فهرست مطالب

زبان و ادبیات فارسی - سال سیزدهم شماره 4 (زمستان 1396)

مجله زبان و ادبیات فارسی
سال سیزدهم شماره 4 (زمستان 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/11/01
  • تعداد عناوین: 7
|
  • زهره انصاری مقدم، محمدامیر مشهدی * صفحات 11-42
    از میان درون مایه ها و اندیشه های فراوان که در متون نظم و نثر فارسی به آنها پرداخته شده، پژوهش در زمینه طنز به عنوان یکی از انواع ادبی در ادبیات کهن و نوین فارسی جایگاهی ویژه دارد.گرچه ماحصل تلاشهای بی بدیل پژوهشگران در طی سالیان دراز در این زمینه گامی بزرگ در دستیابی به موفقیت های شایسته است لیکن هنوز بسیاری از شیوه های طنز وجود دارد که باید شناخته شوند. یکی از این پژوهش های لازم تجزیه و تحلیل طنزپردازی شاعرانی برجسته همچون صائب تبریزی در نقد اندیشه های زاهدان ریاکار و شخصیت، کردار، اخلاق و منش آنها و تفکرات مخالفان عرفان و عشق است. این پژوهش بر آن است تا به بررسی و نقد شخصیت نمادین زاهد از دو نظرگاه اصول اخلاق فردی و آسیب های اجتماعی در غزل های صائب بپردازد. [Z1] در باور صائب، شخصیت نمادین زاهد، خشک و متعصب است، عشق را انکار می کند و با آن بیگانه است، در آرزوی بهشت است. با می و شراب، مخالفت می ورزد. ریا و تزویر می کند. افسرده دل و سرد نفس است. زهد وی ریایی است. خود بین و مغرور است. کندذهن، ترشرو، حریص و دنیا طلب، کوتاه بین، کودک صفت، خود فروش، شور چشم، ناپخته، سنگدل و بیهوده گو است.
    کلیدواژگان: شعر فارسی، سبک هندی، صائب تبریزی، طنز، زاهد
  • حجت الله اسماعیل نیا گنجی، رضا فرصتی جویباری*، حسینعلی پاشا پاسندی صفحات 45-79
    بی تردید مقوله سوگند و نیایش، امری است که پیشینه آن، همزاد آفرینش آدمی است و در ژرفای جان و فطرت بشر ریشه دارد. کاربرد سوگند و نیایش در شاهنامه و ایلیاد و ادیسه، بیانگر این موضوع است که انسان ها در طول تاریخ سرشت و فطرت واحدی داشتند و همواره در مواجه با مشکلات و سختی ها دست به دامان نیرو هایی ماورای طبیعی شده اند .بهترین راه شناخت اشتراکات و افتراقات فرهنگ های مختلف، مقایسه دیدگاه های افراد و آثار ادبی آنان در یک موضوع واحد ادبی است تا چگونگی انعکاس و تجلی آن وجوه نمایانده شود و این، همان چیزی است که امروزه از آن به عنوان ادبیات تطبیقی نام برده می شود. این رشته می تواند به شناخت وحدت ادبیات ملل مختلف، کمک کند و در واقع این اقدام، بزرگ ترین خدمتش به ادبیات جهانی خواهد بود، و زمینه ساز گفتگو تمدن ها و بشردوستی نوین است. این جستار با رهیافتی، توصیفی- تحلیلی به بررسی سوگند و نیایش در حماسه معروف ایرانی و یونانی می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که حماسه هومراز لحاظ معتقدات دینی و باورهای مذهبی در مراحل اولیه تکامل اندیشگی بشری قرار دارد، در حالی که شاهنامه از بینش کامل تر و پخته تری در این زمینه برخوردار است.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، نیایش، سوگند، ایلیاد، ادیسه
  • سعدی جعفری * صفحات 85-107
    در همه منابع ادبی از هوگو به عنوان چهره شاخص و تاثیر گذار قرن 19 فرانسه نام برده اند و دلایل آن را نیز طول عمر، انبوه آثار در انواع مختلف ادبی، تعهد سیاسی و مردمی بودن وی ابراز داشته اند. مطالعه نحوه پیدایش این نهضتهای چهارگانه و میزان تاثیر پذیری آنها از یکدیگر نکته جدیدی را آشکار می سازد و آن تنوع و کثرت آراء این نویسنده و شاعر فرانسوی است. هوگو با نظریه اش درباره اهمیت و اولویت ریتم و قافیه و تاکید بر فرم شعر در مقدمه منظومه شرقیات، بنیان گزاران مکتبهای هنر برای هنر، پارناس و سمبولیسم، اندیشه ها و رمانتیسم خود را تحت تاثیر قرار داد. او بدین ترتیب الهام بخش تئوفیل گوتیه برای تاسیس مکتب هنر برای هنر شد، از سویی دیگر عقاید گوتیه در باب ستایش فرم شعر، لوکنت دولیل موسس مکتب پارناس و همین طور شارل بودلر پیشوای سمبولیسم را تحت تاثیر قرار داد.
    کلیدواژگان: ویکتور هوگو، رمانتسیم، هنر برای هنر، پارناس، سمبولیسم
  • رضا جلیلی *، بهاره ظریف عمارت ساز صفحات 110-127
    وحدت وجود یکی از راه های مبتکرانه ای است که عارفان برای شناخت خداوند، هستی و انسان به کار گرفته اند. نگرشی که بسیاری مبدع آن را ابن عربی و تاریخ پیدایش آن را سده هفتم می دانند، حال آنکه نظری به آثار به جا مانده از عارفان پیشین نشان می دهد که وحدت وجود از صبغه و پیشینه ای دور و درازتر برخوردار است. آنچه که در این جستار بدان پرداخته شده، واکاوی و تحلیل مبانی بنیادین عرفان ابوسعید ابوالخیر و تطبیق آن با چارچوب های نظریه وحدت وجود است. بررسی ها نشان می دهد که دیدگاه های شیخ در ارتباط با خداوند، انسان، هستی، ادیان، نفس اماره و دنیای فانی نزدیکی بسیاری با تعاریف نظری ابن عربی درباره وحدت وجود دارد. با این تفاسیر، می توان ادعا نمود که نظریه وحدتوجود سده ها پیش از محی الدین مطرح بوده است، اما با این تفاوت که تنها وجهی عملی داشته و از شکلی نظری و مدون برخوردار نبوده که این امر با ظهور وی محقق شده است.
    کلیدواژگان: وحدت وجود، ابوسعید ابوالخیر، ابن عربی، عرفان
  • نصرا رضایی *، فاطمه شیخلووند صفحات 129-151
    در دهه های اخیر در اثر تسلیم شدن به ادعاهای علوم جدید، بسیاری به طبیعیات قدیم بی علاقه شده و آن را فاقد اعتبار و ارزش می دانند و کمرنگ و بی رنگ ماندن میراث عرفانی ما در اصل نتیجه این قداست زدایی و نسیان است. لیکن آنچه امروز در علوم جدید و روانشناسی کند و کاو می شود انعکاسی از عرفان دیروز ماست و روانشناسی امروز عینا سیر عرفانی ما را پیش می برد و دایره هایی را پر می کند که عرفان پر کرده است. از جمله اصطلاح «هوش معنوی» که از جدیدترین مفاهیم ارائه شده توسط ایمونز در روانشناسی امروز است. هر چند موطن اصلی اصطلاح «هوش معنوی» در حوزه عرفانی نمی باشد اما این به معنای مغفول ماندن هویت آن در آثار عرفانی نیست. چنانکه در جستار پیش رو نیک آشکار کرده ایم که مباحث مربوط به هوش معنوی و معادل های آن در عرفان بسی وسیع و پربار است وعارفان در این میدان بارها گوی بر چوگان نهاده اند. لذا مقاله حاضر ضمن بررسی مولفه های هوش معنوی به مطابقت آن ها با ویژگی های چند شخصیت شاخص، آشنا و شناسای عرفان از جمله ابوسعید ابوالخیر، ابوالحسن خرقانی، بایزید بسطامی و حلاج پرداخته و به این مهم دست یافته ایم که هوشمند معنوی همان انسان عارف و کسی است که مهارت و قدرت فرابردن خود و دیگران به ساحات برتر را دارد و تمام مباحث پیرامون عارف و مومن در حقیقت بازنمود هویت هوشمند معنوی است و نگارنده کوشیده است تا درمنش وکنش این شخصیت ها سیمای عارفان ایرانی را هرچه بیشتر آفتابی کند.
    کلیدواژگان: هوش معنوی، انسان عارف، هوشمند معنوی، عارفان ایرانی
  • نجلا ابراهیمی طلب * صفحات 153-185
    یکی از مباحث مطرح در نقد آثار ادبی از نظر روان شناسی، «نوستالژی» است. نوستالژی یا غم غربت، در اصطلاح عبارت است از احساس دلتنگی و حسرت نسبت به گذشته ها و خاطرات خوشی که اکنون از دست رفته و معمولا همراه با درد و اندوه است. این مقوله از دیرباز در بیشتر آثار ادب فارسی راه یافته است و به دلایلی از جمله تغییر اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی انعکاس ویژه ای دارد. از جمله نویسندگانی که در کتابش دغدغه های نوستالژیک راه یافته، شهاب الدین محمد زیدری نسوی مولف نفثه المصدور است چرا که مخاطب تنها با خواندن چند سطری از کتاب او، به کلام پرسوز و گداز نویسنده و درد و حسرت های او پی می برد. تاریخ جهانگشا نیز اثری است که کم و بیش این حس نوستالژیکی در آن راه یافته است و گویا نویسنده ی آن، عطاملک جوینی در ضمن شرح گزارش های تاریخی خود به بیان حسرت های خویش و جامعه نیز می پردازد. نوستالژی در آثار ادبی از راه مولفه های زبانی و بیانی به ظهور می رسد و نقد روان شناختی در حوزه ی ادبیات، بررسی این حس را در آثار شاعران و نویسندگان را بر عهده دارد. این پژوهش در نظر دارد که با نگاه نوستالژیک این دو اثر را بررسی کند و زمینه های پیدایش نوستالژی را در آن ها بیاید.
    کلیدواژگان: نفثه المصدور، نسوی، تاریخ جهانگشا، جوینی، نوستالژی
  • راحله عبدالله زاده برزو *، محمد ریحانی، محمد قادری مقدم صفحات 187-204
    این پژوهش نگرشی است تازه به فر شاهانه و فر دلبرانه، که با روشی تحلیلی- توصیفی به سنجش آن ها در برخی متون ادبی- تاریخی با غزل حافظ می پردازد. شاهان برای تضمین دوام حکومت ناگزیر از وابسته ساختن خویش به نیروهای ماورایی بوده اند تا به یاری پیوندی که با عالم بالا برقرار می کنند، خود را از دایره نقد و پرسش گری رهایی بخشند و آن گاه در سایه این قدسیت، به آرزوهای خود برسند. فر، حق الاهی سلطنت، لازمه مشروعیت حکومت در ایران باستان و راه توجیه آن بود. با کم نور شدن قصیده در آسمان شعر و ادب، شاه، جای خویش را به معشوق غزل سپرد. حکومت معشوق بر قلب ها نیز نیازمند توجیه بود. از آن جا که الگوی فکری دیگری برای توجیه این حاکمیت در اختیار نبود، پس نیروی فر، به فریاد رسید و معشوق زمینی را به مقامی پرواز داد که با خداوند ادعای برابری می کرد. نمودهایی درونی و بیرونی این فر، به سبب تاثیری ژرف که بر جان عاشق می گذاشت، او را از دیگر رقیبان عرصه خوبی ممتاز می ساخت.
    کلیدواژگان: قدرت، فر، سلطان، معشوق، غزل حافظ