دو ماهنامه مهندسی مدیریت
پیاپی 74 (بهمن و اسفند 1397)

امروزه در اکثر کشورهای جهان صنایع کوچک و متوسط (Small and Medium Entriprisess) از جنبه های مختلف اجتماعی، تولید صنعتی و ارائه خدمات در حال نقش آفرینی هستند. در بسیاری از کشورها این صنایع تامین کننده اصلی اشتغال جدید، مهد تحول و نوآوری و پیشرو در ابداع فناوری های جدید هستند. این صنایع با صاردات قابل توجه نقش موثر در رشد و توسعه اقتصادی کشورهای خود ایفا می کنند. اهمیت نقش بنگاه های کوچک و متوسط در اقتصاد کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه، بر کسی پوشیده نیست. این نقش نه فقط به جهت تعدد و تنوع فعالیت آنها، بلکه بدلیل مشارکت اینگونه بنگاه ها در کلیه وجوه اقتصادی کشورهاست. مشارکت در توسعه منطقه ای، اشتغالزایی، نوآوری، توسعه صادرات و ایفای نقش مکمل صنایع بزرگ از جمله وجوه بارز و شناخته شده بنگاه های کوچک و متوسط است. در اقتصاد کشور ما نیز جایگاه این بنگاه ها با اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهار قانون اساسی، تصویب قوانین و مقررات حمایتی، تقویت زیرساختها و ایجاد نهادهای حمایت گر مستحکم تر گردیده و فضا برای فعالیت تجاری کارآفرینان و صاحبان حرفه تولیدی و نهایتا توسعه صادرات غیرنفتی مساعدتر خواهدگردید (امامی، 1392).

نقش مهم آموزش در توسعه یافتگی جوامع؛ چهره آموزش را در قرن 21 به چالش کشیده و رویکردهای نوینی را ارائه نموده است. سیستم های آموزشی از جمله مدارس، در پی ظهور مفاهیمی چون چابکی سازمانی، سلامت سازمانی، نوآوری سازمانی، خلاقیت سازمانی… اقدام به تغییر و تحولاتی در فرایندهای خود نموده اند. این نوع تغییر و تحول به عبارتی بهتر در سیستم های آموزشی مقدمات و امکانات مورد نیاز نسل جدید را تامین می نماید. مروری بر این رویکردهای نوین نشان می دهد که ویژگی هایی مانند فضاهای لذت بخش، شاد و سرگرم کننده، استفاده از فضای بیرون از کلاس برای تدریس، کلاس های درسی با معماری متفاوت، امکانات رفاهی ورزشی، بازی های موزیکال، تشویق به ایده پردازی و تفکر درباره حل مسائل و مشکلات دنیای واقعی، تبدیل ایده ها به سازه، برگزاری جشن ها… مد نظر قرار می گیرند. بدین ترتیب از اهرم قوی به نام آموزش برای توسعه یافتگی و پاسخگویی برای پدیده عدم اطمینان و بلاهای عصر حاضر مانند انحطاط اخلاقی، فقر، جنگ، کم آبی، نابودی محیط زیست، تبعیض، خشونت… استفاده می گردد. این مقاله از نوع توصیفی بوده و برای جمع آوری اطلاعات وب سایت های مدارس استفاده شده است.

از سبک زندگی تعاریف گوناگونی در حیطه علوم مختلف ارائه شده است که در اینجا به چند نمونه اشاره می کنیم. سبک زندگی به معنای شیوه ای است که فرد برای برخورد با تکالیف و حوادث زندگی بر می گزیند. هر فرد بنا بر مکانیزهای دفاعی ناخود آگاه با استراتژی های انطباقی خودآگاه و تاثیر عوامل محیطی در برخورد با تکالیف و حوادث زندگی شیوه خاصی دارد (به نقل از بهدانی و همکاران، 1379) اولین بار آدلر، به اهمیت سبک زندگی اشاره کرد و تغییر در سبک زندگی آدلری ، بخش مهمی از درمان آدلری را تشکیل داد. البته آدلر در تعریف سبک زندگی بیشتر بر مکانیزهای دفاعی ناخودآگاه تاکید داشت اما به تدریج سبک زندگی مفهوم وسیع تری پیدا کرد. به گونه ای که در روان شناسی انسان گرا نیز مورد توجه آبرهام مزلو و گوردن آلپورت قرار گرفت و بخش وسیعی از درمان شناختی را تشکیل داد (بهدانی و همکاران1379)

رنگ در صنعت تعریف متفاوتی با رنگ در طبیعت دارد. رنگ به معنای پوششی برای سطوح و محافظت یا ترئین است. چوهر ماده ای است که به درون ماده نفوذ کرده و درون و بیرون آن را رنگین می کند. در قدیم رنگ و جوهر به مقدار کم از مواد طبیعی مثل خاک سرخ، میوه ها و گل ها ساخته می شد. ولی امروزه بیش تر رنگ ها در کارخانه ها به صورت انبوه تولید می شود. در سال 1856 ویلیام پرکین شیمی دان انگلیسی به طور تصادفی نخستین رنگ شیمیایی مصنوعی را به رنگ بنفش از باقی مانده ی قیر زغال سنگ ساخت. (حجتی 1383) رنگ پدیده ای ذهنی است یعنی ادراک ما از امواج با طول موجهای مختلف است به عبارت دیگر تاثر ما از طول موجهای مختلف است که رنگ را می سازد. (R. Milne and I. Labrecque 2010) از نظر یک فیزیکدان رنگ نوری است دارای طول موج معین و قابل ضبط است. یک فیزیولوژیست رنگ را تنها تاثیرنور بر بعضی سلولها و تحریک اعضا می داند و برای بعضی فیلسوفان رنگ چیزی بیش از یک تصویر ذهنی نیست در حالی که یک هنرمند نقاش زندگی را در رنگها می بیند و با رنگ احساس می کند اما روانشناسی که به رابطه ذهن و رنگ توجه خاص داشته باشد آنرا ذاتی و غیر قابل تفکیک از روان می داند و معتقد است که می توان افکار و درون آدمی را به وسیله رنگها سنجید و ارزیابی کرد. هر رنگ آمیخته ای از دو خاصیت بارز یعنی شدت و درخشش نور با تاریکی و روشنی است و حتی می توان فواصل بین رنگها را همانند صدا اندازه گیری کرد و فیزیکدانها به واسطه طول موج خاص رنگها قادر به ضبط آنها هستند. (Chen و Chen 2008)

یادگیری سازمانی و سازمان یادگیرنده دو مفهوم متفاوتند به این معنی که اولی به فعالیت ها (فرآیندهای) خاصی در داخل سازمان اشاره می کند در حالی که دومی نوع خاصی از سازمان است. در بحث از سازمان یادگیرنده تمرکز برچیستی است. سیستم ها، اصول و ویژگی های سازمان هایی را که به عنوان یک هویت جمعی شروع به یادگیری کرده و اقدام به تولید می کنند مورد بررسی قرار می دهد. از طرف دیگر یادگیری سازمانی به چگونگی وقوع یادگیری سازمانی به معنی مهارت ها و فرایندهای ساخت و بهره گیری از دانش، اشاره دارد. در این معنی یادگیری سازمانی تنها یک بعد یا عنصر از سازمان یادگیرنده است. در تعریف سیستماتیک، یک سازمان یادگیرنده سازمانی است که با قدرت و به صورت جمعی یاد می گیرد و دائما خودش را به نحوی تغییر می دهد که بتواند با هدف موفقیت مجموعه سازمانی به نحو بهتری اطلاعات را جمع آوری، مدیریت و استفاده کند (Marzuardt, 1995). در واقع سازمان یادگیرنده سازمانی است که با ایجاد ساختارها و استراتژی ها به ارتقای یادگیری سازمانی کمک می کند. سنگه، سازمان یادگیرنده را سازمانی میداندکه درآن افراد به طور مستمر قابلیت ها ی خود را افزایش می دهند تا نتایجی را که واقعا می خواهند، ایجاد نمایند؛ جایی که الگوهای جدید و گسترده تفکر، پرورش می یابد و افراد به صورت مداوم یاد می گیرندکه به یکدیگر یاد بدهند (آبکنار،1386، ص 19).

یکی از منابعی انسانی که به تحقق اهداف و عملکرد سیستم های آموزشی کمک می کند بی تردید رهبری مدیرانآموزشی خواهند بود. در موفقیت سازمان های آموزشی رفتارهای رهبری مدیر بسیار حیاتی است و اگر بخواهیم مدارس و آموزشگاه ها اثربخش عمل نمایند، و به اهدافشان برسند و جوی سالم در سیستم برقرار نمایند لازم است که اهمیت برابر به رفتارهای رهبری و رفتارهای اداری مدیران داده شود. رهبری و مدیریت آموزشی متفاوت اند؛ اما هر دو مهم هستند. یک رهبر پیروانش را متوجه ماموریت اصلی سازمان می کند و در آنها میل، علاقه، شور و شوق، انرژی معنوی، عاطفی و فیزیکی ایجاد می کند، تا در یک تلاش هماهنگ برای رسیدن به رسالت و اهداف سازمان تلاش کنند. مروری بر پژوهش های صورت گرفته نشان داد که سبک های متنوع رهبری اعم از رهبری اصیل، رهبری خدمتگزار، رهبری تحولی، رهبری معنوی، رهبری اخلاقی… با پیامدهای مثبت رفتاری کارکنان و اثربخشی سازمانی همراه هستند که بسیار قابل تامل اند و در فضای نامطمئن و رقابتی امروز تضمین بقای سازمان می شوند. این مقاله از نوع توصیفی بوده و در آن برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است.

امروزه هدایت سازمان ها در میان محیط رقابتی سخت کنونی حداقل به پیچیدگی پرواز با یک جت است و مدیران همانند خلبانها نیازمند ابزارهایی هستند که جنبه های مختلفی از محیط و عملکردشان را برای پایش سفری در جهت بدست آوردن نتایج آینده آغاز نموده اند، نشان دهند. پیچیدگی مدیریت سازمانها امروزه نیازمند آنست که مدیران توانایی آن را داشته باشند که عملکرد را در چندین حوزه مختلف در کنار یکدیگر ببینند. در عصر اطلاعات بایستی ابعاد مختلفی از اندازه گیری عملکرد که در یک سازمان وجود دارد از جمله مالی و غیر مالی، کیفی و کمی و… مورد توجه قرار گیرند. بر این اساس همزمان با توسعه مفاهیم نوین در مدیریت سازمانها نظیر رویکردهای استراتژی محور، توسعه منابع انسانی، مدیریت دانش و…، ارزیابی کارایی و اثربخشی این مفاهیم در سازمان، خود به عنوان یکی از دغدغه های سازمان های خواهان تعالی درآمده است. لذا سازمان های موفق و پیشرو همواره درصدد ارزیابی دقیق عملکرد خود در سطوح فردی و کلان سازمانی هستند. به موازات گسترش موضوع، ابزارها و مدلهای سنتی نیز جای خود را به متدولوژی های نو و کارآمد داده است، تا جایی که سازمان های موفق برای عقب نماندن از این قافله دست به اقدامات متنوعی از جمله استفاده از مشاورین حرفه ای، برون سپاری برخی از کارها و تقبل هزینه های گزاف آموزش زدند. (سمینار تخصصی ارزیابی عملکرد 1390) همه سازمان های دولتی و خصوصی ، برای توسعه، رشد و پایداری در عرصه رقابتی امروز به نوعی سیستم ارزیابی عملکرد نیاز دارند، که در قالب آن بتوانند کارایی و اثربخشی برنامه های سازمان، فرایند و منابع انسانی خود را مورد سنجش قرار دهند. سازمان های کارا به جمع آوری و تحلیل داده ها بسنده نمی کنند، بلکه از این داده ها برای بهبود سازمان و تحقق رسالتها و استراتژی ها استفاده می کنند. به عبارتی دیگر، به جای ارزیابی عملکرد به مدیریت عملکرد می پردازند. (امیری فرزاد 2006)

بدون تردید توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ارتقاء استانداردهای زندگی و ایجاد رفاه بیشتر برای مردم از اهداف والای هر نظام اقتصادی می باشد، اما دستیابی به این اهداف والا و ارزشمند به سهولت میسر نمی گردد و لازمه آن برنامه ریزی دقیق و همه سونگر برای بهره گیری بهینه از تمام امکانات و استعدادهای موجود به منظور افزایش تولید ناخالص داخلی و یا به عبارتی ثروت ملی و توزیع مجدد درآمد و ثروت در جامعه است. امروزه در رویکردهای توسعه ای، تنها ایجاد ظرفیتهای جدید کارساز نبوده، بلکه افزایش کارائی و ارتقای ظرفیتهای موجود و به بیانی دیگر رویکرد ترکیبی و یا به تعبیری دیگر ارتقای همزمان نهاده ها و بهره وری آنها به عنوان مدل اصلی برنامه توسعه مورد استفاده قرار گرفته و نقش موثری در تسریع روند رشد و توسعه اقتصادی داشته و از این رو مهمترین راهبردی است که در دهه های اخیر به عنوان کلید حل مساله رشد و پیشرفت اقتصادی مطرح شده است. از طرفی روند دراز مدت تبدیل شرکتها به سازمان های غول آسا ، از جمله شرکتهایی با فعالیتهای فنی و تخصصی و ده ها هزار پرسنل ، سبب شده است تا مدیران این گونه شرکتها نتوانند مستقیما بر عملیات آن نظارت شخصی و دست اول داشته باشند. مدیران اجرایی شرکتها که دیگر نمی توانند برای ارزیابی نتایج عملیات و وضعیت مالی شرکت بر مشاهدات شخصی خویش اتکاء کنند ناگزیر بر بروز رفتارهای نوآورانه متکی می شوند. .

توانمند سازی وابسته به توانایی مدیران جهت کاهش کنترل ذاتی و تسهیم قدرت در سطوح بالاتر بهره وری و انگیزه در توانمند سازی است. توسعه پایدار، اجزاء، عناصر و بخشها و سازمانها را با یکدیگر تلفیق می کند و با استفاده از منابع، سرمایه گذاری، فناوری و بهبود سازمانها به طریقی که تضمین کننده توسعه امروز بدون لطمه زدن به نسل های آینده باشد، اشاره می کند. حرکت به سمت توسعه پایدار می بایست از رهبران و مدیران ارشد جامعه آغاز شود. این حرکت از بالا به پایین زمانی ثمربخش خواهد بود که زمینه حرکت از پایین به بالا افراد جامعه مهیا شود، فراهم کردن چنین زمینه ای فقط در سایه توانمندسازی افراد جامعه امکانپذیر می باشد (لامعی، 1382).

با پیشرفت تکنولوژی و پیچیده شدن فعالیت های سازمانی، به جرات می توان ادعا کرد که دوران کار فردی به سر آمده و امروزه مدیریت قبل از آنکه مدیریت بر افراد باشد، مدیریت بر گروه های کاری است. قدرت ایجاد گروه های کارآمد و هماهنگ ساختن آنان با ایفای موثر نقش هماهنگ کنندگی، رهبریت گروه و عضو گروه ضروری است. از اینرو سازمانها همان گونه که به بازسازی خود می پردازند تا بتوانند موثرتر و با راندمان بهتر به رقابت بپردازند‏‎‎‏، به سوی گروهی کارکردن نیز روی آورده اند تا از ذوق و قریحه کارکنان به نحوی بهتر بهره ببرند. مدیران دریافته اند که گروه ها نسبت به ساختارهای سنتی کاری دارای قدرت انعطاف بیشتر بوده و در برابر محیط در حال تغییر بهتر پاسخگو هستند. لذا گروه ها می توانند به عنوان منبعی برای رضایت شغلی به کار گرفته شوند. همچنین آنها برای مدیران ابزار موثری هستند تا بتوانند مشارکت کارکنان را بهبود بخشیده، اخلاق آنها را متعالی و تنوع نیروی کار را گسترش دهند (فقهی فرهمند، 1381). افراد نیاز به هوش تجاری دارند. توانایی فرد برای تطبیق با ارزشها، مهارتها و شخصیتهای اجتماعی متفاوت از آنچه به آنها عادت کرده است و کار کردن در یک محیط متفاوت، معرف هوش تجاری است.

اگرچه همه ی تعاریف کارآفرینی دارای ایده های مشابهی همچون تازه بودن، سازماندهی، خلق کردن، ثروت و ریسک پذیری است ولی هرتعریف می تواند دارای محدودیت با نقص باشد. کارآفرینی به معنای جستجوی دائمی برای تغییر واکنشی در برابر آن و بهره برداری از آن به عنوان یک فرصت بیان می کند. پیتر دراکر (1985،. او معتقد است کارآفرین فردی است که فعالیت اقتصادی کوچک و جدید را با سرمایه ی خود شروع می کند. رابینز کارآفرینی را قبول مخاطره، تعقیب فرصت ها و ارضاء نیازها و خواسته ها از طریق نوآوری و تاسیس یک کسب و کار و کارافرینان کسانی هستند که چنین نقشی را ایفا می کنند. هاربینسون و مایرز (1959): کارآفرینی را به عنوان اساس مدیریت تشخیص داده اند. آنها معتقدند که و ظیفه ی کارآفرین این است که شرایطی فراهم آورد که تحت آن دیگر عناصر بتوانند ضمن انجام وظایف اصلی به اهداف شخصی خود نیز دست یابند.

دریای خزر بزرگترین بدنه آبی محصور در خشکی است که با وسعت سطحی بیش از 370 میلیون متر مربع حدود 44% از آب های محصور در خشکی را در بر میگیرد. باور بر این است که دریای خزر در بر دارنده ذخایر نفتی حدود 50 بیلیون بشکه می باشد که وجود این ذخایر عظیم نفتی و تعدد راه های عبور بین قاره ای و نزدیکی نسبی آن با خلیج فارس بر اهمیت جغرافیای سیاسی و نقش استراتژیک آن افزوده است. حدود 300 گونه از جانوران آبزی در این دریا زندگی می کنند که از جمله آنها می توان شش گونه از بهترین گونه های ماهیان خاویاری که ارزش اقتصادی بالایی دارند را نام برد. تنوع زیست بوم غنی منطقه شامل تالاب ها، جنگلها، رودخانه ها، دشت های گسترده و چراگاه ها، خطوط زیبای ساحلی و دهانه رودخانه ها، موقعیت های مناسبی را برای اکوتوریسم فراهم کرده است که می توانند جاذبه هایی بالقوه برای گردشگران باشند. فعالیت های انسانی تاثیر شدیدی بر آب و هوای محلی دارند. شبکه های گسترده آبیاری و سدها سبب فرسایش خاک و کاهش منابع آبهای زیرزمینی می شوند که این مسئله هم می تواند باعث تغییر کل رژیم آبی منطقه شود و هم دمای محلی و متعاقب آن بر توان بالقوه تبخیر موثر باشد. فعالیت های اکتشاف نفت و گاز در دریای خزر، نه تنها باعث آلودگی آب و هوا می شود بلکه به انتشار گازهای گلخانه ای از جمله دی اکسید کربن (CO2) و متان (CH4) که موثر در افزایش دمای کره زمین هستند را نیز سبب می شود. کارشناسان تخمین می زنند تولید سوخت های فسیلی در دریا و ساحل خزر سالانه معادل 15 تا 20 میلیون تن دی اکسید کربن منتشر می کنند، به این ترتیب افزایش مورد انتظار در تولید سوخت، افزایش انتشار گازهای گلخانه ای را به دنبال خواهد داشت و به دنبال آن تغییرات اقلیمی و پیامدهای ناخوشایندی به همراه خواهد آورد که این تغییرات می توانند تاثیرات مخربی همچون کاهش دسترسی به آب شیرین ، کاهش حاصلخیزی زمینهای کشاورزی بر اثر طوفانهای شن و به طور کل تاثیرات منفی بسیاری بر فعالیت های اقتصادی کشورهای حاشیه دریای خزر بگذارند.  

با تحقیق در مورد اسرار طبیعت، موضوعات پیچیده و حیرت آور بسیاری بر ما روشن شد و جریان سیلاب وار توسعه به شکل مهارگسیخته ای شدت یافت. در ابتدای قرن بیستم بسیاری گمان می کردند که علم به پایان خود رسیده است، اما گذشت زمان نشان داده است که دستاوردهایی که از نتایج پژوهش دانشمندان برجسته حاصل شده است، جنبه هایی از طبیعت بر بشر آشکار شد که اتفاقا از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار بود. هر چند فهرست این اکتشاف ها بسیار بلندبالاست اما در این بین پنج مورد از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار بودند، یا تاثیر شگرف تری بر زندگی روزمره انسان داشته و یا بینش عمیق تری از پدیده های کی هان در اختیار ما قرار دادند. اما پنج مورد منتخب عبارت بوده از: پرواز، مسافرت فضایی، نسبیت، تئوری کوانتوم و دارو. اگر بخواهیم از زمانی نام ببریم که بشر به طور کامل بر طبیعت مسلط شده است، شاید هیچ زمانی بهتر از آستانه قرن بیستم به نظر نرسد. در آن هنگام فیزیکدانان توانستند با استفاده از مقدار کمی سیم و آهن ربا قدرت عظیم برق را رام کرده و به خدمت انسان درآورند. الکتریسیته خانه ها را روشن کرد، غذاها را پخت و چرخ های صنعت را به گردش درآورد. الکتریسیته صداها را از شهری به شهر دیگر و پیام های تلگرافی را به آن سوی دریاها انتقال داد. در همین هنگام شیمیدان ها مواد بیهوشی و ضدعفونی کننده را ساختند. با تولید این مواد، عمل های جراحی بدون درد و بی خطر شد. زیست شناسان اسرار واکسن ها را کشف کرده و توانستند بر بلای آبله و هاری غلبه کنند. مهندسان توانستند با ساخت خط آهن های بین قاره ای از زمان طولانی، ملال آور و پرخطر سفرهایی که چندین ماه طول می کشید بکاهند. معماران توانستند با ساخت آسمانخراش ها، فضا را توسعه دهند. بشر توانست با استفاده از بالن به پرواز در آید و اگر کمی بیشتر ماجراجو بود، با گلایدر پرواز کند. تعداد اختراعات آنچنان زیاد شد، اکتشافات آنچنان زیادی صورت گرفت که واقعا به نظر می رسید که دیگر کار جدیدی باقی نمانده است که کسی انجام دهد. چارلزدوئل مسئول اداره ثبت اختراعات آمریکا ادعا کرد: «تمام چیزهایی را که بتوان اختراع کرد، تاکنون اختراع شده است».