نشریه سراج منیر
سال چهارم شماره 16 (زمستان 1393)

نوشتار پیش رو به این پرسش پاسخ می دهد که چه نیازی به توسل است و توسل چه آثار و فوایدی دارد؛ در حالی که خدا از رگ گردن به ما نزدیک تر است: «نحن اقرب إلیه من حبل الورید»؛  خدایی که می تواند در یک لحظه تمام نیاز های انسان را برآورده سازد. در این بررسی روشن می شود که اگر توسل با شرایطی باشد که در قرآن و سنت آمده، موجب تقرب به خدا، جلب آثار معنوی و آمرزش گناه می شود، که منکران توسل از آن محروم اند. طرح این گونه پرسش ها به دلیل غفلت از اهمیت و فواید توسل است. از این رو در این نوشتار برخی آثار و فواید توسل را بیان می کنیم.

روایات فراوانی در کتب اهل سنت وجود دارد که تا زمان ظهور وهابیت مورد اتفاق بود و هیچ اشکالی به آنها وارد نمی شد. با ظهور تفکر وهابیت و مخالفت بسیاری از روایات با اعتقادات آنها، در سند و دلالت این دسته از روایات خدشه، و آنها را رد کردند. یکی از این روایات، که با اعتقادات این تفکر در تضاد است، روایت التجاء ابو ایوب انصاری، صحابی بزرگ پیامبر، به قبر ایشان است. این روایت از چند حیث با اعتقادات وهابیت ناسازگار است و لذا آنها بر آن اشکال کرده اند. در این نوشتار به بررسی شبهات سندی و دلالی وهابیان بر این روایت می پردازیم.

مهم ترین آموزه دینی پیامبران الهی، دعوت به یکتاپرستی است. پرستش یکی از نیازهای ثابت و همگانی انسان است، که زمان هیچ گاه نمی تواند در آن تاثیر داشته باشد. در مقاله حاضر، کوشیده ایم مفهوم عبادت را با توجه به دیدگاه ابن تیمیه بررسی و نقد کنیم. همچنین، در این مقاله سعی شده است با بررسی واژه «عبادت» در لغت و بیان دیدگاه مفسران، دیدگاه ابن تیمیه نقد شود. در بخش دیگری از مقاله به مصادیقی پرداخته شده که ابن تیمیه آنها را شرک در عبادت می دانست. متاسفانه خطا در فهم معنای عبادت، انگیزه ستیزه جویی و مشرک دانستن موحدان پاک سرشت شده است. لذا بیان دقیق مفهوم عبادت، دست بهانه جویان را کوتاه می کند و مسلمانان را در عبادت راستین الهی استوار می گرداند.

ناصبی یعنی کسی که با امام علی% و فرزندانش عداوت دارد و به عنوان یک جریان در دعواهای صدر اسلام بین طرفداران امام علی% و مخالفان وی به وجود آمد. نمود این جریان را در جنگ های جمل و صفین به خوبی می توان مشاهده کرد، اما تثبیت و رسمیت آن را باید مربوط به دوران حکومت امویان با خلافت معاویه بن ابوسفیان دانست، آنجایی که وی سب و لعن امیرمومنان% را که عملی زشت و شرم آور بود، به وسیله دستوری دولتی، علنی و بر منابر باب کرد؛ و این آغاز راهی شد برای عزل و دور نگه داشتن اهل بیت(از مرجعیت علمی و دینی جامعه و تشکیل گروه های افراطی و تکفیری در بین مسلمانان. در مقاله حاضر به بررسی ریشه های تاریخی ناصبی گری و برخی پیامدهای آن پرداخته می شود.

مسیله مهدویت از موضوعاتی است که جریان های گوناگون معاصر از آن سوء استفاده کرده اند. گروه تکفیری داعش نیز برای مشروعیت دادن به جنایات خود و جذب اقشار مختلف مردم به گروه خود، از روایات و مباحث مهدویت بهره برده است. آنها از راه تلفیق روایات مهدویت با مسیله خلافت اسلامی، حکومت خود را به عنوان خلافت اسلامی موعود در آخرالزمان و زمینه ساز ظهور منجی معرفی می کنند. این سوء استفاده در گفتار و رفتار و حرکات اجتماعی- سیاسی آنها آشکار است.

مسلمانان از دیرباز قبور افرادی را که به نظر آنها صالح و شایسته بودند، زیارت می کردند و این رویکرد به صورت رویه، سیره و عادت مسلمانان شده است. بدیهی است که لازمه زیارت قبور، طی مسافت بین محل اسکان زایر تا قبر مورد نظر است. از اینجا مسیله «شد رحال» و سفر به منظور زیارت قبور مطرح می شود. قریب به اتفاق علمای اهل سنت با گرایش های گونا گونی که دارند، زیارت قبور و شد رحال برای این منظور را مجاز می دانند. البته بر زیارت قبر شریف پیامبر$ تاکید بیشتری دارند. حتی برخی زیارت این مرقد شریف را واجب می دانند. در این مقاله روایاتی درباره فضیلت زیارت اهل قبور، به ویژه قبر مطهر حضرت رسول$، آورده ایم و نمونه های قابل توجهی از زیارت هایی را که افراد سرشناس اهل سنت اعم از سیاسی یا مذهبی از قبور صالحان، به ویژه رسول گرامی اسلام، انجام داده اند و در کتاب های تاریخ غیر آن ثبت شده، طرح کرده ایم. به برخی توسلات اهل سنت اشاره کرده ایم و بعضی از شبهاتی را که در این زمینه بازگو کرده اند، پاسخ گفته ایم. با وجود روایات فراوانی که در زمینه زیارت قبور وجود دارد و علی رغم سیره مسلمانان و اجماعاتی که در خصوص مشروعیت یا فضیلت زیارت قبر مقدس نبوی$ ادعا شده، تعداد بسیار محدودی مانند ابن تیمیه به مخالفت پرداخته اند و زیارت و توسل به صالحان را نادرست و شرک دانسته اند. ولی علمای اهل سنت پاسخ های دندان شکنی به این افراد داده اند که در این مقاله شماری از آنها ذکر می شود.

ابن تیمیه از معدود افراد بحث برانگیز و محل مناقشه در قرن های پس از خویش بوده است. گروهی روش و آرای وی را پذیرفتند و به دفاع تمام قد از او پرداختند، اما گروهی دیگر به رد و انکار آرای او روی آوردند. نویسنده اثر حاضر در صدد است نظریات ابن تیمیه درباره صفات خداوند، تجسیم و عصمت انبیا را تبیین کند و سپس به نقد آن بپردازد تا بدین ترتیب دیدگاه وی را به دقت بکاود.
یکی از اصول مهم ابن تیمیه تبعیت از سلف است. مقصود از سلف سه نسل صحابه، تابعین و اتباع تابعین است. او معتقد است فهم سلف بر فهم خلف برتری دارد و باید از فهم آنان پیروی کرد. مخالفان ابن تیمیه، ضمن احترام به سلف، گفته اند بسیاری از عقایدی که از ناحیه ابن تیمیه به سلف نسبت داده می شود، افترا به سلف است. کتاب ابن تیمیه لیس سلفیا نیز بر همین دیدگاه نوشته شده است. این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و سه باب است. در باب اول کتاب، نمونه هایی از نظر علمای اهل سنت در خصوص آیات و احادیث متشابهی که در آن صفات خداوند ذکر شده، آورده شده است و پس از آن دیدگاه ابن تیمیه در این زمینه ذکر شده است که کاملا در تعارض با نظر سایر علما قرار دارد. نویسنده در باب دوم با عنوان «ابن تیمیه مجسم است» تبیین می کند که چگونه ابن تیمیه مکان و جهت را به خداوند نسبت می دهد. باب سوم نیز درباره نظر ابن تیمیه در خصوص عصمت انبیا بحث می کند.