فهرست مطالب

بحوث فی اللغه العربیه - پیاپی 1 (پاییز و زمستان 1388)

نشریه بحوث فی اللغه العربیه
پیاپی 1 (پاییز و زمستان 1388)

  • تاریخ انتشار: 1389/10/11
  • تعداد عناوین: 10
|
  • حمید احمدیان صفحه 7
    باطن قرآن در برابر ظاهر به کار می رود و دارای معانی گوناگونی است که در مقاله حاضر به مشهورترین آنها با ذکر شاهد قرآنی اشاره شده است. این معانی عبارت است از:1. معنایی که مفسر آن را از سبب حکم استخراج می کند؛ سپس آن را بر موارد مشابه تعمیم می دهد. این نوع باطن، از ظاهر و معنای لفظ گرفته شده است؛ از این رو دانشمندان علوم قرآنی آن را پذیرفته اند.
    2. باطنی که لازم معناست و برگرفته از لفظ نیست، اما چون مبنای آن دلیلی عقلی است دانشمندان با آن مخالفتی ننموده اند.
    3. نوع سوم تطبیق دادن آیه بر یکی از مصادیق است که به آن «جر ی» گویند.
    4. تفسیر آیه به آنچه و آنکه مفسر دوست می دارد.
    نوع سوم و چهارم برگرفته از لفظ و ظاهر آیات نیست و بسیاری از پژوهش گران آن دو را با هم درآمیخته اند. در این مقاله تفاوت میان این دو نوع را روشن ساخته ایم؛ سپس با شواهد گوناگون ثابت نموده ایم که دانشمندان و مفسران شیعه و سنی نوع سوم را به کار برده اند؛ از این رو مخالفت برخی از دانشمندان اهل سنت با نوع سوم (جر ی) که در کتب شیعی فراوان به چشم می خورد، بی پایه است. اما نوع چهارم بازیچه قرار دادن قرآن است و باید از آن دوری کرد.
    کلیدواژگان: قرآن، ظاهر، باطن، جری و تطبیق
  • سردار اصلانی صفحه 21
    هر متفکر و ادیب پیام آور، آرمان شهری دارد. بعد از این که در تاریخ اندیشه انسانی، افلاطون، فارابی و سنت اگوستین انگلیسی آرمان شهر را مطرح کردند، جبران خلیل جبران پایه گذاری آرمان شهر ویژه خود را بدون تصریح پی گرفت. ویژگی های آرمان شهر جبران بدین قرار است: آزادی، محبت، عدالت، میل شدید به شناخت هستی، ارزش های انسانی و اخلاقی ابتکاری، و اندیشه جاودانگی و دوام.
    آزادی در دیدگاه جبران رهایی از هر قاعده فراگیر و نادرست و نیرویی است که مانع از شکوفایی توانمندی های انسان است. محبت در مشخصه های آرمان شهر جبران همان محبت به خداوند، طبیعت، هستی و نوع انسان است. عدالت همان چیزی است که جبران لبنان را به منظور دستیابی به آن ترک کرد، هر چند با مانع روبرو شد. وی اندیشه تحقق عدالت را تا زمان مرگ خویش زنده نگاه داشت. میل شدید او به شناخت هستی چنان بود که به منظور تدبر و عزلت، زندگی مشترک تشکیل نداد؛ او درباره خداوند، زندگی و مرگ، سرنوشت هستی و انسان، به تدبر و ژرف اندیشی پرداخت. در خصوص ارزش های انسانی و اخلاقی ابتکاری هم باید گفت وی با سبکی خلاق و بدیع در احیای فضیلت انسانی، دانش، مروت و صداقت سعی فراوان نمود؛ و سرانجام اندیشه جاودانگی و دوام را به وسیله تجربه های درونی و به تاثیر از فلسفه بودایی که منتهی به اندیشه حلولیه یا تناسخ ارواح شد، به دست آورد.
    کلیدواژگان: آرمان شهر جبران، ارزش های انسانی و اخلاقی، تناسخ ارواح، تقمص، حلولیه، ادبیات مهجر شمالی، ادیب پیام آور
  • محمدعلی اطرشی شهرضا، حسین کیانی صفحه 33
    ابوالعتاهیه در دوره ای که هرزگی رواج داشت به دنیا آمد؛ با انسان های هرزه هم نشین شد و در راه بی قیدی و بدنامی قدم گذاشت. با این حال، شعرهایی زیبا سرود و مشهور شد. خلفا را ستود و جوایز آنها را به دست آورد؛ و با عتبه آشنا شد و زیبایی های او را ستایش کرد.
    زان پس ماجراهایی برایش پیش آمد که سبب روی آوردن او به پارسایی شد، به گونه ای که برای بازگشت به غزل سرایی زندانی شد، ولی نپذیرفت و بدین رو به زندقه متهم گشت؛ زیرا در شعر پارسایی او چیزی جز یاد مرگ نیافتند. آنگاه به حوزه ادبیات تعلیمی قدم نهاد و در این وادی از منابع اسلامی نیک بهره گرفت. نیز از خود در برابر تهمت زندقه که نزدیک بود او را به نابودی بکشاند به نحو احسن دفاع کرد. در این مقاله بخش هایی از زندگی ادبی این شاعر نامور مورد بررسی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: ابوالعتاهیه، غزل، زهد، زندقه، پند و اندرز، حکمت
  • محمد خاقانی، روح الله مطلبی صفحه 51
    در طول نیمه اول قرن گذشته، شعر معاصر در عربی و فارسی با سه ساختار متفاوت شعر عمودی، شعر سپید و شعر نو عرضه شد. این ساختارها که برخی متوالی و برخی همزمانند، در عین حال که دیدگاه های فکری، اجتماعی، و فرهنگی مختلفی را بازتابیده اند، هر سه نمایانگر حجم تحولاتی هستند که احساس هنری یعنی شناخت و ذوق را به عنوان دو عنصر تاثیرگذار بر زندگی نوین متحول نموده است.
    موضوع این مقاله بررسی تطبیقی شعر نو عربی و نظیر آن در فارسی (با رویکرد نیمایی)، از نظر کاربست نوع اوزان است. ما وزن های به کار گرفته شده در شعر نو عربی و فارسی را مقایسه کردیم و از نمونه های زیبایی از قصاید بدر شاکر السیاب و نیما یوشیج بهره بردیم و در پایان این جستار، از رخدادی نوین در هر دو ادب، یعنی تلفیق اوزان مختلف در قصیده یاد کردیم.
    کلیدواژگان: شعر تفعیله، بحرهای عروضی، رویکرد نیمایی، بدر شاکر السیاب، نیما یوشیج
  • جعفر دلشاد، سید عدنان اشکوری صفحه 63
    شرایط سیاسی و اقتصادی عراق در سه دهه آخر قرن بیستم بسیاری از نخبگان این کشور را به مهاجرت به سمت مناطق مختلف جهان وادار کرد. در میان این نخبگان تعداد زیادی شاعر و ادیب فرهیخته وجود داشت که نقش به سزایی در بازگویی جو خفقان سیاسی در عراق داشتند.
    مهاجرت این دسته از شعرا زمان زیادی طول کشید و دوری از خانه، کاشانه و خویشان به شکل عمیقی در شعر آنان اثر گذاشت؛ به گونه ای که می توان احساس غربت را مهم ترین ویژگی شعرشان به شمار آورد. از سوی دیگر، احساس ناامیدی از تغییر در جامعه و نظام استبدادی بعث، احساس غربت اجتماعی را در میان آنان دوچندان می کند.
    پدیده اغتراب یا غربت زدگی یکی از مهم ترین شاخص های شعر معاصر عراقی در خارج از این کشور است. اغتراب بسته به علت آن دارای انواع گوناگونی است که معروف ترین آنها اغتراب جغرافیایی یا مکانی است، اما اغتراب شاعران مهاجران عراقی بیشتر جنبه سیاسی دارد. در این مقاله ضمن تعریف این پدیده، نمونه هایی از انواع اغتراب را در شعر احمد مطر شاعر پرآوازه عراقی (متولد دهه پنجاه میلادی از قرن بیستم) بررسی کرده ایم.
    کلیدواژگان: اغتراب، شعر، مهجر، احمد مطر، عراق
  • علی باقر طاهری نیا، جواد رنجبر صفحه 79
    ابن خفاجه ادیب و شاعر اندلسی و ملقب به «صنوبری اندلس» است. از آنجا که اغلب موضوعات شعری به گونه ای به «وصف» برمی گردد و او سرآمد شاعران وصف سراست، پس باید او را از بزرگ ترین شاعران ادب عربی به شمار آورد. بررسی علل موفقیت او در فن وصف و رمز زیبایی وصفیات ابن خفاجه می تواند روش و اسلوبی خاص در اختیار علاقه مندان قرار دهد.
    «تصویر حرفی» اصطلاحی است که بر دقیق ترین وصفیات و بهترین و زیباترین قصاید وصفی دلالت می کند. بر این اساس می توان قصاید وصفی را به تابلویی نقاشی مبدل نمود؛ و هر اندازه این تبدیل و بازپردازی دقیق تر باشد، قصیده وصفی هم به همان میزان زیباتر است. مقاله حاضر پس از بررسی اجمالی موضوع وصف، به عناصر گفتمان تصویرساز و عناصر مولد وصف خواهد پرداخت.
    کلیدواژگان: ابن خفاجه، شعر، وصف، تصویرپردازی
  • شاکر عامری صفحه 89
    در سده چهارم هجری، فنون بدیع به طور گسترده ای در نویسندگی (نثر فنی) رخنه کرده بود تا بدین وسیله تمام فنون ادبی را زیر شعاع خود ببرد. در این فضای پر التهاب، مقامات یکی از انواع نثر فنی پدید آمد. نخستین کسی که مقامات را در جامه جدید خود به رشته تحریر درآورد، بدیع الزمان همدانی بود. وی تکدی گری را موضوع اصلی و مکرر مقامه ها قرار داد؛ برای همه مقامات، یک راوی ثابت و یک قهرمان ثابت در نظر گرفت و بدین سان چهارصد مقامه نوشت که تنها پنجاه و اندی از آنها به دست ما رسید.
    حدود یک قرن بعد در سده پنجم هجری، حریری بصری روی صحنه ادبیات آمد و به مقامات تکامل بخشید. با آنکه حریری در مقامات خود از همدانی تقلید کرده و خود نیز در مقدمه مقاماتش بدان معترف است، اما مقامات حریری با مقامات همدانی اختلاف قابل توجهی دارد. وی پنجاه مقامه با موضوعات گوناگون، اما منظم نوشت. مقامات حریری نسبت به مقامات همدانی طولانی تر و منظم تر است و صنایع بدیع در آنها گویاتر می نماید. نیز در برخی مقامات، خود به لفظ بازی وتعقید لغوی پرداخته است. از این رو می توان گفت که مقامات حریری دارای پدیده های متعدد ابتکاری است.
    کلیدواژگان: مقامات، بدیع، راوی، قهرمان، تعقید
  • عبدالرسول غفاری صفحه 107
    دعبل خزاعی که از شاعران بزرگ عرب در قرن دوم و سوم هجری است، زندگی یی سرشار از رویدادها و آثار ادبی و علمی و تاریخی دارد.
    وی با پنج تن از خلفای عباسی هم عصر بوده؛ با ده ها امیر و ادیب و شاعر دیدار کرده و در مدح و هجو آنان اشعار زیادی سروده است. در زندگی دعبل می بینیم که وی به اماکن متعددی در شرق و غرب جهان اسلام سفر کرده است.
    در این تحقیق کوتاه سعی کردیم تا به آثار شعری دعبل در سفرهایش که هفتاد سال به طول انجامیده است بپردازیم. متاسفانه تحقیقات و بررسی های به عمل آمده به سفرهای او نپرداخته اند، از این رو برای آنکه بخشی از حلقه های مفقود زندگی او را بازخوانی کنیم و بازتاب دهیم، این تحقیق را به سفرهای دعبل به خصوص سفرهای او به شرق جهان اسلام و ایران و مناطق اطراف آن اختصاص دادیم که از آن جمله می توان به مناطق ذیل اشاره نمود: فارس و دینور، سمنجان از توابع طخارستان از شهرهای خراسان، ری، گرگان، نیشابور، خراسان، قم، شهرزور.
    اما شیوه تحقیق مقاله به این صورت است که نخست نام شهر را ذکر کرده، به شرح موقعیت جغرافی آن اشاره نموده و منابع آن را در حاشیه آورده ایم. سپس مهم ترین رویدادهایی که دعبل خزاعی در هنگام ورود به شهرها با آنها مواجه شده است و درباره آن شعر سروده، بیان کرده ایم.
    کلیدواژگان: دعبل، دینور، سمنجان، نیشابور، خراسان
  • سید محمد جواد موسوی بفرویی صفحه 121
    در باور کردن بسیاری از حوادث تاریخی که تاکنون نقل شده، به تعقل بیشتر و اندیشه ای ژرف تر نیاز است؛ به ویژه اتفاقاتی که به شخصیت های بزرگ ادبی، علمی و سیاسی مربوط می شود. اخباری که در مورد بشار بن برد و علت قتل او گزارش گردیده نیز از این نوع است. بسیاری علت قتل او را زندیق بودن او می دانند، اما به علل زیر به نظر می رسد که حقیقت، این گونه نباشد:1. بشار هجوگو بوده و هجا را حتی برای خلفا و بزرگان هم به کار برده و این کار باعث شعله ورشدن آتش کینه و حسد در دل آن ها شده است.
    2. در کنار اشعاری که در الحاد و کفر به او منسوب است، اشعار توحیدی دیگری نیز هست که بر موحد بودن وی دلالت دارد.
    3. با آنکه کیفر زندیق اعدام بوده، اما بشار در ابتدای امر اعدام نشده، که با ضربات شلاق فوت کرده است و این خود باعث ابهام دیگری در علت قتل اوست.
    4. اشعاری از بشار یافت می شود که نشان دهنده توبه وی از گناهان گذشته است و اطلاق زندیق بر شخص تائب وجهی ندارد.
    5. ندامت مهدی (خلیفه عباسی) از قتل شاعر دلیل واضحی است که اعدام وی به علت کینه بزرگان و صاحب منصبان و نه کفر و الحاد بوده است.
    کلیدواژگان: بشار بن برد، الحاد، زندقه، عباسیان، سیاست، ادب
  • سید رضانجفی صفحه 131
    معجم، کتابی است که تعداد زیادی از واژه های زبان را با شرح و تفسیر معنای آن در خود جای داده است. ترتیب این کلمات یا بر اساس حروف هجاء و یا موضوع است. معجم کامل آن است همه کلمات یک زبان را با شرح و معنا و اشتقاق و شیوه نطق و نمونه های کاربردی واژه در بر داشته باشد.
    عرب پیش از دوره عباسی به جهت رواج بیسوادی و زندگی عشایری، با معاجم آشنایی نداشت و زبان عربی تنها زبان گفتگو و سخنرانی و شعر بود. اگر هم به فهم کلمه ای نیاز می شد، یا به سماع از عرب و یا به شعر مراجعه می کردند.
    کار معجم نگاری در زبان عربی را خلیل بن احمد با تدوین کتاب العین آغاز کرد که بدین سان راه برای معجم نویسان هموار شد و پس از آن شاهد معجم های متعددی بودیم و هستیم: معجم های لغوی، معجم های موضوعی، معجم های اشتقاقی، معجم های تخصصی.
    از جمله معجم های تخصصی دوره ما کتاب معجم الافعال المتعد یه و اللاز مه فی القرآن الکریم است که صرفا به بررسی مبحث بسیار پیچیده و ضروری و حساس «تعدیه و لزوم» افعال قرآنی پرداخته است.
    این مقاله ضمن بیان تاریخچه پیدایش و مراحل پیشرفت معجم های عربی، فعل های متعدی و لازم در زبان عربی و به ویژه قرآن کریم را تعریف و بررسی کرده، به معرفی اجمالی این کتاب دوزبانه و روش آن برای خوانندگان پرداخته است.
    کلیدواژگان: معجم نگاری، انواع معجم ها، لازم و متعدی، کتاب العین
|
  • Hamid Ahmadian Page 7
    The inner self (‘batin’) in the Quran is set in opposition to the outer appearance (‘zaher’). ‘Batin’ may have a variety of interpretations the most well-known of which are intended to be documented in this paper. Different interpretations of ‘batin’ based on different opinions are as follows: 1) Those interpretations arrived at by the researcher's inference from the verdicts; 2) those interpretations extracted from the neighboring and suggestive meanings which have no direct relations to the words themselves and are only arrived at by reasoning; 3) those interpretations gained by comparing different verses in the Quran called ‘jari’; and finally 4) those interpretations gained by relating a verse to other verses the researcher likes the most. The way of interpretations in stages 3 and 4 are not always extracted from the forms and the outer appearances of the verses, thus some interpreters have mixed wrongly the two stages. This paper in particular attempts to demonstrate differences of approach in stages 3 and 4 with rejection of the latter approach.
  • Sardar Aslani Page 21
    Every thinker and man of letters who pursues a goal in his or her works has a utopia. After introducing utopia by Plato, Farabi and St. Augustine, Gibran Khalil Gibran established the foundations of his own particular utopia. The features of his utopia are as follows: 1) freedom; 2) kindness; 3) justice; 4) undue inclination towards knowing the world; 5) innovative moral and human qualities; and 6) the idea of eternality. The present paper attempts to elaborate on the characteristics of Gibranian Utopia in his literary works.
  • Mohammad Ali Otroshi Shahreza, Hossein Kiani Page 33
    Abul-Atahiya was born and grown up in Kufa-Iraq, a city chosen as the central city by Shias and the Abbasid dynasty publicized their government there. He lived in a period which slander was common so he kept company with adulterous people and acted dishonorably. He started composing poetry and soon became famous. He praised rulers in his poetry and grasped their gifts. He was able to get such a stand that ordinary people knew him and rulers and seniors set him a high position. He became acquainted with Soda and composed poetry for her to sing them in funerals. After they did not get along well any more, he went to Baghdad and met Otba -- the slave girl of Mahdi -- and composed amatory poetry about her. He then turned to piety and later was imprisoned. He was accused of paganism because nothing was seen in his virtuous poetry than memory of death. However, he defended the accusation and found the right way based on Islamic teachings. The purpose of this paper is to shed light on some aspects of his life and poems.
  • Mohammad Khaqhani, Roohollah Mottalebi Page 51
    In the first half of the last century, the contemporary poetry both in Arabic and Persian was presented as the traditional and new form. It seems that the focus of the new poetry was on the wisdom and affection and their effects on the human life. This paper is a comparative study on the rhythms of new Arabic and Persian poetry, with interpretation of some examples from the verses of 'Badr Shakir Al-Sayyab' and 'Nima Yooshij'. The paper finally explains a new phenomenon in both Arabic and Persian poetry which is a mixture of the two rhythms.
  • Jafar Delshad, Seyyed Adnan Eshkewaree Page 63
    The word ‘eghterab’ in human sciences has different concepts which could be classified into three groups: 1) Westernization and tending to western culture or being alien with eastern authenticity; 2) nostalgia and homesickness caused by being away from his/her motherhood land and hometown. Most of this group of poets are emigrants or are in exile; and 3) having the sense of nostalgia but being in home country. It means that this group of poets have very high ideals which no one in their homeland can take and bare these ideals. The poet perceives that ideals which are essential for him/her are higher than the society in which he/she lives can grasp. This essay makes an attempt to study the various concepts of ‘eghterab’ by focusing on Ahmad Matar as a prominent poet with regard to the third concept and deal with the third concept of Eghterab from three points of view: political, social and spiritual. This article examines some samples of these three parts in Ahmad Matar's poetry.
  • Ali Bagher Taheriniya, Javad Ranjbar Page 79
    Ibn Khafaja is one of the poets and men of letters in Spain. He is titled to Sanobari of Spain. He is one of the masters of description. Hence, the analysis of successful techniques he has used in the descriptive art could illuminate the way for others. Al-Taswir al-harfi (graphic description) is a term which denotes the highest and most detailed poems. On this basis, the best descriptive poem is one which is closer to a painting. He has used some elements called conforming elements of description which contain: imagination, feeling, faculty, and dialogue as well as three other elements: to be inborn in description, enchanting nature and convenient life. This article is going to give an analysis of the reasons for Ibn Khafaja’s success in description and portrait making.
  • Shaker Amery Page 89
    In the fourth century after Hijra (A.H), many kinds of rhetoric arts became common and popular in literary texts. In that cultural atmosphere, the Maghamat emerged. Badi al-Zaman al-Hamadani was the first to write the Maghamat in Arabic literature in the second half of the fourth century (A.H). The principal recurrent subject of his Maghamat was mendicancy. Every Maghama (singular of Maghamat in Arabic) must have a Rawi (narrator) and a hero. The narrator and the hero are repeated in all of the Maghamat. Al-Hamadani wrote 400 Maghama, only 54 of which are now available. Nearly a hundred years later, al-Hariri al-Basri appeared in the literary scene and helped the development of this literary sub-genre. Al-Hariri admitted in the introduction to his book (Maghamat) that he imitated al-Hamadani in this genre. Hence, al-Hariri’s Maghamat are both similar to and different from those of al-Hamadani. He wrote 50 Maghama on several topics. His Maghamat were longer, better organized and included more rhetorical devices.
  • Abdul Rasoul Ghaffari Page 107
    In this article, we attempt to study Debil Al-Khozaee's poetry. We find him a person who travelled a lot around the west and the east of Islamic world. In his journey, he acquired knowledge, belles-letters, morals and also wealth. What is important for us in this research is the geographical dimension, namely the countries and cities he visited. We, thus, study his journey to Iraq (Kufa, Baghdad, Basrah and Samerra'); Hijaz, i. e. sacred lands; Egypt (as the ruler of Aswan city); Syria (Damascus and Hems); then to the east of Islamic world, i. e. Persian lands including Deynur, Samanjan, Rey, Gorgan, Neyshabur, Khorasan, Qum and Shahrezur; to the west of the Islamic world, i. e. Morocco; his return to Iraq and finally his journey from Kufa to Basrah, and to Ahwaz and then to the city of Shush where he is buried now.
  • Seyyed Mohammad Javad Moosavi Bafrooi Page 121
    Many historical events demand more reflection. One of such cases is Bashshar b. Burd about whom there are different opinions. Some people believe that he was killed because of the accusation of being atheist. However, because of the following reasons, it seems that such a view could be far from reality: 1. He was one of poets that had satire style, so, the caliphs and other government members hated him because he satirized them too much; 2. his poems seemingly show that he was monotheist but there are some poems by him which suggest otherwise; 3. the punishment for atheism was execution but he died as a result of slash (his poses another question as to his death); 4. there are some poems by him asking forgiveness from Allah for his past sins. Even if according to some opinions he was a sinner, according to Islamic education, a penitent has no sin; and 5. the confessions made by the Abbasid caliph regarding his regret about killing the poet is another indication that Bashshar b. Burd was not killed because he was an infidel. Rather, it could be argued that he lost his life because of the hatred of the government members who were criticized by him.
  • Sayyedreza Soleyman Zadeh Najafi Page 131
    Words are of paramount importance in our daily life because they are used to transfer meanings and internal feelings and also make communication possible. Choice of words is a factor that may highly impress the addresses. At first, words existed only in oral form; however, later on they were gradually collected and recorded in the form of books. Pre-Safavid Arabs were mostly illiterate and unfamiliar with dictionaries. It seemed that the basic reason for collecting words was the ambiguity in meaning or pronunciation of some words especially considering the fact that Muslims were cautious not to misunderstand or mispronounce the words of the holy Quran. As such, they went to nomads and recorded the words they heard from them. This recording was topic-based. Then Khalil Ibn Ahmad wrote a dictionary which was alphabetically ordered. Numerous general and specialized dictionaries appeared from then on. Special attention was also paid to the words in the holy Quran. Ambiguous words were explained by the holy prophet or his disciples. Later on, some books appeared by the title of Gharib Al-Koran (a dictionary of ambiguous or difficult words). This article studies the development of Arabic dictionaries form that of Khalil Ibn Ahmad’s to the specialized Dictionary of Transitive and Intransitive Verbs in the Holy Quran.