فهرست مطالب

جغرافیا و برنامه ریزی - پیاپی 28 (تابستان 1388)

نشریه جغرافیا و برنامه ریزی
پیاپی 28 (تابستان 1388)

  • تاریخ انتشار: 1388/04/04
  • تعداد عناوین: 8
|
  • عبدالسلام ابراهیم پور، مهدی معرفت، هادی نیری صفحه 1
    مقدار تابش خورشیدی که به سطح زمین می رسد، با زمان در حال تغییر بوده و به آب و هوای منطقه وابسته است. برای پیش بینی میزان تابش خورشیدی رسیده به یک سطح افقی در سطح زمین احتیاج به محاسبه ی ضریب صافی هوا است که در این تحقیق با استفاده از داده های تابش خورشیدی که به صورت میانگین روزانه توسط سازمان هواشناسی کشور اندازه گیری شده اند، میزان میانگین روزانه ی ضریب صافی هوا محاسبه و نتایج با دو روش پیش بینی موجود (کولارس، دوفی) مقایسه شد. نتایج نشان می دهند که اگر از مدل کولارس برای پیش بینی میزان تابش خورشیدی رسیده به یک سطح افقی استفاده شود، میزان ضریب صافی هوا نیز با دقت بیشتری محاسبه می شود.
    کلیدواژگان: تابش خورشیدی، ضریب صافی هوا، سطح افقی
  • مریم بیاتی خطیبی صفحه 17
    ریزش های سنگی، یکی از انواع حرکات توده ای و از مشخص ترین نوع مخاطرات زمین ریخت شناسی محسوب می شوند که در کوهستان های نیمه خشک با دامنه های سنگی به وفور رخ می دهند. این پدیده ها - که در این محدوده ها از پیامدهای طبیعی به شمارمی آیند - با دخالت های انسانی تشدید می گردند و بیشتر تاسیسات انسانی، به ویژه جاده های کوهستانی را مورد تهدید خود قرار می دهند و به این ترتیب هزینه های سنگینی را به دولت و ساکنین محلی تحمیل می-کنند. در حوضه ی قرنقوچای (با مختصات جغرافیایی از p 27/°46 تاp42/°47 طول شرقی وازp58/°36 تا p44/°37 عرض شمالی)، به عنوان بزرگ ترین و پرآب ترین حوضه ی توده ی کوهستانی سهند (واقع در دامنه های شرقی)، که روستاهای زیادی را در خود جای داده است و تقریبا همه ی روستاها، در دامنه ها پر شیب سنگی مستقر شده اند، وقوع این پدیده ها و خسارات ناشی از آنها، بیشتر از سایرحوضه های سهند است. در این حوضه، و مناطق مشابه، انجام هر گونه مدیریت محیطی در دامنه های پر شیب و اعمال اقدامات عمرانی، مستلزم شناخت مکانیسم وقوع این پدیده ها و نیازمند تفکیک مناطق بالقوه مستعد به وقوع چنین پدیده هایی است. در این مطالعه، به منظور پهنه بندی محدوده های مستعد به وقوع ریزش های سنگی، ابتدا عوامل احتمالی مختلف دخیل در وقوع این پدیده ها شناسایی و با هدف تعیین سهم عوامل، ابتدا 9 لایه از نقشه های مربوط به پراکندگی عوامل مختلف تهیه و سپس این نقشه ها رقومی شده و پس از تجزیه و تحلیل با روش دو متغیره، و وزن دهی به عوامل مختلف در روی واحدهای ویژه، نقشه ی پهنه بندی ریزش های سنگی با استفاده از نرم افزار ARC/View برای حوضه ی قرنقوچای ترسیم شده است. این نقشه ی ترسیمی نشان می دهد که، دامنه های متشکل از مواد آذرین (داسیت و آندزیت)، به ویژه گدازه های میوسن و کنگلومراها، بیشترین قطعات سنگی را در اختیار پای دامنه ها قرار می دهند و در طول سال اغلب سطح جاده هایی که از این دامنه ها عبور داده می شوند ازاین تکه سنگ ها پرشده و در عبور و مرور، اختلالاتی را ایجاد می کنند. همچنین وقوع چنین پدیده هایی به ساکنین واقع در پای چنین دامنه هایی، خسارات زیادی وارد می سازند.
    کلیدواژگان: ریزش های سنگی، پهنه بندی خطر ریزش های سنگی، روش دومتغیره، سیستم اطلاعات جغرافیایی، کوهستان سهند، حوضه قرنقوچای
  • محمدرضا پورمحمدی، علی مصیب زاده صفحه 53
    اولین و مهم ترین گام در هر نوع برنامه ریزی محیطی تعیین محدوده ی برنامه ریزی و تشخیص واحدهای تشکیل دهنده ی آن است. در واقع اساس توزیع و تخصیص کاربری ها و تعیین استانداردها و سرانه های شهری بر پایه ی تقسیمات فضایی کالبدی شهر استوار است. به همین دلیل می توان گفت بسیاری از مسایل و مشکلات شهرهای کشور با مشکلات تقسیمات شهری آن ارتباط دارد آن چنانکه مدیریت شهری امروزه از آن رنج می برد چرا که هر یک از سازمان های خدمات رسان شهری بدون توجه به محدوده ی فعالیت سایر نهادها شهر را به حوزه های متفاوت و نامتجانس از هم تقسیم و سبب اتلاف وقت و تحمیل هزینه ی زیاد بر شهروندان گشته است. بنابراین برای تامین محیط زیست مطلوب شهری نیاز به تقسیمات کالبدی فضایی مناسبی است که محله در آن رکن اصلی و اساسی و محله بندی بر اساس معیارهای شهرسازی، مهم ترین اقدام آن به شمار آید تا از این طریق معیارهای قابل انطباق محله بندی شهرمعین و بستر لازم برای توسعه ی مدیریت شهری فراهم شود. در این مقاله سعی شده تا ضمن آشنایی با محله و محله بندی، اهداف و عوامل تاثیرگذار بر آن، معیارهای محله بندی در تقسیمات شهری ایران به به ویژه طرح تفصیلی سال 1384 کلان شهر تبریز ارزیابی و پیشنهاداتی را در جهت معیارهای محله-بندی شهر ارایه شود. روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش اسنادی و به صورت توصیفی و تحلیلی است.
    کلیدواژگان: محله، محله بندی، معیارهای محله، طرح جامع
  • کریم حسین زاده دلیر، حسن هوشیار صفحه 91
    مقاله ی حاضر به بررسی جایگاه شهر مهاباد در شبکه ی شهری استان آذربایجان غربی و سلسله مراتب شهری در این استان در سال 1385 می پردازد. در استان مذکور شهر ارومیه به لحاظ زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سبب جذب مهاجرین شده و سلسله مراتب شهری را از قانون مرتبه اندازه تا حدودی دور کرده است؛ به نحوی که در سال 1385 جمعیت اولین شهر (ارومیه) 47/3 برابر دومین شهر (بوکان) و 38/4 برابر مهاباد می باشد. همچنین این مقاله به بررسی، تغییرات حوزه ی نفوذ شهر مهاباد، بررسی وضعیت اقتصادی شهر مهاباد و منطقه، تنگناها ومشکلات شبکه ی شهری استان مذکور می پردازد. این بررسی نشان داد که حوزه ی نفوذ مهاباد از سال 1335 به بعد در حال نوسان است و اکنون جایگاه این شهر در شبکه ی شهری استان چهارم می باشد و روند ثابتی پیدا کرده است و نقش غالب اقتصادی شهر و منطقه ی خدماتی می باشد. در مجموع، سلسله مراتب شهری در شبکه شهری استان آذربایجان غربی نیمه متعادل است که با ارایه ی مکانیسم ایجاد فرصت برابر برای همه ی شهرهای استان و ارایه ی خدمات برتر می توان سلسله مراتب فضایی بهینه را در سطح استان پدید آورد.
    کلیدواژگان: شبکه ی شهری، جمعیت شهری، مهاباد، استان آذربایجان غربی، حوزه ی نفوذ
  • علی محمد خورشیددوست، محمد آزادی صفحه 119
    برای تیپ بندی همدید (سینوپتیک) هوای شهرستان تبریز از مجموعه داده های روزانه ی 8 متغیر اقلیمی، شامل دمای خشک و دمای تر ساعات (03-09-15)، حداکثر دمای روزانه، حداقل دمای روزانه، بارش، نم نسبی و بادمداری و نصف النهاری در ساعات (03-09-15) از تاریخ 1/1/1360 تا 29/12/1382 ایستگاه سینوپتیک تبریز به مدت 23 سال استفاده شده است. زمان مورد مطالعه 8339 روز دارای داده های کاملی از متغیرهای مذکور بودند که بدان منظور ماتریس (8×8339) استانداردسازی شد، سپس بر روی این ماتریس که طول آن تعداد روزها و عرض آن تعداد متغیرها بود تحلیل خوشه ایصورت گرفت و هفت تیپ هوا به دست آمد.
    کلیدواژگان: تیپ های همدید آب و هوایی، تحلیل خوشه ای، روز نماینده، تبریز
  • علی اکبر رسولی، شیرزاد عباسیان صفحه 137
    بررسی نوسانات سطح آب دریاچه ها به لحاظ اهمیت، ماهیت و موقعیت این مجموعه های آبی به عنوان میراثی طبیعی در سال های اخیر در بین کشورها در سطح ملی و منطقه ای جایگاه ویژه ای پیدا کرده است بر این اساس هدف اصلی مطالعه ی جاری توصیف ترسیمی داده-های سطح آب دریاچه ی ارومیه از طریق استخراج نمایه های موجود در سری های زمانی (شاخص های اولیه و مؤلفه های ثانویه) می-باشد. برای رسیدن به این منظور آمار تراز آب دریاچه ی ارومیه به صورت روزانه از سال 1970 تا 2004 میلادی که در ایستگاه گلمانخانه ثبت شده است مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای ایجاد سری های زمانی تغییرات سطح آب دریاچه در مقیاس های فصلی و سالانه، از امکانات و توابع موجود در محیط نرم افزارهای اکسل و مینی تب استفاده شده با هدف تحلیل مقدماتی سری های زمانی، در مرحله ی اول شاخص های اولیه مانند: مشاهدات خام، داده های هموار شده، میانگین متحرک و درصد تغییرپذیری طراحی و نتایج آن از طریق مدل های ترسیمی نمایش داده شد. در مرحله ی دوم مؤلفه های ثانویه مانند روند، چرخه ای، فصلی و غیرمنظم موجود در سرهای مشاهدات محاسبه و شبیه سازی شد. در مرحله ی سوم تکنیک منحنی تجمعی باقیمانده های نرمال شده برای آشکارسازی تغییرات و نوسانات موجود در سطح آب دریاچه ی ارومیه به کار گرفته شد. یافته های نهایی نشان دهنده ی تغییرات و نوسانات معنی داری در تراز سطح آب دریاچه ی ارومیه می باشد.
    کلیدواژگان: تحلیل سری های زمانی، تراز آب دریاچه ی ارومیه، ش، اخص های اولیه، مؤلفه های ثانویه، تغییرات و روند کاهش سطح آب
  • سید امیر شمس نیا، نادر پیرمرادیان، سیدناصر امیری صفحه 165
    خشکسالی یکی از مهم ترین بلایای طبیعی تاثیرگذار در بخش کشاورزی و منابع آب می باشد که فراوانی آن به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک کشور بسیار زیاد است. کمبود بارش اثرات متفاوتی را بر کشاورزی، منابع آب های سطحی، آب های زیرزمینی، رطوبت خاک و جریان رودخانه ها به جای می گذارد. با توجه به قرار گرفتن استان فارس در ناحیه ی آب و هوایی خشک و نیمه خشک ایران و وقوع خشکسالی های مکرر به ویژه در سال های اخیر، اهمیت توجه به شبیه سازی و پیش بینی خشکسالی بیش از پیش ضروری می نماید. شناخت و توصیف کمی هر فرآیند محیطی و سپس پیش بینی و تخمین رفتار آن در زمان یا مکان و موقعیت هایی که فاقد مشاهده و نمونه هستند، نیازمند در اختیار داشتن یک الگو و مدل از آن فرآیند است. یکی از روش های دستیابی به هدف مدل سازی در وقوع خشکسالی، استفاده از الگوی سری های زمانی می باشد. در پژوهش حاضر از آمار بارندگی 90 ایستگاه بارانسنجی و سینوپتیک در استان فارس با در نظر گرفتن دوره ی آماری 30 ساله استفاده شد. در راستای تعیین درجه ی شدت های خشکسالی نیز از شاخص استاندارد شده بارش به دلیل مزایایی که در تحلیل مکانی و ایجاد ارتباط زمانی بین رخدادهای خشکسالی دارد، استفاده شد. پس از پایش و ارزیابی شدت های خشکسالی، اقدام به تعیین الگوی مکانی مناسب منطبق با وضعیت خشکسالی در استان فارس شد. با استفاده از تحلیل سری های زمانی و براساس الگوی های مکانی تهیه شده در مناطق مختلف استان فارس، مدل مناسب هر منطقه تهیه شد. در شبیه سازی وقوع خشکسالی با استفاده از الگوهای سری زمانی، براساس روش خود همبستگی و خود همبستگی جزیی، ارزیابی تمامی الگوهای احتمالی به لحاظ ایستا بودن، بررسی پارامترها و انواع مدل ها، مدل ARIMA انتخاب شد و مناسب ترین مدل جهت شبیه سازی خشکسالی در هر منطقه تعیین و ارایه شد.
    کلیدواژگان: خشکسالی، شبیه سازی، تحلیل سری های زمانی، ARIMA، استان فارس
  • حسن لشکری، قاسم کیخسروی صفحه 191
    در این تحقیق، هدف بررسی روند تغییرات دمایی (میانگین، حداکثر و حداقل، حداکثر و حداقل مطلق، تعداد روزهای یخبندان) و پیدا کردن یک راه ساده و مؤثر می باشد که میزان شباهت را بین سری های زمانی درجه ی حرارت در بین ایستگاه-های مورد مطالعه را نشان دهد.
    بر اساس تجزیه خوشه ایایستگاه های شهر تهران، از لحاظ شرایط دمایی به چهار گروه تقیسم می شوند.
    1- ایستگاه مهرآباد و دوشان تپه؛2- ایستگاه چیتگر؛3- ایستگاه امین آباد؛4- ایستگاه ژئوفیزیک و شمال تهران.
    با بررسی الگوهای تغییرپذیری زمانی و مکانی پارامترهای دمایی، مشخص شد که شهر تهران با آهنگ رشد افزایشی دما در چند دهه ی اخیر مواجه بوده است.
    کلیدواژگان: دما، ضریب م، وسط فاصله ی اقلی، دس، ی، ض، ریب کس، ینوس، ض، ریب بری کرتیس، لتن مایر، تهران
|
  • Abdossalam Ebrahimpour, Mehdi Marefat, Hadi Nayyeri Page 1
    The solar radiation that reaches to the earth's surface varies in the yearly duration and depends on the weather conditions. To predict the global solar radiation at the earth’s surface' the clearness index should be calculated. In this study, the daily clearness index has been calculated using the daily average measured global solar radiation data, which has been reported by IRIMO. The daily average clearness index results have been compared with two available methods (Collares, Duffie). The results show that if global solar radiation is estimated by Collares method, the calculated clearness index will be more close to the measured data.
  • Maryam Bayati Khatibi Page 17
    Rock flows are frequent natural and geomorphic hazards in semi-arid mountainous regions. Among many mass movement hazards occurring in mountainous areas, rock flows are very frequent phenomena which are- characrerized by their suddenness and difficulty to predict. These phenomena can be attributed both to the development of man-made structures and human impacts in mountainous regions, and have been threats to people who live, work and settele in villages or pass in through mountainous regions and routes. Garangoo catchment, as a semi-arid area (located in eastern slope of Sahand mountain, situated from 46.27´to 47.42 E, from 36.58´ to 37.44´N), is one of largest catchments of Sahand mountain. Rock flow occurrence is extended to the foothills where generally populated areas are located. The management of it firstly requires, the investigation of mechanism of processes induced in rock flows and then zoning of susceptible areas to the hazard events. The aim of this article is to give an overview of 9 factors in the occurrence of rock flow hazards, susceptibility and assessment elements in risk mapping and finally rock flow vulnerability and risk assessment by the use of geographical information systems. For estimation of spatial and temporal distribution of potential rock flows, we used many data and maps, for example, precipitation data, geological data… and digital terrain data in GIS. The empirical approach relies on bivariate statistical correlation between locations of rock flows and factors. The final map, which is produced by ArcView, shows that major parts of the Garangoo catchment consist of volcanic ash, marl and old alluvium, with steep slope at site of 2000 m altitude. The volcanic material (andesite and dasite) especially Miocene volcanic stone, is frequently producing debris and rock segments. These materials are deposited on road surfaces and disturb passengers.
  • Karim Hossainzadeh Delir, Hassan Houshyar Page 91
    The present study attempts to specify status of Mahabad in urban network of West Azerbaijan Province and urban hierarchy in 1385 has been studied. Regarding the political, economic and cultural aspects, Urmia the center of the Province attracts more immigrants and this fact has made urban hierarchy not to follow the rank-size role. In 1385, the population of Urmia (the most populated city) was 3.47 times more than Bookan and 4.38 times more than Mahabad (the fourth populated city). Studying the economic situation of Mahabad region has been attempted. The sphere of influence of Mahabad at undulation in 1335 had 4 ranks. The urban hierarchy in urban network of West-Azerbaijan has been half balanced. Providing equal opportunities for every city of the Province and also proposing better services could help the optimal spatial hierarchy in this Province.
  • Ali Mohammad Khorshiddoust, Reza Azadi Page 119
    In this research we have applied the data records of 8 climatic variables (including wet and dry temperature, relative humidity, tropical and Meridian winds) for hours 6:30, 12:30, and 18:30 (local time) along with variables such as precipitation, maximum and minimum temperatures, in Tabriz synoptic station. The aim of this study was to determine various types of synoptic climates and weathers in the area for 23 years from 1981 to 2003. During the research it became clear that there were 8339 complete days showing the whole data range. The matrix (8339*8) then became standardized and the cluster analysis carried out on this matrix. The results showed 7 different types of synoptic climates in Tabriz during the study period.
  • Ali Akbar Rasouli, Shirzad Abassian Page 137
    The frequent occurrence of drought and high evaporation of water resources on one hand the execution of dam projects on the rivers flowing into the lake and exploiting the surface water on the other hand has caused great reduction in the amount of water volume and the area covered by it during recent decades, resulting significant changes in the coastal lines. This has resulted in extra salinity of the water to leave undesired impact on vulnerable ecological system.Regarding the impact of such process, the main aim of this article is to provide a graphical description of different water elevation data through derived indicators of time series. To reach a goal the daily records of water elevation from 1970 to 2004 existing at Golmankhaneh station were used and analysed.To create time series in seasonal and annual scale, Excel software and Mini Tab have been used. For preliminary analysis of time series, firstly the primary indexes like observation smoothed data; moving average and percentage of fluctuation have been illustrated through graphic models. Secondly other factors like observed seasonal and irregular cycle have been calculated and simulated, and thirdly normalized remain mass curve techniques are used to detect the fluctuations in lake water elevation.Final findings indicate magnificent fluctuations in Urmia lake water elevation.
  • Seyyed Amir Shamsnia, Nader Pirmoradian, Seyyed Naser Amiri Page 165
    Drought is one of the most important natural disasters that affects sectors with its high frequency particularly in dry and semiarid areas of Iran. Lack of raining will have various effects on agriculture, surface water and underground water resources, humidity of soil and rivers. Regarding the location of Fars Province on dry and semiarid climate areas and the incidence of repeated drought, especially in recent years, necessitates paying attention to drought simulation and forecasting. Quantitative and description of environmental process and the anticipation and estimation of its behavior at the time and situations without observation and sample requires having a pattern and model of that process. One of the methods to access the goal of modelalization in drought incidence is the use of time series model. In the present study, the precipitation data of 90 pluviometry and synoptic stations in Fars province were used with regard for 30 years. To determine the grade of drought severity, the standard precipitation index was also used due to its advantages in local analysis and establishing time relationship between drought incidences. Determination of desirable local model according to drought condition of Fars Province was conducted after drought severity monitoring and evaluation. The suitable model for each area was provided using time series analysis and based on provided local pattern in different areas of Fars Province. The ARIMA method was selected in drought incidence simulation using time series models on the basis of autocorrelation and partial-autocorrelation. All probable models were tested due to stability and parameters and different method evaluation and the most suitable model was determined and presented for drought simulation in each area.
  • Hassan Lshkari, Ghasem Keikhosravi Page 191
    The present paper aims at Studying the changing trends of temperature (mean, maximum, minimum, maximum and minimum absolute, freezing days including) in order to find an easy and effective way to measure the similarity between temperature time series on various stations.The cluster analysis was carried out in all stations of Tehran city, which led to classification: the following.1- Mehrabad Station and Doushan Tappeh.2- Chitgar Station.3- Ahminabad Station.4- Geophysics and Shomal Tehran Station.We recognised changing tempo-spatial patterns of temperature. Tehran city, on a decadal scale, encountered with increasing temperature trends.