فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم
پیاپی 38 (بهار 1395)

یکی از موضوعات مهم در بعد سیاست جنایی جرایم رایانه ای، پیشگیری غیر کیفری از جرایم رایانه ای است در این میان نقش پیشگیری اجتماعی جامعه مدار بی بدیل است. با توجه به نوظهوربودن این نوع جرایم در کشورمان، ضرورت پیشگیری از این نوع جرایم دوچندان است. این مقاله با هدف بررسی یکی از ابعاد سیاست جنایی ایران درقبال جرایم رایانه ای (پیشگیری جامعه مدار) سعی کرده است مولفه های پیشگیری اجتماعی جامعه مدار از جرایم رایانه ای در حقوق ایران را بررسی کند و در کنار آن متولیان این امر را شناسایی نماید. پژوهش حاضر با بررسی مقررات جمهوری اسلامی ایران به این نتیجه رسیده است که مقارن با توسعه فناوری اطلاعات، بنیان های اصلی این نوع پیشگیری در کشور ما پایه ریزی شده است ازجمله؛ ابلاغیه های مقام معظم رهبری در حوزه فناوری اطلاعات، که راهکارهایی موثر وکارآمد در این زمینه مطرح کرده اند و در این راستا شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با تصویب اسناد راهبردی در حوزه فناوری اطلاعات گام های مثبتی برداشته اند. با بررسی عملکرد نهادهای موثر در این قلمرو، به ویژه درحوزه تقنین، کشور جمهوری اسلامی ایران اقدامات موثری انجام داده است؛ ولی در حوزه اجرا به نظر کارکرد مطلوبی نداشته است. آنچه در این مقاله بررسی می شود تدابیر پیشگیری اجتماعی جامعه مدار از وقوع جرایم رایانه ای و متولیان آن در حقوق ایران با رویکردی به ابلاغیه های مقام معظم رهبری در حوزه فناوری اطلاعات است.

کودکان و نوجوانان سرمایه های معنوی هر جامعه هستند و سلامت روح و جسم آن ها تضمین کننده سلامت جامعه در آینده خواهد بود. بنابراین مسائل آنان از جمله مسائلی است که باید به آن توجه ویژه ای را مبذول داشت. بررسی ریشه ای مسائل نوجوانان و از آن جمله بزه کاری نوجوانان برای رسیدن به یک جامعه دلخواه، شرطی ضروری است. پیرو این ضرورت و اهمیت در مقاله حاضر تلاش شده است تا با بهره گیری از نظریات فرایند اجتماعی و ابزار فیش برداری کتابخانه ای با روش تحلیل ثانویه تاثیر نهادهای جامعه پذیرکننده همچون خانواده، همسالان، نهادهای آموزشی و رسانه های ارتباط جمعی بر شکل گیری رفتار بزه کاری نوجوانان ارزیابی گردد. نتایج یافته های پژوهش نشان می دهد که کارکرد نامناسب نهادهای جامعه پذیرکننده در کنار کاهش پیوند فرد و جامعه زمینه ساز تعامل و یادگیری رفتارهای بزه کارانه در این نهادها خواهد بود چنانچه با دور شدن و انحراف نهادهای جامعه پذیر از کارکرد اصلی خود و کاهش پیوندها زمینه انحراف از سوی نوجوانان بزه کار فراهم می آید. به نظر می رسد تلاش در جهت بهبود کارکرد نهادهای جامعه پذیرکننده منجر به افزایش پیوند فرد با جامعه و در گامی فراتر خود مانعی مهم در تحقق بزه کاری نوجوانان خواهد بود.

رفتارهای ویرانگرانه جوانان در جامعه، بخشی از رفتارهای نابهنجار و پرخاشگرانه ای است که جوانان و نوجوانان بدون هیچ گونه بهره مادی مرتکب آن می شوند. چنین رفتارهایی همواره زیان های بسیاری بر پیکره جامعه تحمیل می کند. در واقع این پدیده اجتماعی که خاصیتی فراگیر و جهانی دارد، وندالیسم نامیده می شود و با توسعه شهرنشینی در اشکال و ابعاد مختلف گسترش بسیار یافته است. پژوهش حاضر به بررسی رابطه انواع خشونت های خانوادگی با گرایش به رفتارهای وندالیستی در میان جوانان پسر 13 تا 18 ساله شهر مهاباد در سال 93 پرداخته، و جامعه آماری حدود 6000 هزار نفر بود که با استفاده از فرمول کوکران 356 نفر از جوانان، تصادفی انتخاب شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss و آزمون های آماری آن از قبیل ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره صورت گرفت. جمع آوری داده ها با استفاده از پرسش نامه خودساخته انجام گرفت. نتایج آزمون پیرسون نشان می دهد که میان متغیر وابسته این پژوهش (میزان گرایش به رفتارهای وندالیستی) و متغیرهای مستقل (خشونت جسمی، روانی، اقتصادی و اجتماعی) همبستگی هست و اعتبار آن به ترتیب با خشونت خانگی (87 درصد) و با گرایش به رفتارهای وندالیستی جوانان (83 درصد) رابطه معنی داری دارد. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان داد که خشونت فیزیکی و اقتصادی رابطه بیشتر و خشونت روانی و خانوادگی (غفلت) به ترتیب رابطه کمتری با رفتارهای وندالیستی جوانان دارند.

یکی از عوامل ارتقای امنیت شهری شیوه طراحی محیطی به عنوان نیاز اساسی است که ویژگی هایی چندبعدی دارد. تامین و احساس امنیت به کمک قابلیت های مکانی یکی از راهبردهای اصلی در این زمینه محسوب می شود. رویکرد تاکیدشده در این مطالعه، ارتقای امنیت محله از محیط به محیط به کمک ابزارهای سیاست محور پشتیبان آن در مدیریت فضاهای امن شهری است. روش تحقیق مطالعه کیفی و مبتنی بر شناخت و تحلیل آسیب های محیطی در دو محله از بافت های نوسازی شده منطقه 8 شهرداری تهران است. روش شناخت مطالعه نیز قیاس است. یافته های حاصل از به کارگیری سطح تحلیل میانی جرم و مکان در محله های لشکر شرقی و لشکر غربی، بیانگر وجود پنج آسیب است که شامل نارسایی های عملکردی فضاهای سبز، فضاهای ورزشی، فضاهای سبز رهاشده، فضای باز رهاشده و پنجره های شکسته شده در محیط است. تصویر ذهنی ناهماهنگ از محیط، عدم انسجام کالبدی و کارکرد نادرست در عملکرد فضاهای شهری بخشی مهم از تجلی آسیب های اشاره شده در جهت کاهش امنیت محله های شهری است. انتخاب رویکرد فعال به محیط در دو سطح شناخت و تحلیل محیط از زاویه امنیت محله ای، می تواند ضمن مدیریت معضلات عمده فضاهای امن شهری، به عنوان یک سیاست مکان محور برای مطلوب بودن و کیفیت بخشی به محیط عمل نماید. افزون بر تزریق این رویکرد و تحلیل محیطی امنیت محله ای، پیشنهادهایی نیز در راستای ارتقای هماهنگ و چندبخشی فضاهای امن شهری در سطح محله های شهری ارائه شده است.

جرم شناسی انتقادی نژادی، به عنوان یکی از انواع جرم شناسی انتقادی، معتقد است باید وجود تبعیض و نابرابری نسبت به اقلیت های نژادی در زمینه های گوناگون پذیرفته شده و در راستای رفع آن تلاش گردد. یکی از عرصه های نابرابری، تصویب قوانین و اجرای آن هاست که در فشار و نابرابری نسبت به اقلیت های نژادی موثر است؛ بر این اساس می توان گفت آمارهایی که نشان می دهد میزان حبس و بازداشت اقلیت های نژادی (در آمریکا افراد سیاه-پوست) بیشتر از دیگران است، گویای واقعیت نیستند و نمی توان از آن ها به این نتیجه رسید که این اقلیت ها بیشتر مرتکب جرم می شوند. از سوی دیگر، دانش جرم شناسی و جرم شناسان وظیفه دارند به جای بررسی رابطه نژاد و جرم به انتقاد از تبعیض های موجود و نقش آن در زندگی و تجارب روزانه اقلیت ها از یک سو و ارتکاب جرایم از سوی دیگر بپردازند؛ امری که از سوی جرم شناسان جریان اصلی نادیده گرفته شده است.

امروزه گسترش بانک های اطلاعاتی و پردازش آن ها نقش مهمی در کشف الگوهای جرم برای سازمان های پلیس- امنیتی ایفا می کند. در این میان روش های داده کاوی و پردازش های هوش مصنوعی ابزار قدرتمند و در عین حال کم هزینه ای برای کشف الگو و استخراج دانش از پایگاه داده در راستای فرایند تصمیم گیری برای پیشگیر ی و کنترل جرایم است. تلاش-های صورت گرفته از سوی کشورهای توسعه یافته در راستای کاربردهای داده کاوی در حوزه تحلیل جرم موید آن است که قابلیت های فراوانی در کشف قواعد ارتکاب جرم و پیشگیر ی از وقوع آن وجود دارد. این مقاله با به کارگیری روش اسنادی (کتابخانه ای) درصدد پاسخ گویی به پرسش های چیستی نقش روش های داده کاوی و هوش مصنوعی در پیشگیر ی از جرایم خشن، چیستی الگوریتم ها و روش های پرکاربرد برای کشف قواعد جرم و تحلیل چگونگی فرایند عملکرد این روش هاست. نتایج حاصل نشان می دهد که توانایی کشف الگوی ارتکاب جرم از ملزومات اصلی برای پیشگیر ی از وقوع جرم است و روش های داده کاوی می تواند نقش بسیار مهمی در پیشگیر ی از جرایم خشن داشته باشد. دیگر آنکه دسته بندی ارائه شده از متغیرها و ویژگی های جرم در به کارگیری روش های داده کاوی برای پیشگیر ی اهمیت فراوانی دارد و در نهایت اینکه الگوریتم های پیش بینی، طبقه بندی و خوشه بندی از مهم ترین و پرکاربردترین روش های داده کاوی در حوزه تحلیل جرم و جرم شناسی است.

این مقاله در تلاش است تا اختلاف فرهنگ های حقوقی جامعه ژاپن و غرب را برای ارائه دلایل تفاوت های معنی داری که میان میزان جرم در ژاپن و غرب هست تشریح نماید. در ژاپن تشکیل گروه های محله محور سبب شکل گیری جوی امنیتی به همراه تعداد زیادی از قواعد سرکوبگر می شود. این دو عنصر وابسته به هم خودکنترلی بالایی را ایجاد می کنند که به عنوان نیرویی قوی، افراد را از ارتکاب جرم باز می دارد. این مورد در تقابل با تاکیدی است که بر شکل گیری گروه های ویژگی محور شخصی در جهان غرب، در کنار هنجارهای آسان گیر، محدود و آزادی نسبی در عمل می شود، که همه این موارد در تضعیف سازوکارهای پیشگیر ی از جرم و تاکید بر نقش مجازات به جای پیشگیر ی سهیم اند.