فصلنامه کتاب مهر
پیاپی 19-20 (بهار 1395)

در دنیای کنونی، با توجه به ظهور تکنولوژی های نوین، مانند تلویزیون و ماهواره و تلفن همراه و اینترنت و گفت وگوهای اینترنتی عمدتا بی هدف و بی برنامه، که بیشترین زمان را از قشر وسیعی از مردم می گیرد، توسعه و ترویج کتاب و کتاب خوانی امری ضروری به نظر می رسد. توسعه و ترویج کتاب خوانی اکنون از موضوع ها و دغدغه های بزرگ جوامع و به خصوص کشورهای در حال توسعه است.
جهت ترویج کتاب خوانی لازم است برنامه های موثر، پویا، و منطبق با واقعیت ها پیش بینی شود. سپس باید گام به گام این برنامه ها را همراهی کرد تا مطالعه به عادت تبدیل شود. بر همین اساس، در سرتاسر جهان اقداماتی برای ترویج کتاب خوانی صورت گرفته است. در این تحقیق ابتدا این اقدامات و سپس طرح هایی که در ایران اجرا شده معرفی می شود. همچنین، با توجه به اینکه در کشوری اسلامی با سابقه ای غنی از آموزه های دینی و اسلامی زندگی می کنیم، طرحی فراخور فرهنگ عظیم اسلامی برای ترویج خواندن ارائه می شود.
لازم به ذکر است که مقاله حاضر در اولین همایش ملی کتاب و نشر با موضوع سیاستگذاری فرهنگی در صنعت نشر کتاب که با حمایت مادی و معنوی انتشارات سوره مهر در آبان ماه سال 94 برگزار گردید، ارائه شده و برای اولین بار در شماره های نوزدهم و بیستم فصلنامه کتاب مهر منتشر می گردد.

نشر کتاب در ایران، به تعبیری، مهم ترین و اصلی ترین صنعت فرهنگی یا یکی از مهم ترین و اصلی ترین ارکان صنعت فرهنگی است. نشر کتاب الکترونیکی در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران مجال مناسبی برای توسعه، بهبود، و ارتقای ارتباط علمی پدید می آورد. فناوری نوین اطلاعات، به ویژه شبکه سازی و اینترنت، گستره عظیمی را فراهم کرده تا جهت گیری فرهنگی خود را از انباشتن دانش به سوی اشتراک و انتشار آن هدایت کنیم. کشورهای در حال توسعه باید، با اتخاذ استراتژی مناسب، جریان یک سویه اطلاعات در شبکه جهانی وب و جنبه های فرهنگ ستیز فناوری و تجارت را مهار کنند. پدیده نشر کتاب الکترونیکی به عنوان پدیده ای در «طول» نشر سنتی (چاپی) پذیرفته شده و نه به عنوان جایگزینی برای آن. در صورت استقبال از این پدیده، نویسندگان، مترجمان، و به طور کلی تولید کنندگان اولیه محتوا با سرعت بیشتری می توانند تالیفات خود را منتشر کنند و دیگر به انتظار طولانی مدت برای نشر کتاب نیازی نخواهند داشت.
از سوی دیگر، صنعت نشر جدید در قالب صنعت نشر مجازی قابلیت های بی شماری دارد. این صنعت چند خصلت دارد: اول، دیجیتالی بودن؛ دوم، غیرمرکزی بودن فضای مجازی؛ سوم، تعاملی بودن؛ چهارم، فراپیوند بودن؛ پنجم، حافظه مجازی. نتیجه اینکه باید از این محیط استفاده کرد. با توجه به مطالب گفته شده، مطالعات گوناگون در زمینه های مرتبط با مسئله نشر کتاب الکترونیکی به منظور کشف دلایل و عوامل روی آوری و روی نیاوردن ناشران به نشر کتاب الکترونیکی لازم به نظر می رسد. بنابراین، در این مطالعه به بررسی میزان سازگاری نشر الکترونیکی از دیدگاه ناشران، امکان به کارگیری آزمایشی نشر الکترونیکی توسط ناشران، و همچنین توسعه نشر الکترونیکی از دیدگاه ناشران پرداخته خواهد شد.
لازم به ذکر است که مقاله حاضر در اولین همایش ملی کتاب و نشر با موضوع سیاستگذاری فرهنگی در صنعت نشر کتاب که با حمایت مادی و معنوی انتشارات سوره مهر در آبان ماه سال 94 برگزار گردید، ارائه شده و برای اولین بار در شماره های نوزدهم و بیستم فصلنامه کتاب مهر منتشر می گردد.

با توجه به ظهور رسانه های سمعی و بصری، مطالعه و خواندن در فضای مجازی و دیجیتال به امری رایج مبدل شده است. به اعتقاد بالتر (1991) فناوری الکترونیکی نوع جدیدی از کتاب و روش جدیدی برای نوشتن و خواندن را به ما عرضه می کند. پژوهش حاضر به منظور بررسی مفهوم و ابعاد مختلف مطالعه در فضای مجازی و آثار فردی، تکنولوژیکی، اجتماعی، رفتاری آن و همین طور نقش سازمان های مرتبط در این امر، مانند دانشگاه ها، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، انجام شده است. این پژوهش مروری است و با استفاده از روش سندی با مرور پیشینه های مرتبط در این زمینه به ترسیم وضعیت فعلی مطالعه در فضای دیجیتال با در نظر گرفتن جوانب مختلف آن می پردازد. مرور یافته های پژوهش محققان پیشین نشان می دهد هرچند جایگاه مطالعه به صورت چاپی محفوظ خواهد ماند، گرایش به مطالعه در فضای دیجیتال نیز رو به رشد و توسعه است؛ به طوری که رسانه های دیجیتال با بهره مندی از امکانات چندرسانه ای خود موجب سرعت در درک مفهوم به فراخور سن و سطح معلومات افراد شده است، زیرا مطالعه در فضای مجازی امکان تبادل آرا و افکار با افراد هم گروه (کاربران بالقوه و بالفعل) را، که مخاطب یک محتوای اطلاعاتی خاص اند، نیز فراهم می کند. اطلاع از تغییر تدریجی فضای مطالعه از چاپی به الکترونیکی، مقایسه مطالعه در فضای چاپی و الکترونیک، بررسی میزان پذیرش اجتماعی مطالعه به صورت مجازی در سطح جهان و اختصاصا ایران سبب آگاهی و افزایش بهره مندی بهینه از مطالعه خواهد شد. به دنبال موفقیت در فرایند سواد دیجیتال و یافتن منبع اطلاعاتی منطبق یا مرتبط با نیاز اطلاعاتی در فضای مجازی، مطالعه در این قالب با در نظر گرفتن فرصت ها و محدودیت های آن رخ می نماید. فرایند مطالعه نه تنها به خواندن آن محتوای اطلاعاتی بازیابی شده محدود نمی شود، بلکه فرایند مطالعه با درک معنا و به کارگیری مهارت های ارتباطی در انتقال محتوا پی گیری می شود.
لازم به ذکر است که مقاله حاضر در اولین همایش ملی کتاب و نشر با موضوع سیاستگذاری فرهنگی در صنعت نشر کتاب که با حمایت مادی و معنوی انتشارات سوره مهر در آبان ماه سال 94 برگزار گردید، ارائه شده و برای اولین بار در شماره های نوزدهم و بیستم فصلنامه کتاب مهر منتشر می گردد.

کتاب خوانی و مطالعه، به منزله یک اصل، در تربیت روحی، روانی، دینی و فرهنگی مورد قبول بیشتر روان شناسان و جامعه شناسان است. با نیل کودکان و نوجوانان به مطالعه کتاب، می توان بدون هیچ دغدغه ای به بزرگ سالانی سالم و آینده ای درخشان برای جامعه اندیشید. این پژوهش در پی بررسی عوامل موثر بر ترویج مطالعه در نوجوانان از دید کتاب فروشی های جبهه فرهنگی انقلاب است تا با مشخص شدن این عوامل، متولیان بتوانند به برنامه ریزی ای مناسب در این زمینه بپردازند. مطالعه پیش رو از نوع کاربردی و به روش پیمایشی است. ابزار جمع آوری داده ها نیز پرسش نامه پژوهشگر ساخته است. نمونه گیری به صورت تصادفی ساده از 52 کتاب فروش جبهه فرهنگی انقلاب صورت گرفته است. برای تحلیل نتایج، پس از بررسی نرمال بودن داده ها با نرم افزار spss، در قالب 8 فرضیه کلی از آزمون پارامتریک T تک نمونه ای استفاده شده است. نتایج حاصل نشان دهنده این است که کلیه عوامل و متغیرهای بررسی شده از نظر پاسخ دهندگان بر ترویج کتاب خوانی در بین نوجوانان موثر است. همچنین، براساس اولویت بندی متغیر های پژوهش، از دید کتاب فروشان جبهه فرهنگی انقلاب، مدرسه و مربیان بیشترین تاثیر را در ترویج مطالعه بین نوجوانان دارند. در درجه بعد، خانواده ها و والدین موثرند و به ترتیب کتاب فروشی ها، مسئولان و فعالان فرهنگی، نشست ها و کلاس های آموزشی، رسانه ها و تبلیغات، کتابخانه ها و طرح های تشویقی و مسابقات در رتبه های بعدی قرار دارند.
لازم به ذکر است که مقاله حاضر در اولین همایش ملی کتاب و نشر با موضوع سیاستگذاری فرهنگی در صنعت نشر کتاب که با حمایت مادی و معنوی انتشارات سوره مهر در آبان ماه سال 94 برگزار گردید، ارائه شده و برای اولین بار در شماره های نوزدهم و بیستم فصلنامه کتاب مهر منتشر می گردد.

در حال حاضر، به رغم توسعه گسترده فناوری های جدید ارتباطی و شبکه ارتباطات مجازی در جهان، تالیف و انتشار کتاب و کتاب خوانی همچنان جایگاه و اهمیت و نقش خود را دارد. اما، با وجود این، فرهنگ کتاب و خلق کتاب، از پدیدآوردن تا خواندن، دچار مشکلاتی است که سرانه مطالعه مفید را در کشور دچار نقص کرده است. بنابراین، پژوهشگران در این تحقیق، با هدف شناخت تجربه های ناشران استان کرمانشاه در زمینه آسیب شناسی کتاب، از پدید آوردن تا خواندن، با تفکیک ناشران تک بنیاد و چندبنیاد، به مطالعه پرداخته اند.
مطالعه کیفی به روش مصاحبه عمیق است. مشارکت کنندگان 27 نفر از ناشران استان کرمانشاه در سال 1394 را شامل می شود. نمونه گیری به روش هدفمند انجام گرفت و تا اشباع اطلاعات ادامه یافت. تحلیل داده ها هم زمان با جمع آوری اطلاعات با رویکرد تحلیل موضوعی انجام گرفت.
تحلیل داده ها با توجه به سه سوال اساسی مطالعه در سه موضوع آسیب شناسی ناشر، آسیب شناسی نویسنده و آسیب شناسی خواننده به دسته بندی یافته ها در 20 موضوع انتزاعی از مفاهیم منجر شد. همچنین، سه موضوع و ده زیرموضوع نیز طبق هدف فرعی انتزاع شد.
در یک دهه گذشته، تحولات چشمگیری را در زمینه نشر کتاب شاهد بوده ایم. اما یافته ها نشان می دهد با وجود چنین پیشرفت هایی در زمینه ناشران و کتاب، همچنان معضل مربوط به خوانندگان وجود دارد. اهمیت نشر در جهت تاثیر عمیق بر فرهنگ، نیازمند توجه برنامه ریزان، سیاست گذاران و دست اندرکاران این عرصه است تا با حرکتی سنجیده در جهت اصلاح نواقص برآیند. هماهنگی نهادها و سازمان هایی همچون نهاد کتابخانه های عمومی، آموزش و پرورش، آموزش عالی، رسانه های جمعی و ارتباطی بزرگ با دولت، به همراه طراحی برنامه ای مدون با اهداف طولانی مدت برای افزایش فرهنگ کتاب و کتاب خوانی به منظور شناسایی و بسترسازی لازم است.
لازم به ذکر است که مقاله حاضر در اولین همایش ملی کتاب و نشر با موضوع سیاستگذاری فرهنگی در صنعت نشر کتاب که با حمایت مادی و معنوی انتشارات سوره مهر در آبان ماه سال 94 برگزار گردید، ارائه شده و برای اولین بار در شماره های نوزدهم و بیستم فصلنامه کتاب مهر منتشر می گردد.

هدف از پژوهش حاضر بررسی کتاب های داستانی (تالیف، ترجمه، و شعر) برگزیده شورای کتاب کودک از سال 1342 تا 1392 از نظر وجود یا فقدان این آثار در بازار نشر است. پژوهش حاضر از نوع وصفی است. برای انجام دادن این پژوهش، از طریق وب سایت خانه کتاب و کتابخانه ملی ایران و نیز با مراجعه حضوری و مشاهده تک تک کتاب های مورد بررسی (124 داستان تالیف شده، 140 داستان ترجمه شده، و 34 کتاب شعر) آثار مذکور از نظر اولین و آخرین سال انتشار و نیز نوبت چاپ بررسی شد. با فرض احتمال وجود کتاب های دهه 1380 و 1390 در بازار نشر و نیز از طریق تماس تصادفی با ناشران، 86 کتاب داستان تالیفی، 115 کتاب داستان ترجمه شده، و 19 اثر مربوط به دهه 1380 و 1390 در بازار نشر موجود است. در جمع بندی کلی، می توان گفت شرط معرفی شاهکارهای ادبی به نسل امروز حضور آن ها در بازار نشر است. بنابراین، ضرورت تجدید چاپ و انتشار مجدد آثار فاخر و ماندگار ادبیات کودک امری ضروی در ادبیات کودکان و نوجوانان است.
لازم به ذکر است که مقاله حاضر در اولین همایش ملی کتاب و نشر با موضوع سیاستگذاری فرهنگی در صنعت نشر کتاب که با حمایت مادی و معنوی انتشارات سوره مهر در آبان ماه سال 94 برگزار گردید، ارائه شده و برای اولین بار در شماره های نوزدهم و بیستم فصلنامه کتاب مهر منتشر می گردد.

یک ملاک مهم در ارزیابی موفقیت هر رسانه ای بررسی تعداد و میزان استفاده مخاطبان از آن رسانه و انگیزه یا تغییری است که در رفتار مخاطب به وجود می آورد و این زمانی حاصل می شود که یک رسانه ویژگی های متمایز و متفاوتی نسبت به سایر رسانه ها داشته باشد. کتابخانه های عمومی، به منزله رسانه ای اجتماعی، در مناطق مختلف شهری و روستایی کشور به ارائه خدمات می پردازد. برخی از این مراکز تعداد مخاطبان اندکی دارند و در برخی دیگر تعداد مخاطبان رو به کاهش است. کتابخانه های عمومی باید بتوانند شکل جدیدی از تعاملات بین جامعه استفاده کننده خود و واقعیت های اجتماعی ایجاد کنند و این جز با استفاده از بسترهای اطلاع رسانی نوین و تبلیغات در رسانه های مطرح، همچون تلویزیون، امکان پذیر نخواهد بود. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش پژوهش براساس نشانه شناسی است. در این پژوهش، با کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی شهر مصاحبه و از پرسش نامه محقق ساخته برای جمع آوری اطلاعات استفاده شد. جامعه آماری پژوهش را مهم ترین برنامه های تبلیغی تلویزیونی حوزه کتاب در سال 1393 و 1394 (خندوانه، کتاب و زندگی) شامل می شود. نتایج پژوهش نشان داد که از دیدگاه کتابداران، تلویزیون، به منزله قدرتمندترین و فراگیرترین رسانه ارتباط جمعی، بالاترین تاثیر را در جذب مخاطب دارد و می تواند وسیله ای مناسب در جذب حجم عظیمی از مخاطبان به کتاب خوانی باشد. همچنین، دختر شینا بالاترین درخواست را از سوی کاربران کتابخانه ها، پس از تماشای برنامه های تلویزیونی، داشته است. بررسی نشانه شناسی برنامه های تبلیغاتی تلویزیون نیز نشان داد که استفاده از سیاست های تشویقی، حضور چهره های سرشناس در معرفی کتاب و نهادهای فرهنگی، نمایش تصویری بخش هایی از متن کتاب، ایجاد تیزرهای تبلیغاتی و نمایش مکرر آن در برنامه های تلویزیونی و پرمخاطب، استفاده از ظرفیت برنامه های پرمخاطب تلویزیونی و تبلیغ کتاب خوانی در آن و استفاده از جاذبه هایی همچون حضور در برنامه های تلویزیونی می تواند در جذب مخاطب به کتاب و کتابخانه عمومی تاثیر چشمگیری داشته باشد.