مجله کتاب قیم
پیاپی 3 (پاییز 1390)

شخصیت یکی از مباحث مهم در حوزه انسان شناسی است که در داستان نویسی اهمیتی بسیار دارد. قرآن کریم به تصویرپردازی شخصیت ها اهمیت ویژه ای داده است. بیان قرآن در توصیف شخصیت ها، هنری و ادبی است؛ از این رو، در بسیاری از موارد از قصه برای توصیف شخصیت ها استفاده کرده است. سوره یوسف، یکی از مهمترین سوره های قرآن کریم از نظر تصویرپردازی شخصیت هاست. یوسف(ع)، یعقوب(ع)، زلیخا، فرزندان یعقوب، عزیز مصر، کاروانیان، همراهان یوسف در زندان، زنان مجلس زلیخا و... در روند حرکتی قصه و خلق تصاویر، نقش مهمی دارند.
پژوهش حاضر، بر آن است که قصه یوسف را با تاکید بر شخصیت پردازی، بررسی کند و کارکرد شخصیت ها را از بعد تصویری قرآن تحلیل کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که شخصیت های قصه یوسف با مهارت در چهره های متعدد به کار برده شده اند؛ به طوری که برای بیان مفاهیم عالی اخلاقی و دینی از ظرفیت های وجودی هر یک از شخصیت ها، نهایت استفاده شده است. در عین حال، خلق چهره های متفاوت و متعدد از شخصیت ها با تکیه بر طبیعت های انسانی بر جذابیت داستان افزوده است.

بررسی پیوند آیات یک سوره و دید ساختاری به سوره ها، نگرشی جدید است که هر چند به طور جزئی در تفاسیر متقدم وجود داشته، ولی در تفاسیر متاخر بیشتر مورد توجه است. در این پژوهش، ساختار سوره انسان، چگونگی پیوند آیات آن و دسته بندی آیات درون سوره، نشان داده شده است. ابتدا با نگاه به ساختار سوره در تفاسیر مختلف، دیدگاه های ارائه شده با تکیه بر نگرش های متفاوت در تقسیم بندی آیات بررسی و نقد شده اند. سپس، با توجه به دید پیوستگی (ارتباط لفظی، اسلوبی و بلاغی) و محتوایی، آیات سوره به چهار دسته (سیاق) تقسیم و ارتباط معنایی تبیین و بدین سان، ساختار هماهنگ و منسجم سوره، نشان داده شده است.

دیدگاه امام خمینی(ره) همانند بسیاری از عالمان شیعه، در موضوع حجیت روایات فقهی در مقایسه با روایات غیر فقهی متفاوت است. امام خمینی قائل به حجیت خبر واحد فقهی است و دلیل اصلی خود بر این دیدگاه را که مبتنی بر سیره و بنای عقلاست ارائه کرده و به نقد دلایل دیگر، از جمله دلایل قرآنی، روایی و اجماع می پردازد. در مقابل، برای روایات غیر فقهی اعتباری قائل نیست. هرچند برخی نشانه ها در کلام ایشان، نشان از اعتقاد ایشان به حجیت روایات غیر فقهی نیز دارد، اما تصریحات ایشان در قول به عدم حجیت، غیر قابل انکار و به لحاظ مبنای اصولی صریح تر است؛ گرچه در مقام عمل، یعنی در تفسیر آیات اعتقادی و معارفی بویژه با گرایش عرفانی، بر این دسته از روایات اعتماد داشته اند.

«مدیریت تعارض»، یکی از مباحث مهم مدیریت رفتار سازمانی است. تعارض، به هر نوع اختلاف و برخوردی که بین افراد یا گروه ها رخ دهد، اطلاق می شود. تعارض اگر کنترل شده و در حد متوسط باشد عمدتا برای حیات گروه و سازمان لازم است؛ چون می تواند خلاقیت و نوآوری را در افراد و گروه ها برانگیزاند و وسیله ای برای طرح مسائل و کاهش تنش ها و محیطی برای خود ارزیابی و تحول باشد. اما تعارض های آشکار و شدید و کنترل نشده، موجب ناخشنودی و خدشه دار شدن روابط بین افراد می گردد و سرانجام به تخریب گروه منجر می شود. مدیریت تعارض، نگه داشتن تعارض در سطح مطلوب است. اگر تعارض از سطح متوسط پایین تر باشد، مدیر باید آن را تحریک کند و موجبات افزایش آن را فراهم کند؛ ولی اگر تعارض بالاتر از سطح متوسط باشد، بر مدیر لازم است درصدد کاهش آن برآید.
با بررسی راهکارهای ارائه شده برای مدیریت تعارض های غیر کارکردی، این نتیجه به دست می آید که همه این راهکارها، ذیل پنج سبک مدیریت تعارض که در کتب صاحب نظران، ذکر شده قابل دسته بندی است. این سبک ها عبارت است از: رقابت، ایثار، اجتناب، مصالحه و همکاری. در واقع می توان گفت از دیدگاه عقلی، در برخورد با هر نوع تعارض غیر کارکردی، نمی توان غیر از این پنج سبک، راه ششمی را تصور کرد و هر راهی ذیل یکی از این پنج راه حل، قابل دسته بندی است.
در قرآن کریم درباره مبحث تعارض، مطالب ارزشمندی وجود دارد. یکی از سوره های قرآن که این بحث به اشکال گوناگون در آن مطرح شده، سوره مبارکه یوسف است. این مقاله بر آن است که با استخراج و بررسی مهمترین این تعارض ها و چگونگی مدیریت آنها توسط دو پیامبر الهی، حضرت یعقوب و حضرت یوسف(علیهما السلام) و همچنین با استفاده از آیات دیگری از قرآن کریم و نیز روایاتی از معصومین(علیهم السلام)، دیدگاه قرآن کریم درباره چگونگی حل تعارض های غیر کارکردی و شرایط و موقعیت های استفاده از روش های پنج گانه برخورد با تعارض را دریابد.

این مقاله به بررسی، تحلیل و نقد دیدگاه سید محمود آلوسی، صاحب تفسیر روح المعانی، درباره آیه تطهیر می پردازد. ایشان از یک سو، نظر مفسران شیعه و بسیاری از مفسران اهل سنت را مبنی بر دلالت آیه تطهیر بر عصمت آل عبا رد کرده و حتی نزول این آیه در مورد ایشان را نمی پذیرد. از سوی دیگر، دایره مصادیق «اهل البیت» را فراتر و عام تر از اصحاب کساء در نظر گرفته و افراد دیگری از قبیل همسران پیامبر(ص) را داخل در این حکم می داند. به اعتقاد آلوسی، اصحاب کساء، نه یگانه مخاطب و مصداق اهل البیت، بلکه ایشان مخاطبی از مخاطبان و مصداقی از مصادیق آن به حساب می آیند. این پژوهش، بر آن است که با اتکا به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) و با استناد به نظر اندیشمندان شیعه و اهل سنت، نظر این مفسر را مورد نقد و بررسی قرار دهد.

سبک شناسی، یکی از موضوعات ادبی است که در سده اخیر، توجه ویژه ای از طرف ادیبان و سخنوران به آن شده است. سبک ادبی، از اندیشه هر فرد سرچشمه می گیرد که بیان کننده نگرش و بینش آن فرد به واقعیت های پیرامونش است. نوع الفاظ و ترکیبات و جمله بندی و طرز تعبیر معانی، مهم ترین عوامل در چگونگی سبک ادبی است. در این میان، از جمله متونی که شایستگی و ارزش بررسی و تجزیه و تحلیل دارد، متون دینی و به طور خاص نهج البلاغه است؛ زیرا صاحب آن، امیر سخنوران و رهبر اهل بلاغت است. از میان خطبه ها و نامه ها، نامه پنجاه و سوم امیرالمومنین علی(ع) که خطاب به جناب مالک اشتر، در هنگام انتخابش به زمامداری مصر است، به دلیل جلوه های سیاسی، اخلاقی، عبادی، نظامی و اجتماعی از جایگاهی بس والا برخوردار است. هماهنگی موسیقی درونی نامه با موضوع آن و انتخاب اسلوب های نحوی و بلاغی متناسب با هدف مورد نظر و تناسب بسامدهای واژگانی و جملات امر و نهی با هدف نگارنده نامه، از ویژگی های بارز این فرمان حکومتی است. در این پژوهش، با بررسی سبک شناختی این نامه، از سه دیدگاه فکری، زبانی (آوایی، لغوی، نحوی) و ادبی، به بیان زیبایی ها و ارزشها و سبک این نامه می پردازیم.

سوره یوسف، احسن القصص است که از ایام دیرینه همواره مورد توجه محققان قرار گرفته است. روایاتی که در اهم منابع شیعی و اهل تسنن پیرامون تفسیر این سوره آمده، برخی از آنها آمیخته با اسرائیلیات است که سیمای عصمت این پیامبر الهی را خدشه دار کرده است و بویژه با مبانی اعتقادی امامیه در تعارض است. آبشخور بیشتر روایات تفسیر طبری و الدر المنثور سیوطی، در این قبیل مباحث برگرفته از تورات است. آنچه در روایات شیعی نیز آمده، برخی توام با تذکار این قبیل روایات است و برخی دیگر نیز بدون هیچ گونه توضیحی تکرار روایات اهل تسنن است.
در این پژوهش، در شرح حال یوسف صدیق، روایات منافی عصمت وی به بوته نقد درآمده تا هم نادرستی این اقوال بی پایه ثابت گردد و هم عصمت ایشان تثبیت شود و هم سیمای واقعی آن حضرت بر اساس مبانی و نصوص قرآنی و روایات صحیح و نه تورات محرف ترسیم شود.
رهیافت اساسی این مقاله، معطوف به این نکته محوری است که بین روایات مخدوش و غیر قابل قبول که عمدتا در منابع اهل سنت آمده، از نظر محتوایی با گزارش های تورات هم پوشانی های مضمونی نیز وجود دارد.

بتریه یکی از فرقه های زیدیه است. رجال شناسان و صاحبان کتابهای فرق و مذاهب، از برخی افراد در شمار این گروه نام می برند که نمی توان آنها را از زمره این باورمندان دانست. چرایی این رخداد و بررسی اندیشه ها و عقاید یکی از این شخصیت ها به شناخت فرقه بتریه و اساس شکل گیری اصول آنها کمک می کند؛ از این رو، حکم بن عتیبه و روایات و گزارشات تاریخی درباره وی انتخاب و بررسی شد. به نظر می رسد که راویان حکم در گزینش افکار او و انتساب وی به بتریه بیش از همه موثر بوده اند. افزون بر آن، در این پژوهش، بررسی و مقایسه مفهوم شیعه و تحول آن، نزد گرایش های مختلف به اختصار بیان می شود. این پژوهش با کمک منابع تاریخی حدیثی و نیز تحلیل روایات حکم بن عتیبه در جهت شناسایی شخصیت و افکار او انجام پذیرفته است.