نشریه مدیریت ارتقای سلامت
سال چهارم شماره 4 (پیاپی 16، پاییز 1394)

ارزشیابی اثربخشی مراقبت ها و مداخلات سلامت، وابسته به اندازه گیری صحیح می باشد که این امر، ضرورت بکارگیری معیاری برای انتخاب ابزار اندازه گیری مناسب را، نشان می دهد. هدف این مقاله تعیین شاخص های انتخاب ابزارهای مناسب برای انجام پژوهش در علوم سلامت می باشد.
در این مطالعه مروری، اطلاعات از طریق مرور متون و مقالات مرتبط و جست و جوی هدفمند منابع اطلاعاتی در زمینه ی شاخص های انتخاب ابزار مناسب پژوهش در علوم سلامت و نیز مهمترین ویژگی های روان سنجی این ابزارها در بین کتب، مقالات و بانکهای اطلاعاتی فارسی و انگلیسی، ما بین سالهای 1990 تا 2014 صورت گرفته است. جهت این امر از کلید واژه های فهرست COSMIN، ویژگی های اندازه گیری، ویژگی های روان سنجی d isease-specific questionnaires، health status scales، health related questionnaires، psychometrics و quality criteria استفاده گردید.
بعد از مرور متون مرتبط، 9 مقاله در خصوص فهرست COSMIN و 24 مقاله در خصوص مهمترین ویژگی های روان سنجی ابزار یافت شد. یافته های این پژوهش در دو بخش مطرح گردید: نخست معرفی فهرست «استانداردهای مبتنی بر اجماع جهت انتخاب ابزارهای اندازه گیری سلامت» (Consensus-based Standards for the Selection of Health Measurement Instruments) موسوم به COSMIN و سپس توضیح در خصوص شاخص های مربوط به تعیین ویژگی های روان سنجی ابزار یعنی روایی، پایایی و پاسخگویی آن ارایه شده است.
فهرست COSMIN راهنمای مناسبی است که با ارائه ی شاخص های منطقی، امکان گزینش ابزار مناسب را برای پژوهشگران تسهیل نموده و در نتیجه، استناد به نتایج پژوهش ها، با اطمینان بیشتری صورت می گیرد. استفاده از فهرست فوق در انجام پژوهش و نیز داوری مقالات در علوم سلامت پیشنهاد می گردد.

حرفه کشاورزی یکی از پرخطرترین مشاغل دنیا به شمار می رود که شاغلان آن با حوادث و خطرات کاری گوناگونی مواجه هستند. از این رو، ضروری است تا از طریق بررسی و شناخت رفتار ایمنی کشاورزان، زمینه های لازم برای بهبود وضعیت بهداشت حرفه ای آنها فراهم شود. هدف این مطالعه تعیین رفتار ایمنی کشاورزان گندمکار در مقابل عوامل زیان آور محیط کار در شهرستان زنجان بود.
جامعه آماری این پژوهش توصیفی، شامل کشاورزان گندمکار در بخش مرکزی شهرستان زنجان بود (5705=N) که 254 نفر از آنها از طریق روش نمونه گیری چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها چهار پرسشنامه شامل پرسشنامه مشخصه های جمعیت شناختی و پرسشنامه های پژوهشگر ساخته «مقیاس رفتار ایمنی در مقابل عوامل زیان آور محیط کار» «Scale of Safety Behavior Against Workplace Harmful Factors»، «پرسشنامه میزان اهمیت عوامل زیان آور محیط کار» «Questionnaire of Importance of Workplace Harmful Factors» و «مقیاس میزان وقوع حوادث شغلی» «Scale of Occupational Accidents Occurrence Number» بود. روایی محتوایی پرسشنامه ها با نظر 10 نفر از کارشناسان و متخصصان بررسی و مورد تایید قرار گرفت. پایایی ابزارها با روش پایایی درونی (75/0=α) تایید شد. داده ها با استفاده از نرم افزار آماری اس پی اس اس نسخه 20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
رفتار ایمنی بیشتر کشاورزان مورد مطالعه (3/95 درصد) در مقابل عوامل زیان آور محیط کار در سطح پایین (با میانگین 87/0±01/2) قرار داشت. همچنین، نتایج تحلیل عاملی نشان داد که شش عامل استفاده مناسب از سموم شیمیایی (واریانس 136/14 درصد)، استفاده صحیح از ماشین آلات (واریانس 44/12 درصد)، توجه به مسایل پزشکی و رعایت نکات ایمنی کاری (واریانس 709/8 درصد)، رعایت اصول و استانداردهای ارگونومی (واریانس 519/7 درصد)، استفاده از وسایل حفاظتی (واریانس 615/6 درصد) و استفاده از تجهیزات پزشکی- بهداشتی (واریانس 838/5 درصد) در حدود 3/55 درصد از واریانس رفتار ایمنی کشاورزان گندمکار در شهرستان زنجان را تبیین کردند.
رفتار ایمنی بیشتر کشاورزان گندمکار در مقابل عوامل زیان آور محیط کار در سطح پایین قرار داشت. برگزاری دوره های آموزشی در رابطه با استفاده از سموم شیمیایی و ماشین آلات، به منظور بهبود سطح سلامت پیشنهاد می شود.

کارکردهای اجرایی شامل بالاترین عملکردهای شناختی است که برای رفتار هدفمند لازم و ضروری است. هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین تاثیر تمرین حرکات موزون بر کارکرد اجرایی کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر بود.
پژوهش حاضر از نوع نیمه تجربی و به صورت پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل انجام گرفت. بدین منظور 20 کودک 7 تا 10 ساله کم توان ذهنی از بین مدارس ابتدایی استثنایی شهر تبریز در سال تحصیلی 94-93 به صورت تصادفی چندمرحله ای انتخاب و در دو گروه مداخله (تمرین حرکات موزون) و گروه کنترل بر اساس سن و بهره هوشی قرار گرفتند. ملاک ورود به پژوهش راست دست بودن، نداشتن نقص یا ناتوانی جسمی، عدم وجود سندرم داون، عدم بیش فعالی و کسب نمره بهره هوشی 70-50 در «آزمون های آدمک گودیناف» (Goodenough Man Test) و «مقیاس عملکرد بین المللی لایتر» «Leiter International Performance Scale» بود. برنامه تمرینی شامل 18 جلسه و هر هفته دو جلسه و هر جلسه 45 دقیقه بود. جهت ارزیابی کارکرد اجرایی قبل از شروع جلسات و در پایان آخرین جلسه تمرینی از «پرسشنامه عصب روانشناختی کانرز» «Conners Neuropsychological Questionnaire»، با تایید روایی صوری توسط متخصصان و پایایی همسانی درونی بر روی 50 نفر از دانش آموزان 73/0 =α، استفاده شد. این پرسشنامه توسط والدین آزمودنی ها تکمیل گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس نسخه 18 تجزیه و تحلیل گردید.
گروه تمرین حرکتی موزون در کارکرد اجرایی کل (16/3± 86/12) و خرده مقیاس حل مسئله/برنامه ریزی (78/1± 03/7) و سازماندهی رفتاری هیجانی (71/1± 83/5) نسبت به گروه کنترل به ترتیب با (16/3± 6/19)، (78/1± 76/9) و (71/1± 82/9) عملکرد بهتری داشتند (P≤ 0/05).
باتوجه به برتری گروه تمرین حرکات موزون، پیشنهاد می گردد حرکات موزون در برنامه کلاس های تربیت بدنی مدرسه و منزل مورد استفاده قرار گیرد.

مدیریت دانش یکی از راه های بهبود شرایط بقای سازمان است و زمانی به طور موفقیت آمیز در سازمان اجرا می شود که از قبل زمینه فرهنگی مناسب با این نظام فراهم شده باشد. هدف از این پژوهش تعیین همبستگی بین مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی در بیمارستانهای منتخب دولتی و خصوصی شیراز است.
مطالعه حاضر از نوع توصیفی-همبستگی است. نمونه آماری 251 نفر از کارکنان بیمارستانهای منتخب شیراز بودند که با توجه به نمونه در دسترس به صورت تصادفی انتخاب شدند. ابزار جمع آوری شامل سه بخش اطلاعات جمعیت شناختی، «پرسشنامه مدیریت دانش» (Knowledge Management Questionnaire) و «پرسشنامه فرهنگ سازمانی» (Organizational Culture Questionnaire) بود. روایی پرسشنامه ها با استفاده از قضاوت 7 نفر از خبرگان تایید شد. پایایی پرسشنامه ها به روش های آلفای کرونباخ و آزمون مجدد با 20 نفر از افراد نمونه تایید شد. داده ها با استفاده از نرم افزار آماری اس پی اس اس نسخه 16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
بالاترین نمره ابعاد مدیریت دانش در بیمارستانهای منتخب دولتی به ترتیب: انتقال دانش، خلق دانش و حفظ و ذخیره دانش و در بیمارستانهای منتخب خصوصی حفظ و ذخیره دانش، انتقال دانش و خلق دانش بود. ابعاد فرهنگ سازمانی به ترتیب بالاترین نمره که کسب کردند در دولتی عبارتند از: تعلق سازمانی، تحمل تعارض، خلاقیت فردی، حمایت مدیریت و سبک رهبری و در خصوصی: تعلق سازمانی، خلاقیت فردی، تحمل تعارض، سبک رهبری و حمایت مدیریت. همبستگی معناداری بین مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی در بیمارستانهای منتخب دولتی 655/0 و در بیمارستانهای منتخب خصوصی 78/0 وجود داشت.
مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی دربیمارستان های مورد مطالعه از وضعیت مناسبی برخوردار بودند. پیشنهاد می شود مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی جهت توسعه خلاقیت فردی و سبک رهبری مورد توجه قرار گیرد.

نحوه ی مواجه ی صحیح با تعارضات بین فردی در محیط کار، ارتباط نزدیکی با میزان برخورداری افراد از مهارت های ارتباطی دارد. جرات ورزی یکی از مولفه های مهارت های ارتباطی است که اثر آن بر سبک مدیریت تعارضات بررسی نشده است. این مطالعه با هدف تعیین تاثیر آموزش مهارت جرات ورزی بر سبک مدیریت پرستاران در برخورد با تعارضات بین فردی در محیط کار انجام گرفت.
در این مطالعه نیمه تجربی، 60 پرستار بیمارستان امام رضا (ع) شهر مشهد به صورت طبقه ای تصادفی در یکی از گروه های آزمون و شاهد قرار گرفتند. گروه آزمون تحت آموزش مهارت جرات ورزی طی کارگاه دو روزه قرار گرفت. گروه شاهد آموزشی دریافت نکرد. سطح مهارت جرات ورزی و سبک مدیریت تعارضات بین فردی، در هر دو گروه قبل و 40 روز بعد از مداخله توسط «پرسشنامه جرات ورزی باران»(Bar-on Assertiveness Questionnaire) و «ابزار تعارض ارتباط سازمانی پوتنام و ویلسون» (Organizational Communication Conflict Instrument Putnam-Wilson) سنجیده شد. روایی ابزارها به روش روایی محتوا با نظر خواهی از 10 نفر از مدرسین و متخصصین و پایایی آنها از طریق روش آلفای کرونباخ بر روی 20 نفر، مورد ارزیابی قرار گرفت. داده ها با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس نسخه 5/11 تجزیه و تحلیل شد.
در مرحله قبل از مداخله، میانگین سبک مدیریت تعارضات پرستاران در هر چهار سبک مدیریت تعارضات به شیوه عدم مقابله (p=0/259)، همکاری (p=0/292)، کنترل (p=0/357) و سازش (p=0/431) در دو گروه آموزش مهارت جرات ورزی و شاهد تفاوت آماری معنی داری نداشت. اما پس از اجرای مداخله، میانگین نمره سبک مدیریت تعارضات در گروه جرات ورزی به شیوه ی همکاری (0001/0>P) بصورت معنی داری بیشتر و در سبک سازش (0001/0>P) بصورت معنی داری کمتر از گروه شاهد بود.
برگزاری برنامه آموزشی مهارت جرات ورزی سبب افزایش استفاده پرستاران از سبک همکارانه و کاهش استفاده از سبک سازش در محیط کار شد. لذا پیشنهاد می شود برنامه آموزشی مهارت جرات ورزی در دوره های آموزشی پرستاران گنجانده شود.

بیماران پیش دیابتیک در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 می باشند. هدف از انجام پژوهش تعیین تاثیر عصاره گیاه آلوئه ورا بر چربی خون در بیماران پیش دیابتیک است.
این مطالعه یک کارآزمایی بالینی تصادفی شده دو سو کور بود. در این مطالعه 72 نفر با علائم پیش دیابت در سال 1392 شرکت کردند. این افراد به مدت 8 هفته روزانه 2 عدد کپسول آلوئه ورا صبح و شب مصرف کردند (کپسول آلوئه ورا 300 میلی گرم، کپسول الوئه ورا 500 میلی گرم و کپسول پلاسبو). نمونه خون افراد جهت سنجش میزان چربی در ابتدای مطالعه، انتهای هفته چهارم و هفته هشتم، گرفته شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS نسخه 16 استفاده شد.
میزان Total cholesterol و LDL-C، تنها در گروه مصرف کننده کپسول 500 میلی گرمی آلوئه ورا در هفته هشتم بعد از مداخله، با استفاده از آزمونهای آماری ویلکاکسون و آنالیز واریانس درون گروهی، کاهش آماری معناداری (P<0/001) و (P=0/01) را نشان داد. این در حالی است که افزایش معناداری با استفاده از آزمون آماری کروسکال والیس، در میزان HDL-C تنها در این گروه نسبت به گروه کنترل، در هفته هشتم بعد از مداخله (P=0/004) وجود داشت. در گروه مصرف کننده کپسول 500 میلی گرمی آلوئه ورا در هفته چهارم بعد از مداخله (P=0/045) و در هفته هشتم بعد از آن (P=0/005)، تری گلیسرید نسبت به گروه کنترل، کاهش آماری معناداری را با استفاده از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه نشان داد.
استفاده از عصاره گیاه الوئه ورا در بیماران با علائم پیش دیابت، به میزان قابل ملاحظه ای باعث تعدیل وضعیت چربی خون طی هشت هفته می گردد. پیشنهاد می گردد آلوئه ورا در رژیم غذایی روزانه به میزان استاندارد برای پیشگیری از افزایش قند و چربی خون اضافه شود.

درمانگاه های توانبخشی از ارکان اصلی نظام ارجاع در بخش سلامت محسوب می شوند. مدیران از طریق روش های مدیریتی و رهبری مناسب، می بایست سازمان را به سوی حداکثر کارایی و اثربخشی هدایت کنند. پژوهش حاضر با هدف تعیین همبستگی رهبری تحول آفرین با عدالت سازمانی از دیدگاه کارکنان درمانگاه های توانبخشی بیمارستان های شهر اهواز انجام گردید.

پژوهش حاضر از نوع مقطعی توصیفی - همبستگی می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کارشناسان توانبخشی و کارکنان 10 درمانگاه دولتی و 4 درمانگاه خصوصی توانبخشی بیمارستانی شهر اهواز بود. 127 نفر به روش سرشماری در پژوهش شرکت نمودند. ابزار گردآوری داده ها شامل سه پرسشنامه مشخصات فردی، «پرسشنامه رهبری تحول آفرین» (Transformational Leadership Questionnaire) و «پرسشنامه عدالت سازمانی» (Organizational Justice Questionnaire) بود. روایی ابزارها از سوی 6 تن از مدرسین حوزه های توانبخشی و رشته مدیریت خدمات بهداشتی- درمانی با روش روایی محتوا تایید شد. آلفای کرونباخ برای پرسشنامه رهبری 81/0 و پرسشنامه عدالت چندعاملی 95/0 محاسبه شد. تحلیل داده ها توسط نرم افزار اس پی اس اس نسخه 19صورت گرفت.

میانگین نمره کل رهبری تحول آفرین 69/0±77/3 و عدالت سازمانی 80/0± 38/3 محاسبه شد. آزمون همبستگی پیرسون همبستگی مثبت و معناداری بین نمره کل رهبری تحول آفرین و مولفه ها آن با عدالت سازمانی نشان داد (P=0/001). در نتایج رگرسیون از بین مولفه های رهبری تحول آفرین، دو مولفه ملاحظه فردی و تحریک هوشمندانه بیشترین همبستگی را با عدالت سازمانی نشان دادند.

همبستگی مثبت و معناداری بین رهبری تحول آفرین با عدالت سازمانی مشاهده شد. رهبری تحول آفرین با عدالت تعاملی بیشترین همبستگی را نشان داد. پیشنهاد می شود مدیران درمانگاه های توانبخشی با مد نظر داشتن تفاوت های فردی کارکنان، تعامل و مشارکت آنان را افزایش دهند.

نارسائی قلبی یک مشکل عمده رو به رشد است که باعث کاهش ظرفیت های عملکردی بیماران و اختلال در زندگی اجتماعی افراد می گردد و در کاهش حس ارزشمندی در آنان حائز اهمیت می باشد. پژوهش حاضر با هدف تعیین شان بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و ابعاد مختلف آن در مراجعین به بیمارستان های زنجان در سال 1392 صورت گرفته است.
در پژوهش توصیفی - همبستگی حاضر تعداد 132 بیمار مبتلا به نارسایی قلبی مراجعه کننده به بخش قلب بیمارستان های زنجان به صورت نمونه گیری در دسترس و بر اساس مشخصات مورد نظر پژوهش انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها شامل پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناسی، همچنین «پرسشنامه شان ذاتی» (Inherent Dignity Questionnaire) (ICQ) و «پرسشنامه شان اجتماعی» (Social Dignity Questionnaire) (SDQ) بود. در مطالعه حاضر به روایی و پایایی ابزارها در مطالعات قبلی اکتفا شد. تحلیل داده ها با نرم افزار اس پی اس اس نسخه 19 انجام شد.
میانگین نمره شان ذاتی 2/5±5/0، میانگین نمره شان اجتماعی 5/4±4/0 و میانگین نمره کل شان (شان ذاتی + شان اجتماعی) 9/4±4/0 محاسبه گردید. نتایج همبستگی معنی دار آماری (P<0/05) بین نمرات شان ذاتی و شان اجتماعی در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی نشان داد.
افزایش ارتباطات و حمایت های خانواده و جامعه به بیماران، باعث ارتقاء شان ذاتی و شان اجتماعی بیماران مبتلا به نارسایی قلبی می گردد. لذا بکارگیری راهکارهای مختلف جهت حفظ و بهبود شان بیماران مخصوصا شان ذاتی آنان در جامعه و رفع مشکلات اقتصادی آنان توصیه می شود.

ایمنی یکی از عوامل اصلی در ارائه خدمات با کیفیت در مراکز ارائه دهنده خدمات درمانی و مراقبتی می باشد و فرهنگ ایمنی در سازمان از مهمترین عوامل تعیین کننده ایمنی بیمار محسوب می شود. این مطالعه با هدف تعیین وضعیت فرهنگ ایمنی بیمار در مرکز روان پزشکی رازی تهران انجام شده است.
این پژوهش یک مطالعه توصیفی است که در سال 1393 با مشارکت 164 نفر از کارکنان بالینی مرکز روان پزشکی رازی تهران انجام شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه «بررسی بیمارستانی فرهنگ ایمنی بیمار» (Hospital Survey On Patient Safety Culture) است. روایی و پایایی پرسشنامه با توجه به مطالعات قبلی تایید شد. داده ها با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس نسخه 19 تجزیه و تحلیل گردید.
میانگین درصد پاسخ مثبت کل ابعاد فرهنگ ایمنی بیمار 42 درصد بود. بیشترین میانگین درصد پاسخ مثبت مربوط به ابعاد ارتباطات، ارائه بازخورد در مورد خطاها 62 درصد و یادگیری سازمانی و بهبود مداوم 59 درصد بود. کمترین میانگین به بعد پاسخ غیر تنبیهی در موارد بروز خطاها 8 درصد و بعد باز بودن مجاری ارتباطی 32 درصد بدست آمد. اختلاف میانگین نمرات ابعاد فرهنگ ایمنی بیمار بین واحدها معنی دار نبود. (P=0/359) 8/29 درصد پاسخ به سوال ایمنی بیمار در واحد ضعیف بود و 50 درصد شرکت کنندگان نیز هیچ حادثه ای را گزارش نکرده بودند.
یافته های پژوهش نشان داد که فرهنگ ایمنی بیمار در این مرکز ضعیف بوده و نیازمند بهبود می باشد. باز بودن مجاری ارتباطی و دادن پاسخ غیر تنبیهی به خطاها از عوامل سازنده فرهنگ ایمنی بیمار است. برای ارتقاء بهتر فرهنگ ایمنی، برنامه های آموزشی پیشنهاد می شود.

بیماری های قلبی و عروقی یکی از علل اصلی مرگ در سراسر جهان می باشد. این بیماری سبب کاهش کیفت زندگی می شود. پژوهش حاضر با هدف تبیین ادراک بیماران مبتلا به سکته قلبی از عوامل تاثیرگذار بر کیفیت زندگی انجام شده است.
پژوهش مذکور یک مطالعه کیفی به روش تحلیل محتوا است. مشارکت کنندگان پژوهش را 19 نفر از بیماران مبتلا به انفارکتوس قلبی تشکیل دادند که به روش مبتنی بر هدف از بیمارستان های دولتی- آموزشی منتخب شهر زنجان وارد مطالعه شدند. داده ها با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختارمند جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها به روش تحلیل محتوای قراردادی انجام گرفت.
نتایج شامل 4 طبقه اصلی ناتوانی و وابستگی، معنویت، ارتباط و مشکلات اقتصادی بود. 9 طبقه فرعی تشکیل دهنده اصلی شامل ناتوانی جسمی، وابستگی جسمی به دیگران، کنترل عوامل خطرزا، احساسات منفی، خود تلقینی، تاثیر مثبت/ منفی معنویت، روابط خانوادگی، روابط اجتماعی و تاثیر منفی/عدم تاثیر اقتصاد بود.
مشارکت کنندگان عوامل تاثیرگذار را بر کیفیت زندگی را در 4 طبقه اصلی ناتوانی و وابستگی، معنویت، ارتباط و مشکلات اقتصادی مطرح کردند. لذا تقویت عوامل فوق در جهت بهبود کیفیت زندگی بیماران قلبی پیشنهاد می شود.