نشریه محیط زیست و توسعه
پیاپی 12 (پاییز و زمستان 1394)

در کشورهای در حال توسعه، صنایع سالانه حدود 6/3 درصد رشد دارند که بالطبع موجب رشد آلودگی در حدود 8/1 درصد خواهد بود. یکی از عوامل ایجاد آلودگی کوره های آجرپزی هستند که این واحدها متاسفانه از خاکی باید استفاده کنند که برای کشاورزی بسیار مناسب می باشد. در این تحقیق اثر کوره های آجر پزی با هدف مدیریت محیط زیست کوره های آجرپزی مجتمع صنعتی ظفر واقع در 25 کیلومتری شهرستان ماکو در استان آذربایجان غربی مورد مطالعه قرار گرفته است.
برای انجام این تحقیق ابتدا آلاینده های خروجی از دودکش کوره ها که متشکل از دو کوره آجر می باشد، اندازه گیری شد. سپس با بررسی و مطالعه ویژگی های منطقه تحقیق اثرات پروژه بر محیط زیست منطقه شناسایی و میزان اثر بخشی آن ها از طریق روش وزن دهی مبتنی بر مقایسه ارجحیت از نظر اثرگذاری با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی تعیین شد که مشخص گردید که بیشترین اثر محیط زیست بر روی تخریب خاک و آلودگی هوا می باشد. این در حالی است که واحد صنعتی مورد بحث تنها دارای اثرات منفی نبوده، بلکه دارای اثرات مثبتی در ایجاد اشتغال و تولید مصالح مورد نیاز در عمران نیز است. بدیهی است چنانچه در مدیریت مجتمع صنعتی ظفر به موضوع با پایش و اصلاحات اجرایی که دارای وزن بیشتری نسبت به گزینه اجرا بدون پایش و اصلاحات بر اساس نتایج این تحقیق توجه شود، در این صورت از اثرات منفی محیط زیست آن در راستای تحقق قوانین محیط زیست در زمینه صنایع نیز به شدت کاسته می شود.

تامین آب قابل اطمینان جهت شرب و کشاورزی در راستای توسعه پایدار هر کشور می باشد، ولی احداث تاسیساتی نظیر سد و شبکه های آبیاری و زهکشی می تواند باعث تغییرات و تاثیرات مثبت و منفی مستقیم یا غیر مستقیم بر محیط زیست منطقه گردد که انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط زیستی یا EIAبه عنوان یک روش جهت شناخت اثرات مثبت و منفی ناشی از یک طرح، ارزشیابی اثرات و تصمیم گیری در خصوص آن و ارائه تغییرات، روش ها و یا برنامه هایی جهت مدیریت بهینه اثرات یعنی کاهش اثرات منفی و تقویت اثرات مثبت می باشد. در این مطالعه به منظور پیش بینی آثار محیط زیستی پروژه سامانه انتقال آب سدهای چومان و کانی گویژان در دو مرحله آماده سازی و بهره برداری از روش چک لیست به همراه تعیین انواع اثرات مثبت، منفی، کوتاه مدت، بلند مدت، تداوم اثر، احتمال وقوع اثر برای ارزیابی اثرات آن ها استفاده شده است و برای تعیین اثرات از قضاوت تخصصی و کارشناسی بهره گرفته شده است که جمع جبری ارزش ها و نمرات، تعیین کننده اثرات مثبت و منفی پروژه می باشد. نتایج نشان داد که اثرات منفی محیط زیستی و اجتماعی طرح بر اثرات مثبت آن از نظر نوع، تعداد و شدت برتری دارد و در صورت عدم اجرای راهکارهای کاهش اثرات و اقدامات اصلاحی اجرای طرح از نظر محیط زیستی مردود می باشد.

دشت قهاوند یک عارضه طبیعی است که با شیب کم بین دامنه های پرشیب کوهستان الوند، ارتفاعات شازند، وصال وناهمواری های شرقی، به شکل یک حوضه رسوبی و بین کوهستانی، در یک منطقه فرو افتاده در شرق همدان واقع شده است. این دشت میان کوهی دنباله چاله های بسته ایران مرکزی یعنی مسئله قم می باشد و عارضه نسبتا همواری با شیب همگراست که از پای دامنه های کوهستانی حاشیه ای، به یک منطقه پست محدود شده است. در این پژوهش، ابتدا دشت قهاوند با استفاده از نقشه های توپوگرافی 1:50000 و 25000 :1 تعیین موقعیت گردید، سپس با استفاده از عکس های هوایی 20000 :1 و تصاویر ماهواره ای وضعیت شیب، زمین شناسی، ژئومرفولوژی و محل نمونه برداری خاک بررسی و تعیین شد و سپس با استفاده از نرم افزار ArcGis9 و Excel، نقشه ها و نمودارهای مربوط ترسیم گردید. در این بررسی همچنین نقشه واحدهای کاری تهیه و سپس عوامل نه گانه موثر در فرسایش بادی با استفاده از مدل اریفر مورد بررسی قرار گرفتند و در نهایت محیط بیوکلیماتیک منطقه با مشاهدات میدانی مورد بررسی واقع شد. نتایج حاصله از بررسی وضعیت زمین شناسی، ژئومرفولوژی اقلیمی، هیدرولوژی و ویژگی های خاک منطقه نشان می دهد که دشت موجود، متکی به دامنه کوهستانی بوده و به صورت کشیده در منطقه تکوین یافته است که تحت شرایط هیدرو ژئومرفولوژی و مورفودینامیکی همراه با ویژگی های بیوکلیماتیک به ویژه تحت شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک منطقه به وجود آمده است. این پژوهش نشان می دهد که فرآیند متوالی تخریب و فرسایش موجب زایش منطقه بیابانی شبیه مناطق مرکزی ایران در قهاوند همدان شده است. همچنین نتایج حاصله از بررسی منطقه نشان می دهد که شدت بیابان زایی در سه کلاس زیاد، خیلی زیاد و متوسط قرار دارد که محدودیت های کمی و زمانی ریزش های جوی ناشی از شرایط آب و هوایی منطقه است. علاوه بر این، از دیگر عوامل موثر در بیابان زایی منطقه قهاوند می توان به مجاورت با مناطق مرکزی ایران به ویژه قم، تبخیر شدید و کم آبی و بیلان منفی آب، شرایط هیدروژئومرفولوژیکی، پدولوژیکی و گیاهی و فاکتورهای انسانی همچون کشاورزی و چرای مفرط اشاره کرد که سبب تشکیل محیط بیوکلیماتیک ویژه ای متفاوت از سایر مناطق استان همدان، با ویژگی های مناطق بیابانی مرکزی ایران شده است.

هدف از انجام این تحقیق، بررسی و ارزیابی اثرهای آلودگی محیط زیستی معدن سنگ آهن سید مرتضی کاشمر و یافتن راهکارها برای کاهش ایجاد و پخش آلودگی در محیط می باشد. ابتدا اطلاعات پروسه فعالیت های استخراجی و بهره برداری معدن جمع آوری شده، سپس داده های دریافتی با نرم افزار ارزیابی محیط زیست (RIAM)(1)، تحلیل و میزان تاثیر آلودگی ها بر محیط زیست محاسبه شده است. نتایج نشان دهنده بازه ی بیشتر اثرهای منفی پروژه نسبت به اثرهای مثبت می باشد. تحقیق نشان می دهد بهره برداران، موظف به کاشت گونه های گیاهی و فضای سبز بعد از پایان فعالیت استخراجی جهت جبران خسارت های ایجاد شده می باشند.

یکی از دلایل کاهش بیش از حد منابع، استفاده غیر منطقی انسان از سرزمین است. برای کاهش فقر و ضایع شدن سرزمین باید همگام با طبیعت حرکت کرد و از طبیعت به اندازه توان آن استفاده کرد. آمایش سرزمین فنی است که ما را به سمت این هدف سوق می دهد. برای تحقق اهداف آمایش سرزمین نظیر رفاه نسبی اجتماعی، توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست باید بین گروه های ذی نفع ارتباط معناداری برقرار کرد. ذی نفعان در تصمیم گیری دارای نظرات مختلفی هستند و این عامل سبب ایجاد تعارض در میان آن ها می گردد که موجب خواهد شد نتیجه آمایش سرزمین مورد قبول همگان واقع نشود و ما را از اهداف آمایش سرزمین دور کند. نظریه بازی ها، مطالعه شکلی برخورد ها و همکاری بین افراد است و زمانی به کار می رود که عمل و نقش چند عامل روی هم اثر می گذارد. نتیجه حاصل از این فن مورد قبول شرکت کنندگان خواهد بود و سبب حل تعارض های موجود می شود. پیشرفت های قابل توجهی در استفاده از نظریه بازی ها نظیر مدل سازی های کامپیوتری صورت گرفته که استفاده از آن را آسان و عملی کرده است. هدف از این مقاله معرفی اولیه روشی مناسب برای حل تعارض میان گروه های ذی نفع در چارچوب آمایش سرزمین با نظریه بازی ها است. برای اجرای این کار ابتدا باید مناطقی که دارای تعارض هستند را معلوم نمود و سپس ذی نفعان دخیل در این تعارضات را تحت عنوان بازیکنان دعوت به بازی کرد. در مرحله بعد باید با نظر کارشناسان الگوریتم بازی طراحی، ودر نرم افزاری مناسب اجرا شود. در پایان این فرایند می توان نتیجه حاصل را در فرآیند آمایش سرزمین وارد کرد.