فهرست مطالب
نشریه پژوهش های علوم تاریخی
سال پنجم شماره 2 (پیاپی 8، پاییز و زمستان 1392)
- تاریخ انتشار: 1392/10/17
- تعداد عناوین: 9
-
-
صفحات 1-20مقاله حاضر، رقابت های آلمان، عثمانی و بریتانیا برای تسلط بر مناطق نفت خیز قفقاز پس از انقلاب بلشویکی روسیه را به بحث می گذارد و تاثیر این رقابت ها را بر سرنوشت منطقه ارزیابی می کند. در این راستا، اهمیت استراتژیک منطقه از منظر سه قدرت بزرگ یادشده بررسی می شود و نیروی پیش برنده سیاست بریتانیا در قفقاز یعنی نیروی شمال ایران موسوم به دنسترفورس معرفی شده و نقش آن در رقابت های منطقه ای قدرت های جهانی مطالعه می شود. مقاله نشان می دهد دنسترفورس به رغم حضور کوتاه مدت چندماهه اش در قفقاز، توانست به هدف اصلی خویش که ممانعت از نفوذ آلمان و عثمانی در مستعمرات بریتانیا در شرق بود، جامه عمل بپوشاند؛ یکی از مهم ترین دلایل این موفقیت، شکست آلمان در جنگ اول جهانی و متعاقب آن خروج نیروهای عثمانی از قفقاز بود.
کلیدواژگان: دنسترفورس، نفت، قفقاز، سنتروکاسپی، دنستروویل -
صفحات 21-37اسناد و به طور کلی متون مکتوب به زبان ایلامی قدیم نادر هستند، اما از شوش در دوره سوکل مخ ها نزدیک به 550 سند حقوقی به زبان اکدی و در موضوعات مختلف به دست آمده است که فرصتی بی نظیر برای مطالعه نهادهای حقوقی و اجتماعی ایلام فراهم می کند. مقاله حاضر، ضمن ویرایش و ترجمه دو سند دادرسی ایلامی از دوره سوکل مخ ها به تحلیل محتوای این دادرسی ها می پردازد. این مقاله ابتدا برای مشخص کردن بستر تاریخی، تقسیم بندی تاریخ ایلام باستان را توضیح می دهد، سپس اهمیت اسناد اکدی شوش بررسی و سرانجام متن دو سند دادرسی ایلامی از دیدگاه صورت و ماهیت قرارداد مطالعه خواهد شد. چون این اسناد تاکنون به زبان انگلیسی منتشر نشده اند، ترجمه انگلیسی نیز به متن افزوده شده است.
کلیدواژگان: سند حقوقی، جعل، فرزندخواندگی، شوش، اکدی -
صفحات 39-58ساختارحکومتسلجوقی(590-431ق)به لحاظ شرکت نهادها و کنشگران مختلف در بستر فعالیت های سیاسی، شاخصه هایی دارد که در مقایسه با دیگر حکومت ها و سلسله های ایرانی پس از اسلام در نوع خود بی نظیر است. سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری بر خلاف متن موجزش، روایتی عینی و پرمعنا از نحوه شکل گیری و تداوم ساختار قدرت سلجوقی به دست می دهد. توجه مورخ به امرا، به عنوان گروهی موثر در تحولات سیاسی این دوره و تلاش نهاد دیوان سالاری به ویژه شخص خواجه نظام الملک در تعدیل نیروی ایشان و استفاده موثر از آن در جهت استقرار حکومت سلجوقی، مسئله ای است که کتاب سلجوقنامه با جدیت دنبال می کند. این مقاله با ارائه تعریف از حکومت نظامیان و کاربرد روش تحلیلی، از دریچه کتاب سلجوقنامه به واکاوی تقابلتعامل میان امرا و دیوان سالاران می پردازد. نامنسجم بودن نهاد وزرات و اتحاد امرا در خصوص تصمیمات سیاسی مهم، در نهایت دیوان سالاران را در تبدیل قدرت انحصارگرای نظامیان به قدرتی تمام شمول و متشکل از تمامی نهادهای قدرت ناکام گذاشت.
کلیدواژگان: حکومت سلجوقی، حکومت نظامی، امرا، دیوان سالاران، خواجه نظام الملک -
صفحات 59-78نوشتار حاضر با هدف نشان دادن تاثیر فضای نوظهور پس از سقوط خلافت عباسی و دوره حاکمیت ایلخانان، بر بینش تاریخ نگارانه ابوالقاسم کاشانی، مورخ شیعه مذهب این عهد، درپی پاسخ گویی به این سوال است که رویکرد اسلامی و نگرش شیعی کاشانی بر بینش تاریخ نگارانه وی چه تاثیری داشته است. در این جهت، به نظر می رسد کاشانی از سر دقت، مدارا، واقع نگری و بعضا مصلحت اندیشی با مسائل مهم و مورد اختلاف تاریخ اسلام برخورد کرده و به عنوان مورخی آگاه به زمان، رویکردی متفاوت از بی طرفی تا جهت گیری منطقی را در پیش گرفته است. در حالی که کاشانی پیوسته از وجاهت عقیدتی و جایگاه سیاسی تشیع دفاع می کند، اما تعصب نمی ورزد و درصدد جهت گیری علیه پیروان سنت برنمی آید. این مقاله، با درنظر داشتن چگونگی دفاع از تشیع در پرتو فضای گفتمانی عهد ایلخانان، بینش تاریخ نگارانه کاشانی را در دو مبحث مرتبط به هم، یکی با عنوان مسائل مهم مورد اهتمام کاشانی در بررسی تاریخ اسلام و دیگری آسیب شناسی تفرقه امت اسلامی، بررسی خواهد نمود.
کلیدواژگان: ابوالقاسم کاشانی، تاریخ نگاری، رویکرد اعتقادی، تشیع، عصر ایلخانان -
صفحات 79-91حافظه تاریخی یا حافظه جمعی (خاطره جمعی) در بین آن بخش از مطالعات تاریخ فرهنگی که به اندیشه و روح مشترک مربوط می شود، از مطالعاتی است مغفول مانده. این نوع حافظه در متون تاریخی و ادبی جلوه ای روشن دارد و کافی است به طور مثال با مداقه در کاربرد برخی از اسامی و القاب به صورت بندی اندیشه و نوع نگاه مشترک بین یک ملت یا ملت های جهان رسید. آنچه در فرهنگ ما راجع به اسکندر مطرح است، از این نمونه است. اسکندر در فرهنگ ملت ما و برخی فرهنگ های دیگر، افسانه و گاه اسطوره ای بی بدیل است. شاهنامه به طور مشخص می تواند از این نمود حافظه تاریخی راجع به اسکندر پرده بردارد و پس از آن اسکندرنامه نظامی نیز با پرداختی گسترده تر واجد همین اهمیت است. افزونبراینآثار، متن داستانی داراب نامه نوشتهابوطاهرطرسوسی،داستان پردازقرنششمهجریقمری نیز، به نوعی، کوششی است برای ایرانی کردن و افسانه ساختن از چهره این جهانگشای یونانی. بر این اساس، در متون تاریخی تشبیه عملکرد برخی از پادشاهان ایران به اسکندر را می توان به صورتی کاملا معنادار ملاحظه کرد.
کلیدواژگان: حافظه تاریخی، اسکندر، شاهنامه، داراب نامه -
صفحات 93-112یکی از مسائل مهم پیرامون آسیب شناسی جنبش جنگل، آسیب شناسی اید ئولوژیک سیاسی آن است. زیرا از این دیدگاه جنبش چندان مورد مطالعه قرار نگرفته است. در این راستا، این پرسش مطرح است که اید ئولوژی سیاسی جنبش، از آغاز تا پایان، چه تغییراتی در روند خود داشته و این تغییرات چه تاثیراتی بر میزان مشروعیت و سرنوشت آن داشته است. برای بررسی این موضوع، نخست محورهای ایدئولوژی جنبش در سال های اولیه مبارزه مورد مطالعه قرار می گیرد و در ادامه، روند دگرگونی های به وجود آمده در آن و نیز علل و پیامدهای این دگرگونی ها تا سال های پایانی جنبش مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
جنبش در شرایط بحرانی جنگ جهانی یکم که کشور مورد تاخت و تاز دول متخاصم قرار گرفته بود، پا به عرصه نهاد. در چنین شرایطی، مبارزه با بیگانگان، احیای استقلال کشور و نظام مشروطه، به عنوان محورهای اصلی ایدئولوژی سیاسی جنبش مطرح شدند. اما در روند مبارزه جنبش، حوادثی روی داد که نه تنها جنبش را در موضع ضعیفی قرار داد، بلکه آن را از تحقق آرمان های یاد شده نیز مایوس کرد. چنین شرایطی جنبش را به سوی همکاری با بلشویک ها سوق داد. این همکاری سرانجام به تغییر اید ئولوژیک جنبش از مشروطه به «جمهوری شوروی» منجر گردید. چنین تغییری به زیان مشروعیت و پایگاه مردمی جنبش تمام شد و در نتیجه سرکوبی آن را نیز آسان تر کرد.
کلیدواژگان: جنبش جنگل، ایدئولوژی، اتحاد اسلام، بلشویک ها، جمهوری شوروی -
صفحات 113-132در طول تاریخ باستان، اقوام بیابان گرد شمال قفقاز، با گذر از گذرگاه های قفقاز، به خصوص دو گذرگاه پراهمیت «دربند» و «داریال»، مناطق ثروتمند جنوبی را غارت می کردند. در دوران شاهنشاهی خسرو انوشیروان، استحکامات نیرومندی در مقابل این گذرگاه ها ساخته شد و اقوام بیابان گرد شمال قفقاز دیگر نتوانستند از طریق این دو گذرگاه مناطق جنوبی را مورد هجوم قرار دهند.
در این مقاله با بهره گیری و استنتاج از اغلب منابع تاریخی مرتبط، اعم از قفقازی، رومی و ایرانیاسلامی، تلاش کرده ایم تا نشان دهیم چگونه در سده 6 میلادی، در پی نفوذناپذیری دو گذرگاه مذکور، اقوام بیابان گرد شمال قفقاز برای نفوذ به مناطق جنوبی، متوجه گذرگاه سوم قفقاز، یعنی لازیکا شدند، و چگونه ایرانیان و بیزانسی ها با جنگ و دیپلماسی کوشش می کردند بر این گذرگاه مسلط شوند.
کلیدواژگان: لازیکا، ایران، بیزانس، خسرو اول -
صفحات 133-152هیرکانیا (گرگان) از دیرهنگام به سبب دارا بودن موقعیت استراتژیکی و اقتصادی مورد توجه صاحبان و منادیان قدرت بوده است و دولت های ایرانی، به منظور تثبیت جایگاه خویش سعی در استیلا بر این منطقه داشتند؛ بر این اساس، موقعیت و کارکرد ایالت هیرکانی در عصر ساسانی و عملکرد استحکامات این ایالت برای حکومت های ایرانی در مقابل مهاجمان و قدرت های شرقی، مسئله مهمی است که پیگیری آن در عصر ساسانی سبب آگاهی از چگونگی نگرش این دولت ایرانی به مرزهای شرقی ایران، دشمنان این خطه و اقدامات ساسانیان در مقابل آنها و در منطقه هیرکانیا می گردد. بنابراین، برای پاسخ بدین مسائل، نه تنها از متون تاریخی بهره برداری شد، بلکه از یافته های باستان شناسان نیز استفاده فراوانی گردید و در بررسی جایگاه هیرکانیا و استحکامات آن در قلمرو ساسانی و به ویژه در مقابل یورش های انیران، بدین نتیجه نائل آمدیم که ساسانیان نیز به تبعیت از سلسله های ایرانی پیشین نه تنها پایگاه نظامی مهمی در گرگان برپا داشته بلکه به احداث دیواره های مستحکم و حصارهای تدافعی پیچیده و مجهزی اقدام نمودند. در این میان، احداث دیواره دفاعی گرگان با استحکامات ویژه سبب پیشگیری از ورود مهاجمان به مرزها شده و با تامین امنیت، موجب رونق بیشتر ایالت گرگان شد. این دیواره دفاعی نشان می دهد که ساخت آن نه تنها به منظور یک برنامه اضطراری، بلکه بخشی از برنامه پیچیده شاهنشاهی ساسانی بوده که عامل به حداکثر رساندن حفاظت از دشت گرگان در قرن پنجم میلادی به شمار می آمده است.
کلیدواژگان: هیرکانیا، مرزهای شرقی، ساسانیان، هپتالیان، دیوار گرگان -
صفحات 153-172سده نوزدهم را باید سده تحولات مهم از جمله تحولات آموزشی در ایران دانست. در این سده، شکست ایران از روسیه، زمینه گسترش حضور و نفوذ اروپائیان را در ایران و به ویژه با انگیزه تغییر شیوه های آموزشی فراهم آورد. کشورهای قدرتمند اروپایی نیز با حمایت از فعالیت مسیونرهای مذهبی، از برنامه های آموزشی اقلیت ها حمایت گسترده ای کردند. کلیمیان تحت تاثیر این شرایط، در سال 1898م /1276ش با تاسیس مدرسه آلیانس، تغییراتی اساسی را در نظام آموزشی خود دنبال کردند و برنامه آموزشی نسبتا ویژه و مستقلی را مطرح نمودند. اما دولت پهلوی، با اجرای نظام آموزش اجباری و نوین در سطح ملی، پیشرفت و ادامه این برنامه ویژه و مستقل را زیر سوال برد. این مقاله در پی بررسی این مسئله است که پیشرفت برنامه آموزشی کلیمیان با وجود این منع دولتی چگونه میسر شد؟ در پاسخ به این پرسش، مقاله این فرضیه را مورد بررسی قرار می دهد که برنامه آموزشی کلیمیان با پذیرش حداکثر سازگاری با نظام آموزش نوین کشور، فرصت بقای مدارس کلیمی را فراهم آورد.
کلیدواژگان: کلیمیان، نظام آموزشی، آلیانس، پهلوی اول، مسیونرهای مذهبی
-
Pages 1-20This article discusses the German, Ottoman and British rivalries to dominate the oil lands of Caucasia just after the Bolshevik revolution of Russia and surveys the impact of above-mentioned rivalries on the general situation of region. Hence, the strategic importance of the region will be discussed from the viewpoints of the three great powers. Furthermore, the main military force of Britain in Caucasia, i.e., Dunsterforce, has been introduced and its role in the regional struggles between the great powers has been studied. This article will illustrate how Dunsterforce, despite its short presence in Caucasia, could reach its main goal that was to prevent the German influence in Britain’s eastern colonies; one main reason of this success was the defeat of German forces in World War I and withdrawal of Ottoman forces from Caucasia.Keywords: Dunsterforce, Oil, Caucasus, Centrocaspi, Dunsterville
-
Pages 21-37Elamite documents, and evidence of Elamite writing in general, are rare from this period. However from Susa under the Sukkalmah period, there are some 550 legal documents in Akkadian in various legal subjects, like sale, lease, and judicial procedures; this provides the historian with a unique opportunity fir the study of Elamite legal and social institutions. The present essay will edit and translate two trial documents from the Sukkalmah Period and analyses their textual content. Initially we will explain the classification of the Elamite history for the sake of providing context. Then the significance of the Akkadian documents of Susa will be pointed out and finally the two trial text will be studied from the view point of content and form. As there is no English translation available we have added the English version as well.Keywords: Legal document, Forgery, Adoption, Susa, Akkadian
-
Pages 39-58Due to the involvement of various political institutions and agents, the structure of Saljuq dynasty (1040-1193 AD) is unique in comparison to the political structure of other Islamic regimes. "Saljuqnameh" written by Zahir al-din Nishabouri provides a brief objective narration about the establishment and development of Saljuq governmental structure. Nishabouri’s detailed attention to the military generals as an important factor in the political changes of this period, and to the attempts by the bureaucrats to curb and control their power and to its use effectively to strengthen the Saljuq Government is an interesting characteristic of the book. This article looks at the dialectic relationship and the intense competition between the military and bureaucratic institutions in Saljuq Dynasty. The secret alliance between military agents and the lack of unity between the bureaucrats prevented the bureaucratic institution to stop the military and break their exclusive domination in power.Keywords: Saljuq dynasty, militarism, military members, bureaucrats, Nezam, al Molk
-
Pages 59-78Abolqasem Kashani, the Shi’i historian of Ilkhanid era, due to the influence of new situation that appeared after Abbasid Caliphate’s fall and the rise of Ilkhanids, offers a new Historiographical perspective. He tries to avoid prejudice and by accuracy and tolerance, studies history and intends to strengthen the social and political position of the Shi’is; hence he tries to present a logical defense of the Shi’is. The present essay studies the historiographical vision of Kashani in two inter-related sections: the first section will study the position of Shi’is in history and the truth of their claim from Kashani’s standpoint. The second section deals with the pathology of Islamic civilization from his view point. In the essay we continue by examining the causes for the sectarianism in Islam and how Kashani defends the Shi’i truth taking advantage of the new atmosphere of the Ilkhanids.Keywords: Abolqasem Kashani, Historiography, belief, Shiism, Ilkhanids
-
Pages 79-91Historical memory or collective memory, in studies on cultural history and history of ideas, is often neglected. It is sufficient, for example, look at the names and titles to learn of the common view of a nation. This is true about Alexander’s image in our culture. In our culture and some others, Alexander is a myth and sometimes a unique hero. Shahnameh can demonstrate this historical memory well and other than this book, Nezami’s Eskandar nameh is another example. The narrative text called Darab Name, written by Abou Taher Tartusi, the story writer of the sixth century is an attempt to Iranianize the image of this Greek conqueror. Accordingly, in historical texts the image of some Iranian kings have been assimilate dot Alexander and this has a particular meaning.Keywords: Historical memory, Alexander, Shahnama, Darab nama
-
Pages 93-112One of the important problems about the pathology of the Jangali movement is the changes political Ideology which has not been studied yet protperly. In this study, the question is posed that, what changes have happened in the political Ideology of the movement during its seven years combat (1294-1300 A. H.), and what was theaftermath of these changes. For this purpose, first the ideology of the movement, during the first years of combat, must be taken into consideration. Then, the changes occurred and the causes will be investigated until the end of the movement. In the beginning of the movement, its Ideology consisted of combat against the Foreigners, the revival of the independence and the constitutional system. These elements resulted from the critical situation of the country in the World War I and the disorders caused by it. But because of certain events that resulted in weakening of the movement, they began to collaborate with the Bolshevik forces. This collaboration led to Ideological changes in the movement, from royal constitution to the Soviet Republic that was harmful to its legitimacy and weakened its popular bases.Keywords: Jangali movement, Ideology, Pan, Islam, Bolsheviks, Soviet Union
-
Pages 113-132In ancient times, nomad tribes of the north Caucasus, passing through Caucasian natural gates, most importantly among them, Darial and Derbent, plundered wealthy southern regions. During of reign of Khosrow Anushirvan, the Sasanian king built strong fortresses along these passages, and Caucasian nomadic tribes of the north Caucasus could no longer pass through these two passages to invade southern regions. In this paper, according to all the historical sources, including Caucasian, Roman and Iranian-Islamic sources, we try to show how, in the 6th century AD, the nomad tribes who were no longer able to penetrate through the two former passages, turned their attention to Lazica as third major Caucasian passage. We will study how the Iranians and the Byzantines attempted to dominate this passage by war and diplomacy.Keywords: Lazica_Iran_Byzantium_Khosrow I Lazica_Khosrow I
-
Pages 133-152Hyrcania (Gorgan) has long attracted men of power due to its strategic and economic location. According to historical evidence, the Iranian governments before the Sassanid dynasty, attempted to dominate the region in order to consolidate their power. The Sassanid Dynasty, following the same policy of the former dynasties, not only established an important military base there but also constructed strong defensive walls and intricate and well-equipped fortifications in the region. Based on the related historical texts and the relevant archaeological findings, we have demonstrated that the construction of defensive Gorgan wall with its special fortifications not only prevented attackers from entering into the Iranian territory but also led to the prosperity of Gorgan state that was responsible to endure the security in the area. With the construction of this defensive wall, Hyrcania was considered as an important Sasanian base in the eastern territories. It will be argued that the construction of the defensive wall shows that it was not built merely as an emergency plan, but it was part of a well-calculated and complex plan of the Sassanian Empire and provided maximum protection for Gorgan in the 5th century AD.Keywords: Eastern borders, Sasanian, Heptalis, Gorgan wall
-
Pages 153-172Iran’s Nineteenth century is to be regarded as the age of major reforms including educational reform. In that century, Iran’s defeat by Russian made the European presence in Iran possible; Europeans intended to reform Iranian educational system. These powerful countries supported the missionary activities in Iran and in particular backed the development of minorities’ educational system. Under the circumstances, Jews in 1898 established a school named Alliance and followed a rigorous program of reform in their own educational system. The planned a rather independent curriculum. But the Pahlavi Government enforced a national unified system of education that created problems for this independent agenda. The present essay intends to study how the development of the Jewish schools’ curriculum became possible in spite of the state system. The hypothesis will consider that the maximum compliance of the Jewish schools with the state program made secured their continuity.Keywords: Jews, educational system, Alliance, Pahlavis, Missionaries
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.