگان: شبه قاره هند، سلاطین دهلی، تصوف، چشتیه، سهروردیه
|
  • Abulfazl Khoshmanesh * Pages 1-19
    The religious centrality has been concreted in several forms. One of these concrete forms and in fact the best one is the “City of God”. The ideal aim of establishing the “City of God” has been to make the connection between human beings and God. This ideal has been manifested either in ambiguous form in the old times, in the nations’ myths or more clearly in the holy scriptures. Sometime we see the realization of this ideal in physical form. In the course of the religious thought, this sublime and collective ideal, has linked with the divine convenient and the name of the great prophet Abraham and has realized as “Umm ul-Qura’’, meaning the universal and religious metropolis and the cradle of the Holy House of God, to develop the world security and transcendence.
    Keywords: Religious Centrality, City of God, Umm ul-Qura', Mecca
  • Morteza Daneshyar * Pages 21-35
    Tarikh-e Bayhaq, one of the most important local histories, is written by Abu-AL Hasan Ali ibn Zaid Bayhaqi in Persian in the mid-sixth century Ah. The critical edition of the work was published in 1317 by Ahmed Bahmanyar and once again in 1347 by Kalym Allah Hosseini. Despite the introductions and valuable comments of editors, there are still significant shortcomings and ambiguities in both edits, which were neglected by researchers in the areas of history and historiography .This study is allocated to recognize and remove the shortcomings and ambiguities in Tarikh-e Bayhaq. Findings of this study shows that the most of shortcomings and ambiguities of the book is due to the fact that the author did not present final version of his book.
    Keywords: Local histories, Tarikh-e Bayhaq, edits of Tarikh-e Bayhaq, Ali ibin Zaid Bayhaqi
  • Mehdi Ebadi * Pages 37-54
    Although, in the Ottoman dynastic historiography, Bayezid I. was described as the mighty and warrior figure, this Sultan also was in his behaviors and policies under the influence of the influential political-religious currents in Ottoman territory. Using the motivation of Beyazid I to raise his stature as Muslim Sultan and pretender in the Islamic world after victory at Nicopolis war in 797/1396, the current of Madrasa could change the situation to its favor. When the Yildirim Beyazid tried to dominate throughout Anatolia, the Madrasa graduates forced him to repent from committing of illicit acts and by this way they renewed, like previous periods, their political status in Ottoman rule. However, attempts of the Madrasa current had failed to peacefully resolve the conflict between Beyazid I and Tamerlane. Following the defeat in the Battle of Ankara in 804/1402, the reign of Yildrim Beyazid came to end and the Ottoman Empire was on the verge of collapse and disintegration.
    Keywords: Religious movements in Ottoman Empire, the Islam of Madrasa, Ilmiyye class, Beyazid I, Tamerlane
  • Younus Farahmand*, Ghadriyya Tajbakhsh Pages 55-67
    The aim of the present study is to investigate the background and causes of Chechens and Circassians’ immigration to Syria (Al-Shām). In the wake of Russia's expansionist policies in the Muslim regions of the North Caucasus and the Black Sea coastal towns, the Russians seized these regions in 1281 AH. The consequence of the occupation of these regions was the displacement of a large number of Circassian and Chechen Muslim tribes. On the other hand, the Ottoman state in 1296- 1327 AH due to a conflict with Russia, accommodated a number of Chechens and Circassians’s refugees in Syria (Al-Shām) with the aim of using them in various parts of economic, political and military activities. The refugees, thanks to the supports of the Ottoman Empire, founded the city of Zarqā near the headwaters of Zarqā River. They improved the economic-commercial situation of Zarqā and served in World War I as the Ottoman forces. After the World War I, they turned Zarqā into a haven for independence seekers and even some of them were killed for the freedom and independence of Jordan.
    Keywords: Zarqā, Russians, Ottoman state, Circassian, Chechen tribes, Jordan
  • Mostafa Lalshateri *, Hadi Vakili Pages 69-92
    Following political, social and cultural developments in Qajar and the establishment of Dar ul-Funun and numerous trips of Naser al-Din Shah and Mozaffar al-Din Shah to Europe, the west culture influenced Iranian culture and extended in Iran. One of the elements of Iranian culture which was influenced by these developments was music and more especially military music. Using descriptive-analytical method and relying on library documents and resources, this article aims to answer the question: how did the integrated scientific and practical methods of Western military music influenced the military music of Iran (Naqareh-khaneh) and Iranian artists? The findings suggest that Western military music entered Iran from the middle of Naseri era and it gradually continued its influence and extension to the end of Qajar era and by using its special features became a serious competitor for military music. Although the efforts of some Iranian musicians and members of the literary societies were effective for synchronization of both the western and Iranian music styles and led to innovations in the field of this art, many of the old music styles were forgotten and the Western patterns in music (items such as solfège, harmony and orchestration) overshadowed Iranian patterns.
    Keywords: Naqareh-khaneh, military music, Naser al-Din Shah, M. Lemaire, Western music
  • Shahrouz Mashinchi Maheri * Pages 93-108
    With Second Erzurum Treaty (1263 AH / 1847 AD) between Iran and the Ottoman Empire, it was thought that the disagreement between the government of Iran and Ottoman on border issues and also the problem of pilgrimage to the Holy Shrines would be resolved. But the traffic of Iranian pilgrimage caravans to the Holy Shrines, which sometimes carried the dead bodies, made new problems in the relations between Iran and the Ottoman Empire. Ottoman officials at borders prevented the dead bodies and kept the passengers into quarantine in Khanaqain, because of their fear of spreading diseases such as cholera, typhoid, plague, etc. Using the analytical- historical method, this article deals with political, economic and social problems of carrying the dead bodies to the Holy Shrines in relations of two countries.
    Keywords: Atabat Aliyat, the Holy Shrines, Iran, the Ottomans
  • Mohsen Masumi, Saeed Shirazi * Pages 109-122
    The Sufis had a great role in Islam promulgation in India Subcontinent when they migrated to India. Chishtiyya and Suhrawardiyya are considered as the first Sufi sects that entered into this land. Contemporary with the Delhi Sultans power peak in 7th and 8th centuries, they obtained great spiritual influence among the people from different strata. This caused the majority of Delhi Sultans to have close and respectfully relations with Sufis. They tried to attract them toward their courts to obtain legitimate and support for their reigns, from both political and governmental aspects. The masters of these two sects had different stances, whereas most of Chishtiyya masters refused entering into political and governmental affairs, Suhrawardiyya masters accepted some responsibilities such as “Sheikh- ul- Islam”. In this essay the relations between the mentioned Sufis sects and Delhi Sultans, and especially the most important changes of their relationships, are studied in details.
    Keywords: India Subcontinent, Delhi Sultans, Sufism, Chishtiyya, Suhrawardiyya